*مهرداد نهاوندچی
*کارشناس ارشد مدیریت محیط زیست
- لزوم همه جانبه بودن طرح جامع شهری همدان
چند وقتی است که صحبت از مطرح شدن طرح جامع شهری همدان است. طرحی که دارای ایرادات فراوانی است و تعدادی از اساتید دانشگاهی در نامهای این ایرادات را به صورت مکتوب ابراز داشتهاند. گفته میشود این طرح قرار است تا پایان بهمنماه تصویب شود، بنابراین در این یادداشت بر آن هستیم ملزومات و نکات حوزه محیط زیست طرح جامع شهری همدان را مورد بررسی قرار دهیم. ملزوماتی که به نظر میرسد آن چنان که بایسته و شایسته است در این طرح دیده نشدهاند.
- لزوم تدوین شاخص های بومی شهر سبز پایدار
از منظر محیط زیست، کهن شهر همدان دارای جنبههای منحصر به فرد فراوانی است که شاید بتوان به صورت تیتروار به آن‌ها اشاره کرد. اما باید این نکته را در نظر داشت که همدان چند سالی است، طبق قراردادی به عنوان شهر سبز پایدار جهان اسلام معرفی شده است. این قرارداد قرار است مورد تمدید قرار گیرد. این مهم خود، تدوین شاخصهای اختصاصی و بومی محیط زیستی شهرهای سبز را میطلبد. در ادامه سرفصلهای مورد نیاز محیط زیستی طرح جامع شهر همدان را –که البته برخی در طرح تفصیلی نیز قرار میگیرند- فهرست میکنم:
- لزوم تدوین طرح جامع محیط زیست (SOE[۱]): طرح جامع شهری که در بسیاری از کلانشهرها به اجرا درآمده است، کلیت، اندوخته و وضعیت فعلی محیط زیست شهر را از نظر نوع خاک، پوشش گیاهی و سایر شاخصها به صورت کلی به دست میدهد. این امر، مطالعات بعدی از جمله طرح جامع شهری و طرح تفصیلی تسهیل میکند.
- لزوم توجه به لکههای سبز شهر به صورت پیوسته و شبکهای. این امر نیاز به مطالعات فضای سبز از منظر اکولوژی سیمای سرزمین (Landscape Ecology) دارد. در این میان دیدن و پیش‌بینی کاربری لکههای سبز داخل شهر و مناطقی که قرار است در آینده به شهر الحاق شوند، ضروری است.
- توجه به کاربریهای مختلف به صورت رشد هوشمند شهری و پیش بینی روند این کاربریها از منظر رشد هوشمند شهری (Smart Growth). این امر میتواند به برنامه‌ریزی دقیق کاربریها و کاهش مسافت، کاهش سوخت و افزایش مسیرهای پیاده محور کمک کند.
- مدل‌سازی سمت و سوی توسعه شهری و برنامه‌ریزی محیط زیستی برای حفاظت هرچه بیشتر از این مناطق. جهت توسعه در این طرح شرق و شمال شرق شهر همدان لحاظ شده است. تصویب قوانین و برنامهریزی‌ها برای جلوگیری از حاشیه شدن این مناطق، خود میتواند در حفظ محیط زیست آن نیز موثر باشد.
- مدیریت ترافیک: از آن‌جایی که پل و زیرگذر در کشورهای پیشرفته منسوخ شده، طرحهای جایگزین از جمله افزایش عرض خیابانها به منظور افزایش حجم و ظرفیت میتواند مزیتهای بهتری را برای مدیریت ترافیک و محیط زیست داشته باشد؛ چراکه پل و زیرگذر صرفا ترافیک را از نقطهای به نقطه دیگر منتقل میکند. ضمن این‌که گسترش فضاهای پیاده محور در مناطق مختلف از جمله محورهای گردشگری همدان میتواند حس مطلوبی را ایجاد کند.
