*مهرداد نهاوندچی
*کارشناس ارشد مدیریت محیط زیست
- معماری پایدار با مصالح بومی
امروزه رشد شدید جمعیت همراه با انبوه‌سازی مسکن باعث افت کیفیت فضایی خانه‌ها شده و آن‌ها را به نوعی به خوابگاه و سرپناه تبدیل کرده است، بدون آن‌که هیچ‌گونه رسالتی در تامین نیاز به آرامش و آسایش انسان داشته باشد. امروزه نبود کیفیت فضایی دغدغه‌ای برای خاص و عام شده که برخی از آن‌ها با پیشرفت تکنولوژی و استفاده نادرست از آن شکل گرفته است. از یک سو فضاهای با هویت و خودی می‌خواهیم و از سوی دیگر از ابزارها و تکنولوژی غربی و وارداتی استفاده می‌کنیم، در حالی که با دقت در مسکن سنتی ایرانی که بر اساس تکنولوژی و مصالح بومی شکل گرفته است به این موضوع پی می‌بریم که می‌توان با استفاده از تکنولوژی بومی و همچنین مصالح بومی در تمام نقاط خانه، حال و هوا و کیفیت متفاوتی را با توجه به کاربرد آن در فضا به وجود آورد و مساکن را به سرشت و طبیعت آن ناحیه و سرزمینی که در آن واقع شده اند بازگرداند. به غیر از نابودی هویت محلی مساکن امروز، از دیگر مشکلات آن‌ها، استفاده نادرست از تکنولوژی و تاثیرات سویی است که بر محیط زیست می‌گذارند، در نتیجه معماری پایدار نیز یکی از مباحثی است که اخیرا در کشور ما مطرح شده و مورد توجه قرار گرفته است. نگاهی گذرا به تکنولوژی بومی مناطق مختلف ایران، حکایت از شناخت خصوصیات محیطی، به خصوص اقلیمی پهنه‌های متنوع ایران، چاره اندیشی هوشمندانه نیاکان ما برای استفاده هرچه بیشتر از مواهب طبیعی و مقابله با مشکلات و ناهنجاری‌های اقلیمی- محیطی آن دارد. ساخت‌وساز بومی با فرهنگ‌های محلی به طرز پیچیده ای درهم آمیخته است. معماران ایرانی بر این باورند که ساختمان باید بوم آورد» یا« ایدری» (اینجایی) باشد و به عبارتی «خودبسنده باشد» و بنابراین ساختمان با طبیعت پیرامون خود «سازوارتر» در می‌آمده است و هنگام مرمت آن نیز همیشه مصالح آن در دسترس بود. این نوع معماری به سرزمین و ناحیه‌ای خاص تعلق دارد. شهرهای اعصار گذشته با استفاده از الگوهای معماری همساز و متناسب با محیط و اقلیم و همچنین به کارگیری مصالح بومی و طبیعی موجود در محیط، علاوه بر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر طبیعی، از ایجاد آلودگی و اختلال در محیط نیز خودداری می‌کردند.
