حال ناخوش صادرات فرش

*سمانه اسکندری

*روزنامه‌نگار

«حسین کندی» ۷۰ سال دارد. او بیش از ۵ دهه در عرصه مرمت، تولید و صادرات فرش فعالیت کرده است. کندی دبیر اجرایی جشنواره سالیانه فرش استان همدان، نایب رئیس اتحادیه فرش‌فروشان همدان، رئیس شورای فنی فرش استان و از مجموعه‌داران فرش همدان  است. او عضو انجمن طراحان فرش است و۲۵ سال است با سازمان فنی و حرفه‌ای همدان همکاری می‌کند و برگزاری آزمون رفوگران بر عهده اوست او با این سابقه کاری از وضعیت تولید و فروش فرش نگران است. او معتقد است بیشترین آسیب اواخر دهه ۸۰ به این حوزه وارد شده است. برای بررسی وضعیت فرش و قالی‌بافی همدان با کندی به گفتگو نشسته‌ایم.

وضعیت تولید و صادرات فرش چگونه است؟

وضعیت اصلا خوب نیست. ما در سال‌های ۷۰ تا ۷۲ رقمی بالغ بر یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار صادرات فرش داشتیم. الان این رقم به زیر ۴۰۰ میلیون دلار رسیده است آن هم با این تورم. حالا اگر این مبلغ را بین تمام کسانی که از صنعت فرش سود می‌برند؛ از صادر کننده تا بافنده تقسیم کنیم، چقدر سود عاید هر کدام می‌شود؟ در زمینه تولید فرش هم به ویژه در همدان مشکل داریم، تولیدات موجود را نیز با توجه به تحریم‌های اقتصادی اعمال شده بر ایران و افزایش شدید قیمت مواد اولیه به سختی می‌توانیم صادر کنیم. پشم را کیلویی ۱۸ هزار تومان می‌خریدیم اما اکنون کیلویی ۶۰ هزار تومان شده است. ابریشم کیلویی ۳۰۰ هزار تومان را اکنون به ۵ برابر قیمت خریداری می‌کنند. حالا بافنده با این قیمت باید قالیچه‌ای تولید کند که به قیمتی فروش برود که هم هزینه‌هایی مانند بیمه و حقوق بافنده جبران شود و هم سود کارفرما و این امکان‌پذیر نیست.

