*حسین بهبودی
*کارشناس ارشد مدیریت اجرایی
موقعیت شهرها تعیین‌کننده اقتصاد آن‌هاست و تغییر در علل وجود شهرها باعث توسعه، ثبات و یا ویرانی آن‌ها می‌شود. در این میان نقش راه‌ها بر اقتصاد شهر جنبه‌های مختلفی دارد. راه می‌تواند توسعه شهر را تحت تأثیر خود قرار دهد و به این ترتیب در افزایش قیمت زمین‌ها و توزیع ثروت تأثیر گذارد. مسیرهای کمربندی از جمله ملزومات راه‌سازی و شهرسازی در شهرها هستند که بار ترافیکی را بر دوش می‌کشند و از سویی آلودگی هوا و آلودگی صوتی را نیز از مرکز شهر به حاشیه‌ها انتقال می‌دهند و در عین حال می‌توانند اقتصاد شهر را نیز هدف قرار داده و مقدمات رشد یا رکود آن را به دنبال داشته باشند. در این راستا و با عنایت به طرح احداث کمربندی سوم همدان، لزوم شناخت اثرات کمربندی جدید بر اقتصاد و جامعه محسوس می‌شود. همواره سعی بر آن بوده تا با درک روشن‌تری از آسیب‌ها و منافع این گونه طرح‌ها بر شهر، مبادرت به احداث آن‌ها کرد، به نحوی که پس از ساخت نه تنها موجب خسران در نقش اقتصادی شهر نگردد بلکه بهبود اقتصاد شهر را نیز به دنبال داشته باشد. کارشناسان و مدیران شهری بر این باورند که نقش معابر جدید، تأثیر قابل توجهی در تغییر چهره اقتصادی شهر و مناطق داشته و دارد. چنان‌چه مسیرهای ارتباطی عبوری از حاشیه شهر بدون در نظر گرفتن خصوصیات اقتصادی، احداث گردد ممکن است تبعات جبران‌ناپذیری را بر اقتصاد تحمیل کند و برعکس اگر مطالعات لازم در این خصوص انجام شده باشد، رشد و توسعه اقتصادی را برای همدان به ارمغان خواهد آورد.
بخش مهمی از تحولات کالبدی در همدان توسط طـرح‌های جامع و تفصیلی رقم می‌خورد. اما مسئله توسعه که از اهم موضوعات طرح‌ها و بیشتر با توسعه مسکن همراه است به پروژه‌های کلان سایر بخش‌ها مانند حمـل و نقـل، انرژی و مانند این نیز مرتبط می‌شود. ناهماهنگی بین برنامه‌های بخشی با برنامه‌های شهری مشکلات فراوانی را به وجود می‌آورد. بدین لحاظ نیاز به سازماندهی توسعه در زمین‌هایی که ارزش افزوده پیدا می‌کنند شهرداری را وادار بـه تهیه طرح می‌کند. بستر اجرای این طرح‌ها زمین است. از آن‌جا که مسائل مربوط به زمین را نمی‌توان بـه راحتی تغییر داد، سیاست‌ها و برنامه‌ریزی تهیه زمین می‌باید درازمدت و اصولی باشد. تجربه و سابقه نشان داده تنها سیاست انحصار زمین و قدرت حاکمیتی که در دست دولت و شهرداری می‌باشد، کارساز نیـست و با آن‌که دولت و شهرداری مناسب‌ترین اراضی داخل و خارج از شهر را در اختیار دارند، با اشکالات اساسی همچون نیازهای سکونتی و به خصوص تأمین خدمات شهری در نواحی توسعه یافته مواجـه می‌شود. تأمین هزینه‌های احداث خیابان یا بلوار سبب می‌شود شهرداری سیاست‌های خاصی را در جهت تملک، نحوه تفکیک و واگذاری زمین‌های اطراف معابر جدید اعمال کند. از آن جمله ارزش‌افزوده اراضی است کـه سبب کاهش سطوح خدماتی و افزایش سطوح مسکونی و تجاری می‌شود. به عبارت دیگر قبل از آن‌که قـوانین شهری و شهرداری‌ها به حل مسئله بپردازند و بـه مسائل همه‌جانبه توسعه مسکن کمک کنند، در خدمت ساخت مسکنند. عـلاوه بر آن طرح‌هایی که تهیه می‌شود، بیشتر به دلایل گوناگون از جمله تاکید بر محصول نهایی و طـرح تمام شده، فرآیند تهیـه و ساز و کارهای اجرایی با مشکل روبرو هستند. ممکن است تکلیف زمـین از لحـاظ کـاربری و تراکم مشخص شود اما ضمانت اجرایـی بـرای اسـتفاده از تـراکم بهینه، زمان استفاده از زمـین و اجـرای دقیـق ضـوابط کـه طبق معمول با کمترین انعطاف‌پذیری تعیین می‌شوند، وجود ندارد. از مهم‌ترین محدودیت‌های این‌گونه پروژه‌ها، وجود قطعات زمین با مالکیت متعدد قبل از تهیـه و تصویب طرح بوده است. وجود قطعاتی با ابعاد و اندازه‌های کوچک، نبود تناسب بین طول و عرض تفکیک‌های موجود و وجود زمین‌هـای قناس نقش شریانی و شهری را دشـوار می‌سازد و امکان ایجاد کاربری‌ها در مقیاس شهری و فراشهری را بـا محـدودیت روبرو می‌کند. به منظور رفع این اشکال و ایجاد منظـری بـا بافـت نمـای پیوسته پیـشنهاد می‌شود با اسـتفاده از ضـوابط تـشویقی تجمیع شامل مجوز افزایش تـراکم و تخفیـف در عـوارض سـاخت و ایجاد ضوابط خاص نماسازی از طریق محدودیت‌های شدید کنتـرل در جهت هماهنگی نماها و نیز نوع کاربری‌ها همجوار باشد.