نمای رومی
یکی از الگوهای وارداتی به معماری کشور، نمای رومی است. اگرچه نماهای رومی خالی از هویت است اما مقبولیت همگانی داشته و عوام‌پسند است نماهای رومی بازار پسند بوده اما راهگشا برای تدوین سبک و معماری ایرانی نیست. نماهای رومی نشان‌دهنده کم‌کاری طراحان و معماران ایرانی است، قرار نیست چشم‌بسته محصول کشور دیگری را بپذیریم. در اجرای نمای رومی عناصر مشابه معماری نئوکلاسیک غربی استفاده می‌شود و برداشت اصلی نیست، در این نماسنگ‌های تراورتن، مرمر، گرانیت به چشم می‌خورد، سیمان سفید هم به دلیل کمبود بودجه سازنده، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نمای بسیاری ساختمان‌ها و در گوشه و کنار آن‌ها، مجسمه‌هایی به سبک رومی دیده می‌شود: در مجموع در طراحی نمای این ساختمان‌ها، قانون خاصی وجود ندارد و همه چیز به سلیقه و خواسته و بودجه سازنده بستگی دارد، هرچه ساختمان دارای جزئیات بیشتر و قطعات پیش‌ساخته بیشتری باشد، ساختمان سنگین‌تر و هزینه‌برتر خواهد بود. امروزه این نماهای ساختمانی برای ساکنانش و مالک و هر بیننده‌ای از بیرون، حسی از ابهت، تجمل و مرفه بودن را القا می‌کند و به دلیل استفاده از سنگ در نمای خود و ایجاد حس لاکچری بودن، طرفداران بسیاری پیدا کرده است. با نورپردازی‌های وسیع در بافت متراکم، ساختمان را همچون تکه‌ای جواهر، درخشان و نورانی می‌کنند بدون اینکه به همجواری‌ها و ساختمان‌های اطراف خود توجه کنند چنین نورپردازی‌ها و قراردادن پروژکتورهای نامناسب، موجب آلودگی نوری، مزاحمت و اذیت و آزار همسایگان در زمان استراحت شبانگاهی می‌شود و به هیچ وجه مناسب نماهای مسکونی در بافت متراکم نیست. شاید مهم‌ترین سوال خیلی از شهروندان و کسانی که نسبت به فرهنگ و هویت ایرانی حساسیت بیشتری دارند، همین سوال باشد «چرا نمای رومی» و این موضوع میتواند دلایل متنوعی داشته باشد؛ این نوع نماسازی دارای زرق و برق چشمگیر و دارای جذابیت بصری زیادی بوده و به این دلیل که این نوع نماسازی یک مد است، نه یک سبک به زودی از مد هم خواهد افتاد.
- بومی به جای رومی
اجرای نمای رومی صرفاً دلیل کالبدی نیست و مواردی همچون دلایل مدیریتی، اجتماعی و اقتصادی هم وجود دارد و اگر شهرداری سیاست‌هایی تشویقی در نظر بگیرد می‌توان از ساخت این نماها جلوگیری کرد. بنابراین باید در شورای شهر و کمیته سیما و منظر شهری این اهتمام بیش از پیش به وجود آید تا جلوی احداث بناهایی با نمای رومی گرفته شود. تصویب ضوابط نما میتواند، از دیگر اقدامات مدیریت شهری برای حل این مشکل باشد. استفاده از بناها و نماهای رومی، علاوه بر اینکه حکایت از سندروم کاخ‌نشینی دارد، هیچ سنخیتی با فرهنگ و فضای همدان ندارد. امید است، استفاده از معماری بومی به اشکال مختلف آجر به شکل‌های مختلف در نما را گسترش یابد چراکه نمای آجری جزء نماهای سنتی مرسوم در کشور ما است. هر ساختمانی که در معابر ساخته می‌شود باید طرح آن در نهادهای ذی ربط و کمیته سیما و منظر بررسی شود تا مطابقت آن با ضوابط ایرانی اسلامی کنترل شود. سنگ نیز یکی از گزینه‌های مناسب برای ساخت‌وساز در این منطقه سرد و کوهستانی همدان است. به دلیل اینکه ساخت‌وساز‌ها بیشتر در کوهپایه انجام می‌شود و معادن سنگ نیز وجود دارد. طراحی باشکوه آرامگاه ابن‌سینا یکی از نمونه‌های موفق معماری در اقلیم سرد و کوهستانی همدان است. امروزه، به جز چند بنای سنگی که در گنجنامه، بلوار ارم که کاربری سرویس بهداشتی دارند و با معماری بومی همدان متناسب هستند، معماری بومی همدان را که کاملا با اصول محیط زیست و حفظ انرژی در تعادل است را کمتر شاهد هستیم، امید است با تدابیر مختلفی از جمله قانون گذاری، تدوین ضوابط و طرحهای تشویقی و مانند این معماری بومی را در شهر همدان به صورت پررنگ شاهد باشیم.