*سید محمدجواد حسینی مرصع
*کنشگر معماری و شهرسازی
پس از ورود خودرو به شهرها بسیاری از ساختارهای فرمی و عملکردی شهرها دچار دگرگونی شد، به طوری که کوچه و پس‌کوچه‌های سنتی شهرها به تدریج در مقابل هجوم خودروها عقب‌نشینی کردند، خیابان‌ها و فلکه‌ها برای تردد بهتر و سهل‌تر وسایل نقلیه موتوری جای خود را در نظام‌های شهری باز کردند. اما استقبال مردم از صنایع نوین به جهت رفاه و آسایشی که در چهره فریبنده ایشان دیده می‌شد منجر به رونق روز افزون این صنایع شد. در این بین رشد صنعت خودروسازی نیز به همین منوال رو به افزایش نهاد، به طوری که در طول چند دهه اخیر بهره‌مندی شهروندان از خودروهای شخصی گسترش چشمگیری پیدا کرد. در نگاه اول راحتی و رفاه استفاده از این وسایل نقلیه بدیهی به نظر می‌رسید اما با گذشت زمان و مملو شدن خیابان‌ها و کوچه‌های شهر از ماشین‌های کوچک و بزرگ، رسیدن به موقع به مقصد و توقف در محل دلخواه یکی از آرزوهای شهروندان شد. از طرفی مصرف سوخت‌های فسیلی و انتشار گازهای آلوده ناشی از احتراق در این خودروها و در نتیجه آلودگی هوای شهر به تدریج تبدیل به یکی از مهم‌ترین چالش‌های شهری شده است و حل این معضل کارشناسان و صاحب‌نظران را به تامل و چاره‌اندیشی وانهاده است. بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته برای حل مسئله آلودگی هوای شهرها برنامه‌ریزی و تصمیم‌سازیهای مفید و مثمرثمری انجام داده‌اند که نتایج قابل قبول و محسوسی را به بارآورده است، به طوری که این اقدامات در کلانشهرهای زیادی منجر به حل مسئله آلودگی هوا شده است. در کشور ما از چندین دهه پیش مشکلات حجم زیاد خودروها و سنگینی بار ترافیک در معابر شهری از پایتخت کشور به دلیل تمرکز جمعیتی و سطح بالاتر دستیابی به رفاه و تسهیلات آغاز شد و به تدریج به تاسی از مرکز کشور ابتدا شهرهای بزرگ و سپس شهرهای کوچک و حتی روستاها مملو از خودروهای شخصی شد و افرایش بار ترافیک و شلوغی خیابان‌ها برابر با رسیدن به تمدن و توسعه تعبیر شد، اما همزمان مشکلات و گرفتاری‌های افزایش تعداد خودرو در معابر شهرهای کوچک و بزرگ کشور نمایان شد و این روزها ترافیک سنگین، کمبود پارکینگ در معابر، آلودگی هوا معضل رایج اکثر سکونتگاه‌های کشور است اما چاره اندیشی‌های مقطعی و مدیریت لحظه‌ای بحران نتوانسته کمک شایانی به حل مسائل یادشده کند. با نگاهی به تجربه سایر کشورها در مقابله با مشکلات مذکور روشن می‌شود که اتخاذ سیاست‌های کارا می‌تواند در کم کردن مشکلات و بهبود شرایط زیست‌پذیری شهرها یاری‌رسان مدیریت شهری شود. از آن‌جا که کاستن آلودگی هوا ارتباط مستقیمی با تعداد خودروهای حاضر در شهر دارد بنابراین از مهم‌ترین راهکارهای عملی، کاستن حجم خودروها از سطح معابر شهری است. این هدف میسر نمی‌شود مگر با رونق و توسعه سیستم حمل و نقل عمومی، بالابردن هزینه حضور خودروهای شخصی در معابر مرکز شهر و افزایش هزینه پارکینگ‌های شهری. اما ایجاد سیستم حمل و نقل و توسعه و تجهیز آن یک روی سکه و فرهنگسازی برای رونق استفاده شهروندان از این سیستم روی دیگر سکه است. تجهیزات و خودروها نوین و کارا و در شأن شهروندان مختلف از یک سو و از سوی دیگر تغییر نگرش شهروندان برای بهره‌مندی از خودروهای عمومی لازمه حل مسئله است. این تغییر نگرش باید از مسئولان و افراد شاخص جامعه شروع شود تا نگاه به شهروندانی که از حمل و نقل عمومی استفاده می‌کنند از حالت تحقیرآمیزی که از روی اجبار و بدلایل اقتصادی از حمل و نقل عمومی بهره می‌برند به افراد مسئولیت‌پذیر و با فرهنگی که به خاطر رفاه و آسایش سایرین و آلوده نکردن محیط زیست از تاکسی‌ها و اتوبوس‌های شهری و بعضا مترو و قطارهای شهری برای رسیدن به مقصد استفاده می‌کنند، تغییر یابد. اما تا زمانی که مسئولان و مدیران رده‌های بالای شهر استفاده از حمل و نقل عمومی را دور از شأن خود می‌پندارند متاسفانه استفاده از خودرو شخصی نمودی از تفاخر و نشان دادن سطح بالای اجتماعی افراد خواهد بود، بنابراین باید از همه اقشار از جمله مسئولان و مدیران، اساتید دانشگاه، پزشکان، مهندسان، فرهنگیان و … خواست تا با استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی به فرهنگسازی این موضوع کمک کنند و از طرفی شهرداری و سازمان‌های ذیربط با فراهم‌کردن وسایل نقلیه کافی و مناسب و در شأن همه شهروندان نقش خود را به نحو احسن در این راه ایفا کنند.