طرح جامع؛ نیازمند بازنگری کلی

*فاطمه کاظمی

*روزنامه‌نگار

بر طبق قانون، بازنگری طرح جامع همدان باید سال ۹۶ ارائه و تصویب می‌شد اما امسال، بعد از سه سال تأخیر در حالی توسط مشاور ارائه شده که انتقادات زیادی از سوی کارشناسان، مدیران و مسئولان همدان به آن وارد است. اما برخی معتقدند نظرات یکی از نمایندگان همدان در مجلس در این طرح اعمال شده و با فشار وی در حال تصویب‌شدن است. کارشناسان معتقدند حداقل ۳۰۰ مورد ایراد اساسی به این طرح وارد است پس چه اصراری بر تصویب طرحی است که آینده یک شهر را دگرگون خواهد کرد؟

چندی پیش نیز ۳۰ نفر از متخصصان شهرسازی همدان در نامه‌ای به «محمد اسلامی» وزیر راه و شهرسازی به فرایند تهیه طرح جامع شهری همدان انتقاد کردند و خواستار ورود وی به موضوع شدند. «حسین افشاری» فرماندار سابق همدان هم که از مخالفان تصویب این طرح بود، یک شبه عوض شد تا راه برای تصویب این طرح بی در و پیکر باز شود.

طرحی که شاید ۳۰ ساله شود

«نرگس نوراله‌زاده» رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر همدان، از مخالفان جدی این طرح به همدان‌نامه می‌گوید: درباره طرح جامع دو دیدگاه مطرح است؛ یکی افق طرح کنونی و دیگری آن‌چه برای آینده پیش‌بینی می‌شود. افقی که برای طرح جامع پیش‌بینی شده برای سال ۱۴۱۰ است و ممکن است برخی به حساسیت‌های ما معترض باشند چون معتقدند این طرح ده سال آینده قابل بازنگری است اما تجربه نشان داده، در کشور در حوزه بررسی جمعیت‌ها یک سری اشکالات داریم و رسیدن به افق جمعیت یکی از ملاک‌های اصلی بازنگری در طرح‌های جامع یا ارائه طرح جدید محسوب می‌شود. برای مثال طبق افقی که در دهه شصت برای همدان ترسیم شده بود و جمعیت همدان به آمار مورد نظر نرسید، طرح جامع همدان در دو مرحله تمدید شد. پس بعید نیست افق سال ۱۴۱۰ نیز تمدید شود و تا سی سال آینده این طرح مبنای کار باشد و حساسیت ما طبیعی است.

وی تأکید می‌کند: ضمن این‌که در صورت تصویب طرح جامع، اگر شهر به افق جمعیتی مورد نظر نرسد، ارائه طرح جدید بسیار کار سختی است و روند طولانی دارد. بنابراین بهتر است برای طرح کنونی که فعلا تصویب نشده انرژی بیشتری صرف کنیم و با رفع ایرادات آن، آینده بهتری برای شهر همدان رقم بزنیم.

نوراله‌زاده معتقد است: طرح جامع برای کلیات یک شهر به خصوص برای افزایش محدوده شهر، شریان‌های اصلی، تراکم، نقش‌ها و کاربری‌های عمده تصمیم می‌گیرد. برای مثال مسکن از یک نیاز به سرمایه تبدیل شده و با یک تغییر در شهر، قیمت آن بسیار بالا و پایین می‌شود، پس طرح جامع برای شهروندان عادی هم مهم است.

بدنه کارشناسی طرح ضعیف است

رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر همدان توضیح می‌دهد: مشاور طرح بعد از حدود چهار سال یک طرح پر از ایراد به شورای شهر تحویل داده و استدلال او در برابر ایرادات ما این است که مسائل مطرح‌شده در حیطه طرح جامع نیست. یعنی ما نباید تمام کاربری‌های سطح شهر را به صورت دقیق پیش‌بینی کنیم. در صورتی که ما وضع موجود، سرانه و وضع ایده‌آل داریم. اگر در حوزه وضع موجود درست ارزیابی نکرده باشیم، قطعا در پیش‌بینی آینده هم دچار مشکل خواهیم شد. مشاور طرح جامع موظف است مجموعه‌ای از کارشناسان ترافیک، اقتصاد شهری، محیط زیست، فرهنگی، شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری برای طرح در نظر بگیرد تا نظرات و ایده‌های خود در خصوص یک شهر را ارائه دهند اما مشاور طرح جامع همدان طی جلساتی که داشتیم، نتوانست کارشناسان حوزه‌های مختلف را قانع کند. برای مثال در حوزه ترافیک هیچ آماربرداری انجام نداده است. در کل باید گفت بدنه کارشناسی این طرح بسیار ضعیف است.