به نظر شما این وضعیت چگونه بهتر می‌شود؟

در رابطه با تولید فرش با این وضعیت، راه به جایی نمی‌بریم. در اتاق بازرگانی از ما راه حل خواستند اما مگر ما بانک مرکزی یا هیئت دولت هستیم که بتوانیم برای صنعت فرش تصمیم گرفته و راه‌هایی برای رونق تولید و صادرات فرش باز کنیم؟ البته من راهکارهایی دارم که اجرایی شدن آن‌ها نیاز به دلسوزی دولت دارد. ما باید چیدمانی را به وجود بیاوریم که از آن رأس تا رده‌های پایین به خوبی عمل کنند. اول این‌که در سازمان صنعت، معدن و تجارت استان اتاق فکری متشکل از کارشناسان و متخصصان و بازاریاب‌هایی تشکیل دهیم که این بازاریاب‌ها مسلط به زبان انگلیسی باشند و بازاریابی کرده، رنگ سال و فرش‌های همه فروشگاه‌ها را ببینند و این اطلاعات را به اتاق فکر منتقل کنند. اتاق فکر نیز فعال شده و اطلاعات به روز شده در زمینه رنگ، طرح و بافت و سایز فرش را در اختیار همه کسانی که در روستاها و شهرها مشغول بافندگی هستند، بگذارند. از طرفی این اتاق فکر باید باهمه طراحان، تولیدکننده‌ها، صادرکننده‌ها، رنگرزها و ریسنده‌ها جلسه گذاشته و همه را در جهت حرکت در مسیر صادرات فرش، راهنمایی کند. اگر این اطلاعات، به روز شده و بافنده هم آن‌ها را رعایت کند درصد بزرگی از صادرات فرش را به راه می‌اندازیم. الان ۲۰۰ سال است که هر روستا یک طرح و نقشه و رنگ ثابت مخصوص خود را می‌بافد در نتیجه مشتری خارجی اصلا آن را نمی‌خرد. مرکز ملی فرش ایران در تهران به وجود آمده است که فرش را در همه زمینه‌ها رونق دهد اما به جز بیمه، پیگیر مسائل دیگر نبوده‌اند. ما بارها از سازمان صنعت و معدن و بازرگانی خواسته‌ایم که در جاهایی مانند وین، هامبورگ و به طور کلی هرجایی که فرش را به طور کلان صادر می‌کنیم، سوئیت‌های اقامتی کوچکی درست کنند تا صادرکننده‌هایی که فرش به آن‌جا می‌برند، هزینه‌هایشان کمتر شود تا اقامتشان طولانی‌تر شده و به خاطر هزینه اقامت بالا، با عجله و زیر قیمت فرش‌ها را نفروشند. دولت باید با تعدادی متخصص وارد بازار مواد اولیه شده و ببیند چه چیزی و چرا کم است، قیمت‌ها را تعدیل کند تا فرش با قیمت واقعی به دست مصرف‌کننده اصلی برسد. قاچاق پشم را متوقف کنند الان پشم ما دارد به افغانستان و پاکستان برده می‌شود. رنگ گیاهی ما که بسیار به آن احتیاج داریم به صورت قاچاق می‌رود.

وضعیت رفوگری فرش در همدان چگونه است و نسبت به گذشته چه تغییری کرده است؟

یک زمانی من در کارگاه رفوگری‌ام ۴۰ کارگر رفوگر داشتم که همه هم جوان بودند. اما الان دنبال رفوگر خوب در همین بازار فرش بگردیم پیدا نمی‌کنیم چراکه تولید انجام نمی‌شود. در حالی‌که بازار فرش همدان طی تمام این سال‌ها حداقل بایستی ۳۰ رفوگر خوب تحویل می‌داد اما کسانی که برای یادگیری رفوگری می‌آیند ناامید شده و برمی‌گردند. الان استاد کار رفوگری روزی ۵۰ هزار تومان کار میکند. خب شاگرد رفوگری هم می‌بیند که باید ۵ سال وقت بگذارد تا استاد رفو شود و درآمدش تا این حد کم باشد. در نتیجه دوام نمی‌آورد. بنابراین اکنون دیگر رفوگر زیر ۵۰ سال پیدا نمی‌کنید زیرا جذب نمی‌شوند چون رفوگری درآمد ندارد.

همدان از نظر دارا بودن استادکارهای رفوگری در چه وضعیتی است؟

همدان بهترین استادکارهای رفوگری را دارد. ما در این‌جا رفوگری داریم که برای تعمیر یک فرش، ۲۵ میلیون تومان، اجرت کارش بوده است. ما در قدیم از این فرش‌های تعمیری با عنوان ورود موقت از آمریکا و اروپا وارد می‌کردیم اما الان اگر هم بتوانیم وارد کنیم، رفوگرهای جوانی که ما برای مرمت آن‌ها نیاز داریم وجود ندارد که تعمیرش کند. مثلا میروی گمرک تهران ۳۰ تخته فرش تعمیری وارد کنی، کارشناس گمرگ، فرش را نگاه کرده و می‌گوید شما ۸۰ درصد قیمت فرش را این‌جا پرداخت کنید، بعد هر زمان که تعمیر کردید و آوردید پولتان را گرفته و فرش را صادر کنید. سوال این است که یک رفوگر با این درآمد ناچیز چگونه این پول را واریز کند؟ یک زمانی در همین بازار ۵۰ رفوگر فعال بودند اما اکنون تعدادشان به انگشتان دو دست نمی‌رسد اما در کار مرمت فرش، همدان بعد از تهران حرف اول را می‌زند. تهران نخبه زیاد دارد اما همدان هم با تهران برابری می‌کند. فرش‌های تعمیری به سختی وارد می‌شوند. اگر اینطور نبود ما لااقل مرمت فرش را به قوت خودش حفظ می‌کردیم. الان که وارد کردن این فرشها سخت شده، فرش‌ها را به ترکیه و پاکستان می‌فرستند و رفوگرهای ایرانی به آن‌جا رفته و برای تعمیر آن‌ها دستمزد بالایی دریافت می‌کنند. ایرانی‌ها در کار مرمت فرش حرف اول را می‌زنند.

