*حسین بهبودی
*کارشناس ارشد مدیریت اجرایی
اولین گام در ارتقای کیفیت ساخت‌وساز در صنعت ساخت، شناسایی عوامل مؤثر بر آن است. نرسیدن به کیفیت مطلوب و خواسته شده از سوی کارفرما و یا مشتری درکوتاه مدت می‌تواند منجر به کاهش نرخ تولید هزینه‌های ناشی از دوباره‌کاری، تعمیر، نظارت اضافی و تست مجدد شود. همچنین در بلندمدت نیز باعث کاهش اعتبار سازنده شده و در صورتی که این روال ادامه یابد تقاضا برای پروژه‌های جدید در آینده کاسته خواهد شد.
کیفیت ساخت یکی از معیارهای کلیدی ارزیابی عملکرد پروژه‌های ساختمانی است که تأثیر آن در دوره بهره‌برداری از محصول پروژه، جایگاه ویژه آن را ممتاز می‌کند. بررسی‌های به عمل آمده در ساخت‌وساز مناطق زلزله زده در ساختمان‌های شهری و روستایی نشان می‌دهد حلقه گم شده در ساخت‌وسازها، نحوه اجرا با توجه به مقوله کیفیت است.
صاحبنظران معتقدند که عواملی از قبیل: ضعف در کیفیت مصالح، ضعف عملکرد سازمان‌ها و نهادهای مسئول، ضعف عملکرد عوامل دست اندرکار می‌تواند سهم بسزایی در کیفیت پروژه ساختمانی داشته باشند.
همه کار‌های یک پروژه می‌تواند در یک دفتر که حداقل متشکل از مهندسانی از رشته‌های مختلف مانند معماری، عمران، مکانیک و برق است، انجام می‌شود.
در ابتدا هدف اصلی از تشکیل دفاتر خدمات مهندسی این بود که، کار دفاتر کارگزاری شهرداری را انجام دهند. که در واقع این موضوع محقق نشد. طرح اولیه این بود که یک مهندس معمار طراحی کند، همزمان کار طراحی سازه برق و مکانیک انجام شود.
به نظر کارشناسان این دفاتر به لحاظ ساختاری و تشکیلاتی خیلی خوب تعریف نشدند و گاهی ثبت این دفاتر هم با مشکل مواجه بود و یا حتی در حال حاضر پس از گذشت چند سال از فعالیت این دفاتر هنوز وظایف و مسئولیت‌های اعضای آن مشخص نیست. همچنان هیچ نهاد یا سازمانی پاسخ‌گوی قصور احتمالی اعضای دفاتر نمی‌باشد. ابهاماتی از قبیل دعوی کارفرما و مهندسین ، نحوه ی پرداخت بیمه کارکنان، تعهدات طرفین، مالیات، نحوه ی انحلال احتمالی دفتر و غیره نیز کماکان بدون پاسخ مانده‌اند و یا حداقل جواب قطعی و رسمی به آن‌ها داده نشده است.
البته چندی پیش با هماهنگی به عمل آمده بین سازمان نظام مهندسی استان همدان و دادستان استان همدان اقدامات لازم جهت پلمپ شدن دفاتر غیر قانونی به عمل آمد که تا حدودی و به صورت مقطعی درمانی برای این ناهنجاری بود.
متأسفانه گاهی شاهد هستیم که صاحبان امتیاز این دفاتر، قدر، منزلت و جایگاه مهندسین را نمی‌دانند. در واقع توقع این است که این دفاتر به موازات ارائه خدمات مهندسی، فرهنگ عمومی را نیز در زمینه اهمیت خدمات مهندسی در جامعه بالا ببرند و نقش خود را در اشاعه این موضوع مهم که ارتقای کیفیت ساخت‌وساز است را ایفا کنند. لازم به ذکر است بسیاری از مسئولین دفاتر هنوز به اهمیت مسئولیتی که برعهده گرفته‌اند، واقف نیستند و به این دفاتر به عنوان محلی برای کسب درآمد می‌نگرند.
در حال حاضر ارتباطات این دفاتر در سه قسمت خلاصه می‌شود که عبارت است از سازمان یا اداره مرتبط با صدور مجوز، کارفرما و مهندسین که متاسفانه نهادهای قانونی فعالیت این دفاتر را غیرقانونی تلقی می‌کنند. در صورتی که انتظار می‌رود در نحوه ارجاع کار به دفاتر، ارزیابی و درجه‌بندی دفاتر نقش فعال و مستمری داشته باشند. همچنین شهرداری می‌تواند در راستای واگذاری امور به مردم و کاهش تصدی‌گری، برخورد مناسب‌تری با این دفاتر می‌داشت که این کار در عمل محقق نشده است.
با توجه به مطالب ذکر شده پیشنهاد می‌شود هر دفتری باید از همه گروه‌های مهندسی در خود عضو بپذیرد. دفاتری که از دو یا سه نفر تشکیل شده‌اند، مجموعه خود را کامل کنند و یک کار به صورت کامل در یک دفتر انجام شود. انجام قسمت‌های مختلف یک کار در دفاتر مختلف، همان مشکلات قبلی را به دنبال خواهد داشت.
موضوع بسیار مهم دیگر در مورد انتخاب مسئول و اعطای مجوز به دفتر است. دفتر خدمات مهندسی نقش هماهنگی را در یک پروژه ایفا می‌کند. بنابراین بایستی دارای رسمیت قانونی باشد تا بتواند با کارفرماها ارتباط خوبی برقرار کند؛ از لحاظ فنی توانایی کنترل روی نقشه‌ها و نظارت‌ها داشته باشد؛ بتواند تقسیمات مالی درستی بین افراد زیر مجموعه ی خود انجام دهد، کار ﭘﯿﮕﯿﺮی و راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﻣﺎﻟﮏ ﺟﻬﺖ اﺧﺬ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ژﺋﻮﺗﮑﻨﯿﮏ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺠﻮزﻫﺎی ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﻌﻤﺎری در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز را بر عهده گیرد.
پیشنهاد می‌شود تعداد دفاتر محدود باشد و با توجه به ضوابط، سنوات و تخصص‌های اعضای هر دفتر، دفاتر تشکیل شود. این دفاتر باید مجموعه ای باشد که تخصص‌های لازم معماری، محاسبات و موارد دیگر را در برگیرد.
امید است در همدان به عنوان سرآمد شهرسازی ایران، شکل گیری دفاتر خدمات مهندسی در چارچوب نظام فنی و اجرایی کشور صورت پذیرد تا نقش مؤثری در رسیدن به اهداف عالیه شهرسازی و معماری شهری ایفا کند. در پایان از تلاش‌های سرکار خانم مریم آزادی بابت همکاری و تدوین این پژوهش کمال تشکر و قدردانی را دارم.