- حوزه اقتصادی: در این مورد نیز باید برنامه‌ریزیهایی صورت گیرد تا با استفاده از حق نشر (آلاینده) بخشی از بودجههای صدور مجوزها، به حفاظت از محیط زیست و طرحهای سبز اختصاص یابد. اجرای مدیریت سبز نیز مشمول تخفیف شود.
- لزوم توجه به محله محوری: با احیای محلههای قدیمی و محله محوری، میتوان عدالت را در مناطق مختلف شهری تا حد زیادی برقرار کرد و بخشی از مدیریت محیط زیستی محلات را نیز به شورای محلات سپرد.
- پیش‌بینی جمعیت در افقهای کوتاه، میان و بلند مدت با چند سناریوی مختلف (خوشبینانه، واقع بینانه و بدبینانه). جمعیت همواره در راس مشکلات محیط زیستی در دنیا ذکر میشود. برنامه‌ریزی صحیح برای ابعاد مختلف آن میتواند راهگشا باشد.
- توجه به طرحهای بالادستی و سند آمایش سرزمین: قرار بوده که همدان شهری باشد با محوریت دانشگاهی، کشاورزی و پایلوت گردشگری، این محورها در برنامه‌ریزی کاربریها باید با نگاه محیط زیستی به خوبی دیده بشوند.
- لزوم توجه به تامین آب خام شهری، مدیریت منابع آبی، رودخانهها، شبکه فاضلاب، قنوات و مسیل‌های شهری، مدیریت بحران و پدافند غیرعامل در این زمینه‌ها.
- لزوم توجه به انرژیهای نو از جمله انرژی خورشیدی و بادی با توجه به قابلیتهای موجود.
- توجه به جانمایی دقیق در مورد مناطقی که قرار است بلند مرتبه‌سازی قرار بگیرند. در این مهم دیدن گلباد و کریدورهای جابجایی هوا ضروری است.
- توجه به مسئله تمرکززدایی از مناطق پرتراکم مرکزی شهر. برنامه‌ریزی در مورد ایجاد شهرک سلامت، شهرک شهرداری، انتقال کاربریهای اداری و مانند این به مناطق مطلوب در رینگهای خارجی شهر، هم رضایتمندی شهروندی را بالا میبرد، هم موجب توسعه و گسترش هر چه بهتر شهر میشود.
- مکانیابی پهنههایی برای کاربری تجاری در مناطق با قابلیت گسترش محورهای اقتاصدی و توسعه شهری همدان. به صورت مثال مناطقی برای هتل‌سازی که نزدیکی به فرودگاه و… را داشته باشند.
- برنامه‌ریزی به منظور گردشگری پاک: گردشگری همدان بایستی هم ملزومات حفاظتی را رعایت کند، هم به شکلی باشد که بتواند آورده مناسبی برای شهر در برداشته باشد، موزه قنات قاسم آباد، نمونه بارزی از آن است و باید پهنهها و ابعاد مختلف این نوع از گردشگری نیز مشخص شوند.
- لزوم مشارکتهای مردمی در تدوین طرح جامع
گفته میشود، مشاور طرح جامع شهری همدان جلسات متعددی با شورای اسلامی شهر و دستگاههای متعدد داشته است. پیشنهاد میشود در جلسات بعدی به منظور ایجاد نگاه محیط زیستی در طرح، از اعضای متخصص سازمانهای مردم نهاد محیط زیستی نیز مشورت صورت بگیرد. حفاظت از فضاها و لکههای سبز شهری همدان که مثابه ریههای همدان و همین‌طور حفاظت از کوهستان الوند که به مانند جامه شهر همدان هستند، امری ضروری است. مطمئن باشیم که اگر محیط زیست را در این طرح نبینیم، همدان شهری خواهد بود، بی جامه (بدون پوشش گیاهی) و بدون آب و هوای مطلوب. در این صورت همدان صرفا، شهری خواهد بود با پل و زیر گذر و خیابان و برج و … ؛ شهری بی روح و بی هویت که جذابیت چندانی برای گردشگران و همشهریان نخواهد داشت.
[۱] State Of Environmet