نقشه‌های فرش همدان از گدشته تا امزوز چه تغییری کرده است؟

یک تغییراتی حاصل شده اما متأسفانه روستائیان آن را تغییر نداده‌اند و همان نقشه‌های قبل را حفظی می‌بافند در صورتی‌که باید آن‌ها را به روزرسانی کنند البته در اسد آباد، رزن و بهار تغییرات کمی داشته است اما روند آن کند است.

آیا در همدان فرش‌هایی هم داریم که ثبت جهانی شده باشند؟

بله فرش‌های درجزین، مهربان، نهاوند و ملایر ثبت جهانی شده‌اند.

فرش همدان چه ویژگی‌های متمایزکننده‌ای با سایر شهرها دارد؟

اولین آن اندازه است. در هیچ جای ایران، به جز همدان، فرش بِیبی نمی‌بافند. بیبی؛ فرش‌های با اندازه ۳۰ در ۴۰ سانتی‌متر را می‌گویند. هیچ استانی غیر از همدان ۲۰۰۰ تخته پشتی، یکجا پیدا نمی‌کنید. در شهرهای دیگر بسیار کم تولید می‌شود اما به تعداد انبوه در همدان هست. هیچ کجا غیر از همدان، زرچارک یا موصل دیده نمی‌شود. در هیچ جای ایران، فرش کناره به تعداد انبوه پیدا نمی‌شود اما این‌جا هست. همدان، فرش‌های با اندازه مختلف دارد که همه جا قابل قبول است.

دومین ویژگی مربوط به پشم همدان است. پشم همدان معروف و بادوام است. فرش‌هایی که با پشم همدان بافته می‌شود بالای ۱۰۰ سال دوام دارند. این پشم مرغوب بیشتر از روستاهای ملایر و مهربان تأمین می‌شود.

سومین ویژگی این است که فرش همدان، قطور بافته می‌شود و مثل فرش قم و تبریز نازک نیست یعنی پرزش بالاست. در قدیم آلمانی‌ها عاشق فرش همدان بودند.

چهارمین ویژگی مربوط به طرح است. هیچ شهری مانند همدان را پیدا نمی‌کنید که تا این اندازه در زمینه طرح، متنوع باشد یعنی روستا به روستا، تفاوت طرح هست. یکی افشان و دیگری ماهی و مانند آن می‌بافد.

+++سوتیتر

کندی: در هیچ جای ایران، به جز همدان، فرش بِیبی نمی‌بافند. بیبی؛ فرش‌های با اندازه ۳۰ در ۴۰ سانتی‌متر را می‌گویند. هیچ استانی غیر از همدان ۲۰۰۰ تخته پشتی، یکجا پیدا نمی‌کنید. در شهرهای دیگر بسیار کم تولید می‌شود اما به تعداد انبوه در همدان هست. هیچ کجا غیر از همدان، زرچارک یا موصل دیده نمی‌شود. در هیچ جای ایران، فرش کناره به تعداد انبوه پیدا نمی‌شود اما این‌جا هست. همدان، فرش‌های با اندازه مختلف دارد که همه جا قابل قبول است.