نوراله‌زاده با بیان این‌که ما انتظار داریم در ساختار کلی طرح جامع، افق آینده شهر تعیین تکلیف شود، توضیح می‌دهد: در طرح‌های آمایش سرزمین که برای همه استان‌ها تهیه می‌شود، هر شهری جایگاهی دارد و برای همدان سه جایگاه گردشگری، دانشگاهی و کشاورزی تعریف شده است و طرح جامع باید برای این جایگاه‌ها برنامه داشته باشد اما در طرح ارائه‌شده چنین چیزی دیده نمی‌شود. حتی ده مشکل اساسی شهر همدان را به مشاور ارائه کردیم و خواستیم برای آن‌ها راه‌حل ارائه دهد اما پاسخی نداشت. طرح جامع ارائه‌شده کدام مشکل شهر همدان را حل یا حداقل بهبود خواهد داد؟ این طرح برای مشکلات فعلی هیچ چاره‌ای نیندیشیده حالا ببینید افق آینده شهر چه جایگاهی در این طرح دارد؟

یک طرح و هزار مشکل

از نوراله‌زاده می‌پرسم وقتی مدیران ارشد استان ان‌قدر روی کار کارشناسی تأکید می‌کند، پس چرا در طرح جامع به نظر کارشناسان بی‌توجه هستند که پاسخ می‌دهد: یکی از مشکلات مرسوم در تصمیم‌گیری‌های شهری این است که متخصصان و اساتید نظرات کارشناسی خود را ارائه می‌دهند اما در نهایت مدیران تصمیمات خود را عملی می‌کنند و تصمیمات مدیریتی با تصمیمات کارشناسی فاصله بسیاری دارد. خیلی وقت‌ها تصمیم کارشناسان بر نشدن است اما تصمیم مدیران بر شدن است و تجربه نشان داده اگر تصمیمات ما مبنای کارشناسی نداشته باشد، در کوتاه‌مدت خود را نشان نمی‌دهد بلکه در بلندمدت اثرات منفی آن تصمیمات آن هم در شرایطی که مدیران تصمیم‌گیر حضور ندارند به قضاوت مردم می‌رسد.

رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر همدان درباره برخی مشکلات طرح ارائه‌شده می‌گوید: طرح جامع ارائه‌شده هیچ ایده مشخصی برای کاهش بار ترافیکی معابر همدان ارائه نداده و به ساخت چند زیرگذر و روگذر که به نظر ما تاثیری در حل مشکل ترافیک ندارد، بسنده کرده است. این زیرگذرها و روگذرها هم بیشتر در رینگ تعبیه شده که مشکلی در آن نداریم و مسئله اساسی ترافیک در مرکز شهر همدان است که بدون راه‌حل مانده است.

وی می‌افزاید: در طرح جامع باید لکه‌ها مشخص شود و با توجه به سطح و سطوحی که در این لکه‌ها وجود دارد جمعیت‌پذیری آن مشخص و کاربری‌های مورد نیاز آن از جمله آموزشی، فرهنگی، انتظامی، درمانی، تجاری و مانند این با کاربری محله‌ای مشخص شود اما مشاور طرح جامع یک لکه بزرگ با کاربری محله‌ای مشخص و جزئیات آن را به طرح تفصیلی واگذار کرده است. در نهایت مشاور طرح تفصیلی هم باید برای ارائه جزئیات به طرح جامع مراجعه کند و گویا مشاور طرح جامع با ایجاد این خلا و دور باطل به دنبال این است که مدیران همدان مجبور شوند طرح تفصیلی شهر را هم به وی واگذار کنند.

نوراله‌زاده می‌افزاید: شهرداری در سال ۹۷  حدود ۳۵ نقطه مشخص کرده که ساختمان‌های آن به صورت غیرمجاز ساخته شده اما امکان تخریب آن‌ها وجود ندارد و از مشاور طرح جامع خواسته این نقاط را تعیین تکلیف کند اما مشاور این نقاط را بلاتکلیف گذاشته است.

وی با بیان این‌که سطح و سطوح و تراکم و تفکیک‌های شهر باید طوری مدیریت شود که از این بالا و پایین بودن و ناعادلانه بودن فاصله بگیرد، توضیح می‌دهد: آن هم در همدان که شهروندان در محلات بدون توجه به موقعیت اقتصادی و اجتماعی کنار هم زندگی می‌کردند اما این در طرح جامع بی‌توجه مانده است و همان تفکیک‌های قبلی در نظر گرفته شده است. ضمن این‌که در طرح جامع می‌توان نبود تعادل قیمت مسکن را کنترل کرد اما طرح جامع همچنان ارتفاع مناطق برخوردار را بالاتر گرفته که به نبود تعادل قیمت دامن می‌زند چراکه ارتاع در این مناطق همه سود است و فروشنده هر قیمتی تعیین کنند با خریدار مواجه می‌شود. نکته جالب توجه این‌که مشاور طرح جامع حتی در بلوار ارم هم مجوز بلندمرتبه‌سازی صادر کرده است.

رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر همدان تأکید می‌کند: بالاخره هر طرح و ایده‌ای مزایا و معایبی دارد و از مشاور خواسته‌ایم بیشتربودن مزایای طرح ارائه‌شده در مقابل معایب آن را اثبات کند تا ما هم از تصویب این طرح استقبال کنیم اما متأسفانه مشاور در برابر ابهامات ما هیچ استدلال، آمار و ادله‌ کارشناسی ندارد و ذهن ما را قانع نمی‌کند.

