حق کودکان برشهر در بند «اختراع دوباره چرخ»

*نصرالله پزشکی

*فعال کودکان

گفتمان «شهر دوستدار کودک» بهترین بیان حق کودکان بر شهر است؛ چراکه شهر دوستدار کودک در واقع اجرا و ادغام پیمان‌نامه حقوق کودکان در سطح محلی است و معنای عملی آن انعکاس حقوق کودکان در سیاست‌ها، قوانین، برنامه‌ها و بودجه‌بندی‌های محلی است. در کشور ما در چند سال گذشته درباره شاخص‌های بین‌المللی و ملی آن بسیار گفته و نوشته شده است و صدها میلیون تومان صرف مطالعات تعیین شاخص‌های محلی آن شده است. چند شهر نیز به شکل‌های متفاوت، خود یا برخی محلات خود را دوستدار کودک اعلام کرده‌اند.

از سوی دیگر متاسفانه این موضوع هم، مانند بسیاری از دیگر برنامه‌های مشابه، در حال تجاری شدن است و موسسات و شرکت‌های مشاور با تبلیغات وسیع سعی می‌کنند مدیران شهری را متقاعد کنند که این کار بسیار پیچیده و تخصصی است و فقط پس از مطالعات ویژه توسط آن‌ها و صد البته با صرف هزینه‌های آن‌چنانی قابل اجراست. این در حالی است که مطالعه و اجرای طرح‌های دوستدار کودک نیاز به شناخت وسیع و عمیق از شرایط شهر، شروع تدریجی با تغییرات کوچک و پیگیری درازمدت دارد که فقط با همکاری گروه‌های علمی و دانشگاهی، شهرداری، تشکل‌های دوستدار کودک و سازمان‌های دیگر مرتبط با موضوع مانند سازمان بهزیستی، آموزش و پرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و اداره راهنمایی و رانندگی امکان‌پذیر است. نتیجه برخورد «پیمان کارانه» با این طرح بی‌شک فقط صرف هزینه بالا و نتایجی سطحی و گذرا خواهد بود.

اگرچه ارزش مطالعات علمی برای تعیین شاخص‌های مبتنی بر ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی بومی و ضرورت آن هر کجا مطالعات قبلی ضعف داشته باشند یا شرایط ویژه ملی یا محلی اقتضا کند غیرقابل انکار است اما نکته بسیار مهم چگونگی تعیین این ضعف‌ها و ضرورت‌هاست تا منابع محدود را برای به قول معروف «اختراع چند باره چرخ» هدر ندهیم.

در بسیاری از زمینه‌ها، ازسویی شاخص‌هایی که در شهرها وحتی کشورهای دیگر تعیین شده قابل اجراست و در صورتی که باز هم نیاز به مطالعاتی باشد، همان طور که ذکرشد، فقط اگر توسط نهادهای ذکر شده در بالا انجام شود قابل اجرا و پایدار خواهد بود. از سوی دیگر اغلب کمبودها و نیازهای شهر چنان ابتدایی و آشکار است که برآورد آن اساسا نیاز به مطالعه خاصی ندارد.

شاید مثال عینی از شهر همدان در سال جاری موضوع را روشن‌تر کند. ضرورت وجود «اتاق‌های مادر کودک» در بوستان‌ها و وسعت آن نسبت به فضای بوستان و جمعیت منطقه در نقاط مختلف دنیا تفاوت چندانی ندارد. تفاوت‌های فرهنگی ما با سایر کشورها به طور مثال درباره میزان پوشیده بودن آن و آرایش داخلی هم در شهرهای مختلف ایران یکسان است. در رابطه با شرایط آب و هوایی هم، مثلا چگونگی طراحی در ورودی برای حفظ دما، تفاوتی بین همدان و شهرهای سردسیر دیگر وجود ندارد. بنابراین بدون این‌که هزینه‌ای صرف مطالعات اولیه بشود ساخت اتاق‌هایی با طرح مشابه تبریز نیازهای ما را در همدان برطرف می‌کند. در حال حاضر در هیچ یک از بوستان‌های همدان چنین فضاهایی وجود ندارد و نیاز به آن به شدت احساس و مکررا توسط مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد دوستدار کودک و مسئولین ماز جمله مدیرکل امور بانوان استانداری تاکید شده است.

حال می‌توان دو رویکرد را برای حل مشکل بالا انتخاب کرد؛ می‌توان با رویکرد مشارکتی و بهره‌گیری از فعالیت‌های داوطلبانه سازمان‌های مردمی و ظرفیت‌های و علمی و فنی استان، اتاق مادر و کودک را در دو منطقه ترجیحا کم‌برخوردار تا پایان سال ساخته و همزمان با ارائه نتایچ آن پیگیرتامین بودجه بیشتر برای سال آینده بود یا با رویکرد پیمانکارانه همان بودجه را صرف مشاوره با موسساتی کرد که در نهایت به ما طرحی شبیه تبریز خواهند داد و ما می‌مانیم و تامین بودجه برای ساخت آن که آن هم در ماه‌های آخر سال ماجراهای خود را دارد. البته از این دست ضرورت‌ها بسیارند؛ از جمله کمبود شدید فضای سبز در مناطق محروم، ناایمن‌بودن بسیاری از مسیرهای دانش‌آموزان، کمبود سرویس‌های بهداشتی عمومی و آبخوری مناسب کودکان حتی در طرح‌هایی که اخیرا اجرا شده‌اند، نبود وسایئل بازی ویژه کودکان با نیازهای ویژه در بوستان‌ها.

به هرحال انتخاب  رویکرد از اختیارات مسئولین مدیریت شهری و اعضای شورای اسلامی شهر است؛ اما تشکل‌های دوستدار کودک و گروه‌های علمی دانشگاهی مربوطه در صورت انتخاب رویکرد اول آمادگی دارند که، همان طور که در پیگیری جلسات کارگروه شهر دوستدار کودک مرکز مطالعات شهرداری و نیز اجرای برنامه‌هایی مانند گذر کودک نشان دادند، داوطلبانه و تمام قد در طراحی واجرای طرح شهر دوستدار کودک مشارکت کنند. در صورت انتخاب رویکرد دوم نیز به همان شکل در نقد مثبت و منفی و شفاف‌سازی تلاش خواهند کرد که امیدواریم با انتخاب رویکرد اول روند همدلانه و پرباری که از سال گذشته در این زمینه آغاز شده است، با قدرت هرچه تمام‌تر ادامه یابد و الگویی برای انجام طرح‌های مشارکتی سازمان‌های دولتی و غیردولتی باشد.