لزوم توجه و جانمایی مناسب برای سرویس بهداشتی در معابر عمومی شهر همدان

شاید برایتان اتفاق افتاده باشد که در میانه راه، در حین قدم زدن یا پیگیری یکی از کارهای اداری‌تان در سطح شهر، نیازمند مراجعه به سرویس بهداشتی باشید. در اولین قدم اطرافتان را نگاه می‌کنید و با تمرکز سعی می‌کنید تا به دنبال نزدیکترین سرویس بهداشتی عمومی بگردید و یا خجالت را کنار بگذارید و از کسبه یا رهگذران در این مورد سوال کنید حالا اگر با سختی و مشقت خود را به اولین توالت عمومی برسانید اما بسته باشد، چه؟ اگر سرویس عمومی در آن نزدیکی نباشد، چه؟ آن وقت است که به سراغ گزینه‌های بعدی همچون پیدا کردن اولین مسجد، نزدیکترین مرکز خرید  و مانند این می‌روید. سرویس بهداشتی ضرورتی انکارناپذیر است که همه افراد به آن احتیاج دارند، ضرورتی که در برخی مواقع به معضل تبدیل می‌شود.

همدان یکی از شهرهای گردشگری کشور با دارا بودن جاذبه‌های تاریخی و طبیعی فراوان در غرب ایران سالانه پذیرای تعداد زیادی گردشگرداخلی و خارجی بوده و در بیشتر ماه‌های سال مملو از جمعیت است. یکی از مهم‌ترین کاستی‌های این شهر کمبود یا می‌توان گفت نبود سرویس بهداشتی عمومی مناسب است، به طوری که مساجد یک تنه بار این معضل اجتماعی را به دوش می‌کشند و اغلب، سرویس بهداشتی مناسب نیز ندارند. این در حالی است که حساسیت موضوع دسترسی داشتن به سرویس‌های بهداشتی با کیفیت تا جایی اهمیت دارد که در تقویم‌های جهانی، ۱۹ نوامبر (۲۸ آبان ماه) از سوی سازمان ملل متحد روز جهانی توالت نامگذاری شده تا بر اهمیت تأمین سرویس بهداشتی در جهان تاکید شود و جالب است بدانیم که کشور سنگاپور تا به امروز ۱۵ اجلاس با این نگاه برگزار کرده است که به‌رغم تصویب این روز، کوچکترین اهمیتی به این موضوع در جامعه ایران داده نشده است باید پذیرفت که وجود سرویس بهداشتی با رعایت استانداردها یک ضرورت فراموش شده در بسیاری از شهرهای ایران بوده که مورد غفلت شهرداری‌ها و سایر دستگاه‌ها قرار گرفته است. سوال این‌جاست که در حال حاضر با احتساب سرویس‌های بهداشتی پایانه‌ها، فروشگاه‌های زنجیره‌ای، میادین میوه و تره بار، فضاهای سبز و مانند این چند چشمه توالت عمومی در همدان موجود است؟ سازمان زیباسازی به عنوان متولی ایجاد و توسعه سرویس‌های بهداشتی چه برنامه‌ای برای توسعه دارد و یا اساسا چه آماری منتشر کرده است؟ کدام مناطق چهارگانه از نظر تعداد سرویس‌های موجود، بالاترین تعداد را به خود اختصاص داده‌اند؟ آیا پیاده‌راه بوعلی، میدان مرکزی و اکباتان با حجم انبوهی از جمعیت، پاسخگوی نیازمندان هست؟ آیا پارکینگ‌های عمومی طراحی شده دارای سرویس بهداشتی مناسب هستند؟ در چند درصد سرویس‌های موجود اتاق مادر و کودک تعبیه شده است؟ اگر سرویس‌های بهداشتی امامزاده شاهزاده حسین (ع) و مسجد جامع را در نظر نگیریم شهردای برای جبران این سرویس‌ها چه تدابیری اتخاذ کرده است؟ آیا معلولان و توان‌یابان اصولا قادر هستند از این سرویس‌ها استفاده کنند؟ خیابان بوعلی به عنوان محل استقرار جامعه پزشکان پاسخگوی این حجم مراجعه‌کنندگان است؟ چراکه در اغلب مطب‌ها سرویس‌های بهداشتی بسته هستند. سازمان‌های مربوطه پاسخ دهند که چند ۱۰ درصد سرویس‌های بهداشتی عمومی در داخل فضاهای عمومی شهری هستند؟ چند درصد آن‌ها در بوستان‌ها؟ چند درصد میادین میوه و تره بار؟ چند درصد در پایانه‌ها؟ و چند درصد در فروشگاه‌های زنجیره‌ای قرار دارند؟ و آیا این تعداد پاسخگوی نیاز شهروندان است؟ طبق اعلام سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان در تابستان امسال بیش از ۱۳۰۰۰ گردشگر خارجی از همدان بازدید کرده‌اند آیا سرویس‌های بهداشتی عمومی و مناسب در اختیار این قشر قرار گرفته است؟ دقیقا چند چشمه توالت عمومی در همدان طراحی، ساخته و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است؟ با در نظرگرفتن جمعیت حدود۶۰۰ هزار نفری شهر همدان که روزانه و نیز به‌صورت شناور است آیا با شرایط استاندارد تعداد سرویس بهداشتی فاصله داریم یا خیر؟ چراکه براساس استاندارهای جهانی حداقل یک چشمه، به ازای هر۵۵۰  شهروند زن، حداقل  یک چشمه،  به ازای هر ۱۱۰۰شهروند مرد، حداقل یک چشمه مناسب افراد معلول به ازای هر ۱۰هزار جمعیت و حداقل یک چشمه سرویس مناسب مادر و کودک به ازای هر ۱۰هزار نفر جمعیت لازم است که با یک حساب سرانگشتی می‌بینیم که اگر جمعیت ۶۰۰ هزار نفری همدان را بین زنان و مردان  به صورت مساوی در نظر بگیریم، براساس استاندارهای جهانی نیازمند ۶۰ چشمه سرویس بهداشتی مخصوص مادر و کودک، ۶۰ چشمه سرویس ویژه معلولان، ۱۰۹۰ چشمه سرویس برای زنان و  ۵۴۵ چشمه سرویس بهداشتی نیز برای مردان هستیم که در مقایسه با وضعیت موجود سرویس‌های عمومی  وضعیت سرویس با استاندارها نیز فاصله قابل توجهی دارد خاطر نشان می‌شود که جانمایی سرویس بهداشتی در مکان‌های پرتردد شهرها باید توسط شهرداران و مسئولان شهری امری عادی تلقی شود چراکه جانمایی این مکان جدای از شرایط زیستی در بهسازی شهرها و پاسخ به نیاز زیستی کاملا طبیعی است که نبود آن موجب نارضایتی می‌شود هر چند شاید به آن پرداخته نشود و یا به دلیل معذوریت‌های عرفی افراد از بیان آن خودداری کنند. در ادامه به برخی ضوابط و الزمات طراحی سرویس‌های بهداشتی عمومی اشاره می‌شود تا مسئولان مربوطه ضمن توجه به اهمیت این موضوع نسبت به احداث سرویس‌های بهداشتی مناسب و البته با جانمایی درست اقدام کنند: ۱- توجه به تدابیر پایه طراحی برای مجموعه سرویس‌های بهداشتی شهری به ویژه جداسازی دسترسی خانم‌ها و آقایان، در نظر گرفتن دید و نظارت مناسب نگهبان و نیروهای امور نظافتی ۲- توجه به نحوه استقرار توده بنا بر روی سطح زمین و یا زیر زمین با در نظر گرفتن دسترسی توان‌یابان و معلولان ۳-تأکید بر مسائل زیست محیطی و بهداشتی و با در نظر گرفتن اصول بهینه‌سازی و صرفه اقتصادی و نیز قابلیت نگهداری هرچه مناسب‌تر ۴- توجه به جذابیت‌های بصری طراحی و جنبه‌های زیبایی‌شناسانه، علاوه بر کارآیی مناسب که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است ۵- ضرورت توجه به امر جانمایی مناسب سرویس‌های بهداشتی در فضای باز شهری از جمله بوستان‌ها، و اماکن پر تردد ۶-  ضرورت توجه در طراحی سرویس‌ها به آداب مذهبی ادیان ۷- توجه به تعبیه اتاق ویژه‌ی مادر و کودک. در پایان لازم است ضمن قدردانی از دست‌اندرکاران شهری، خدمات شهری، سازمان زیباسازی شهرداری تاکید شود که به سرویس‌های بهداشتی عمومی توجه ویژه‌ای شود و در صورت صلاحدید همایشی تحت همین عنوان در راستای اهمیت دادن به موضوع سرویس‌های بهداشتی به عنوان یک اصل «کمتر مورد توجه واقع شده» در سطح شهرستان برگزار شود لازم است از همکاری سرکار خانم مهندس مریم معصومی برای نگارش این یادداشت نیز تقدیر به عمل آید.

داوود احمدی–دانشجوی کارشناس ارشد مطالعات معماری ایران