طرح را کنار بگذارید

«علی فتحی» رئیس کمیسیون نظارت، بازرسی و امور اداری شورای شهر همدان نیز معتقد است طرح اولیه ارائه‌شده با مشکلات زیادی مواجه است و پیشنهاداتی که در آن به منظور رفع مشکل ترافیک همدان ارائه شده چه از نظر فنی و چه از نظر اقتصادی غیرقابل اجراست و مقرون به صرفه هم نیست. وی توضیح می‌دهد: به عنوان مثال احداث زیرگذر از بلوار بهادربیگی تا ۱۳ آبان پیشنهاد شده که با توجه به شرایط شهر همدان و تاریخی‌بودن این شهر غیرقابل اجراست. درباره زمین‌هایی که قرار بر الحاق آن‌ها به شهر است، مطالعاتی درستی انجام نشده است و چشم‌انداز جمعیتی در طرح کاملا نامشخص است. اطلاعات ارائه‌شده در طرح واقعی نیست. بیش از ۳۰ پهنه شهر که غیرمجاز هم ساخته شده در طرح بلاتکلیف است و قابل تخریب هم نیست چون تبعات امنیتی و اجتماعی زیادی دارد اما مشاور اصلا این پهنه‌ها را ندیده است.

وی می‌گوید: پیشنهاد می‌کنم قرارداد با مشاور لغو و قرارداد جدیدی بسته شود. این طرح چشم‌انداز ده ساله همدان را مشخص می‌کند و ما باید پاسخگوی نسل‌های آینده باشیم. مشاور طرح ضعیف است و راه و شهرسازی باید روی این موضوع حساس باشد. با تصویب این طرح ناقص مردم همدان در بیست سال آینده از ما به خوبی یاد نخواهند کرد.

هیچ اعمال نفوذی وجود ندارد

به «داریوش حسینی» مدیرکل راه و شهرسازی استان همدان می‌گویم، گفته می‌شود دخالت برخی نمایندگان در ارائه طرح جامع باعث تأخیر در ارائه آن شده است، در حالی که این طرح باید سال ۹۶ نهایی می‌شد. مشکل دیگر در همدان این است که شهروندان همدانی در جریان تصمیماتی که برای آن‌ها گرفته می‌شود، قرار نمی‌گیرند که پاسخ می‌دهد: طرح جامع هر ده سال یکبار بازنگری می‌شود، گاهی هم پیش می‌آید که سرانه‌ها مشکلی ندارند و طرح قبلی با تأخیر مورد بازنگری قرار می‌گیرد. طرح جامع کاملا مشخص است و ما طبق قوانین و مقررات این طرح را جلو می‌بریم و این‌طور نیست که کسی بتواند در آن دخالت کند. سرانه‌هایی که برای شهروندان تعریف می‌شود باید توسط مشاور در طرح جامع گنجانده شود و سرانه‌ها نیز طبق ضوابط تعریف می‌شود و هیچ اعمال نفوذی در آن وجود ندارد. اگر هم چنین اتفاقی بیفتد شورای عالی معماری و شهرسازی جلوی آن را می‌گیرد.

طرح ارائه‌شده نیاز به بررسی بیشتر دارد

حسینی هم معتقد است طرح جامع ارائه‌شده در همدان نیاز به بررسی بیشتر دارد چراکه با اجرای آن شهروندان باید آسایش بیشتری احساس کنند نه این‌که در دشواری قرار بگیرند. وی ادامه می‌دهد: برای مثال به منظور اجرای طرح اقدام ملی در حال افزودن بخش قابل توجهی از اراضی ملی به شهر هستیم تا بتوانیم مشکل مسکن را در طرح جامع نیز حل کنیم. حدود ۱۸۶ هکتار از اراضی دولت در منطقه شورین در حال اضافه‌شدن به شهر است.

می‌پرسم این طرح پیوست‌های اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی دارد و مدیرکل راه و شهرسازی استان می‌گوید: طرح جامع شامل کلیات است و بر اساس ضوابط، پیوست‌های اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی در آن دیده شده و هیچ اعمال سلیقه شخصی در آن نشده است. طرح تفصیلی نیز شامل جزئیات محسوب می‌شود که بعد از تصویب طرح جامع به اجرا در می‌آید.

می‌گویم اگر اشتباهی در طرح جامع رخ بدهد، امکان اصلاح آن وجود دارد و حسینی پاسخ می‌دهد: معمولا مشاور همه جوانب را در نظر می‌گیرد و اشتباهی رخ نمی‌دهد. این طرح به شوراهای شهر، شهرداری‌ها و اداراتی مانند جهاد کشاورزی ارائه می‌شود و در شورای عالی معماری و شهرسازی مورد بررسی می‌گیرد و در نهایت به شورای برنامه‌ریزی استان می‌رسد. این طرح در جلسات مفصلی مورد بررسی قرار می‌گیرد و تصویب آن فرایند ساده‌ای ندارد.