با توجه به جایگاه بسیار مهم کمربندی سوم شهر همدان در سـاختار کلی شهر بعنوان یک شریان ارتباط دهنده اصلی، به عنوان یک مسیر جدید تفرج‌گاهی مانند بلوار ارم بـا توجـه بـه ویژگی‌های فیزیکی و جغرافیایی، این محور می‌تواند نقش‌های متفاوت داشته باشد. پیشنهاد می‌شود سیاست‌های اصلی اجرای طرح شـامل پیش‌بینی شبکه‌ای از کاربری‌های مورد نیاز در سطوح محلی، شهری و فراشهری با توجه به نقش‌های متفاوت بلوار و در نظـرگرفتن تاثیر نوع کاربری‌ها برافزایش یا کاهش نقش اجتماعی محور باشد. شناخت عناصر و اجزای تشکیل‌دهنده منظر و ارتقا کیفیت آن با توجه به ارزش‌های عام زیبایی‌شناسی در نمای ساختمان‌ها، منظرسازی گیاهی و مبلمان شهری، پیش‌بینی و طراحی مسیرهای پیاده از جمله وضوح مسیرهای حرکت و کاهش فضاهای غیردفاع، پرهیز از تداخل جریان ترافیکی سواره و پیاده، توجه بـه روشـنایی، توجـه بـه محل‌های مناسب سواره و پیاده شدن مسافر، توجه به معماری بومی، پیشنهاد کاربری‌های فرهنگی و مذهبی، استفاده از نشانه‌ها و نمادها، پرهیز از کاربری‌های مولد آلودگی، توجه بـه اقلـیم و مـصرف انرژی در طراحی جداره‌ها، استفاده از رواق در بخش‌هایی از مسیر پیاده جهت ایجاد آسایش، استفاده از گیاهان مقاوم به کم آبی نیز در برنامه اجرایی قرار گیرد. همانطور که کارشناسان نظر داده‌اند، در مرحله اجرا پیشنهاد می‌شود کمیته خاصی متشکل از افراد ذی‌صلاح در شهرداری و سازمان‌های مرتبط از قبیل مسکن و شهرسازی، سازمان نظام مهندسی، میراث فرهنگی و محیط زیست و صاحب‌نظران تشکیل شود و بر تصویب پروژه‌های مربوط به کاربری‌های تک عملکردی و خاص، هدایت سرمایه‌گذاری‌های خصوصی و تجدیـدنظـر یا بازنگری در ضوابط یا طرح، نظارت کامل داشته باشند. علاوه بر این کمیته تصمیم‌گیری، تشکیل یک کمیته اجرایی به منظور نظارت دقیق بر اجرای ضوابط مصوبه طرح، فراهم آوردن زمینه معرفی طرح از طریق تشکیل جلسات با مالکین و زمینه‌سازی جهت تشکیل تعاونی‌های ساخت نیز پیش‌بینی شود. همچنین با همکاری دستگاه قضایی و اسـتناد بـه مواردی که تخلف‌ها را با اخذ جرایم مورد بخشودگی قرار می‌دهـد در این پروژه غیر مجاز شود و بـرای اطمینـان از اجرای آن توصـیه می‌شود موارد در پرونده ساختمانی درج و تعهد کتبی از مالـک بـرای نداشتن خلاف اخذ شود. امید است حفاظت از محیط کالبدی معابر شهر همدان با قدمت نزدیک به یک قرن به عنوان یکی از مهم‌ترین وظایف مدیریت شهری در مدنظر قرار گیرد.