اسکای مال؛ تمرکززدایی یا تمرکززایی؟

*مهرداد نهاوندچی

*کارشناس ارشد مدیریت محیط زیست

• اسکای مال

چند روز است از گودبرداری یک پروژه در منطقه خیابان میرزاده عشقی شهر همدان، تحت نام اسکای مال می­گذرد؛ پروژه­ای که گفته می­شود مربوط به شرکت مخابرات بوده و جذب سرمایه‌گذار خصوصی را هم شرکت مخابرات برعهده دارد. در کمیسیون ماده ۵، در خصوص آن تصمیم گرفته شده و مجوزهای لازم نیز برای آن صادر شده است. شهرداری تاکید کرده است در این طرح قطعا پیوست‌های فرهنگی و اجتماعی در نظر گرفته شده است.

این پروژه از ابتدای مطرح شدنش با ابهامات بسیار و انتقادات فراوانی همراه بود. از نحوه تامین منابع مالی و اخذ مجوزهای قانونی  و مباحث مالیاتی گرفته تا مشکلات فرهنگی، ترافیکی و جانمایی نامناسب؛  اما در این نوشتار قصد داریم به جنبه محیط زیستی این پروژه و پروژه­های این­چنینی بپردازیم. اگرچه به گفته متولیان مجوز و سازندگان این طرح، این طرح مشکل و تعارضی به وجود نخواهد آورد، اما در ابتدای امر و در طی چند شب خاک برداری سطحی – بیش از ۳۰ هزار متر مکعب خاک برداری سطحی برای این پروژه پیش بینی شده-، عملیات بیل‌های غول پیکر مکانیکی، موجب آلودگی صوتی شده، آسایش و آرامش را از مردم محله‌های هنرستان و میرزاده عشقی و همچنین بیماران بستری و مراجعه کننده بیمارستان سینا سلب کرده‌اند. با توجه به مشکلاتی که در بدو این پروژه به وجود آمده، حال باید منتظر ماند و دید که معضل ترافیکی و همچنین آلودگی‌های صوتی و محیطی که فعلا بخش کوچکی از مشکلات این پروژه است، چگونه مرتفع خواهد شد. اگر فرض بر مدیریت پسماند و پساب کاملا بهداشتی در منطقه مورد اشاره داشته باشیم، مشخصا آلودگی‌های هوا، صوتی و منظر در این پروژه فاز ساختمانی و بهره‌برداری اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. وجود این پروژه­، حساسیت و نارضایتی را از وجود سر و صدای بسیار در شب و آلوده شدن هوای منطقه و بالطبع، بیمارستان (که از لحاظ پزشکی باید هوا از نظر پاکی برای بیماران در وضعیت مطلوبی باشد) به وجود آورده است. یک موضوع مهم که سال‌هاست کمتر مورد توجه قرار گرفته است، جانمایی صحیح پروژه­ها و سازگاری و ناسازگاری کاربری‌های مجاور است؛ در جانمایی پروژه‌های کلان شهری بایستی عوامل متعددی از جمله میزان آلاینده­ها بر اساس مدل‌های پراکنش آلودگی هوا، صوت، سیما، منظر، فاصله از کاربری های خاص و مانند این در نظر گرفته شود. در مورد ساخت‌وساز در اطراف کاربری‌های بهداشتی-درمانی و با وجود بیماری کرونا و بیماری­های عفونی، حساسیت‌ها دوچندان است؛ افزون بر این، پر واضح است، هوای پاک و سکوت از ملزومات محیط های درمانی است.

• تمرکززایی/تمرکزدایی ؟

گفته می­شود، اسکای مال، قرار است در ۶ طبقه ساخته شود و اگر مانند تجربه‌های قبلی و با چنین حجم گودبرداری فرض کنیم که کمی هم رشد کند و به حدود ۹ طبقه برسد، با توجه به کاربری آن احتمالا حدود ۳۰ متر ارتفاع خواهد داشت. مجتمع تجاری که (اگر) ملاحظات معماری منظر و محیط زیستی، پیوست‌های مختلف فرهنگی و مطالعات خوبی نداشته باشد، خط آسمان منطقه را می­خراشد  و آرامش منطقه را نابود کرده، عرصه را برای تنفس شهر تنگ می‌کند و بر شلوغی و ترافیک این منطقه می­افزاید. سوالی که همواره در ذهن علاقمندان محیط زیست در مورد پروژه‌های این‌چنینی وجود داشته است: این­که، اسکای مال و پروژه‌های این‌چنینی را نمی­شود در رینگ های خارجی شهر مثلا در مسیر بلوار شهید همدانی احداث کرد؟ که هم به فرودگاه نزدیک باشد و هم ورودی شهر باشد و ترافیک و شکل توسعه شهری شکل متوازنی به خود گرفته، تمرکز را از نقاط پر ازدحام بزداید و از سویی تعارضی با حقوق شهروندی و مراکز درمانی نیز به وجود نیاید.

• لزوم تدوین شاخص‌های بومی شهر سبز پایدار

حالا که اصرار بر اجرای این پروژه است، امید است، اصلاحاتی بر ایرادات احتمالی پروژه مذکور با نگاهی به آینده طرح به وجود بیاید و مثلا کاهش طبقات وجود داشته باشد یا حداقل اصلاح ارتفاع و به صورت پلکانی تعریف شود تا از خط آسمان منطقه بالاتر نباشد. همانطور که گفته شده، ۱۱۵۲ پارکینگ ساخته شود، پیوست‌های فرهنگی همان‌گونه که پیش‌بینی شده اجرا شود و البته توصیه می­شود، یک پیوست محیط زیستی هم الحاق شود.

با توجه به این‌که همدان از سال ۹۳ به عنوان شهر سبز پایدار نام گذاری شده است و قرار است این تفاهمنامه به زودی برای چند سال دیگر هم تمدید شود، نیاز جدی به تدوین شاخص‌های بومی شهر سبز پایدار در شهر همدان وجود دارد که از این شاخص‌ها می­توان توجه به احیا و بازسازی قنوات و رودخانه‌ها، توجه به خط آسمان، توجه به معماری بومی و همچنین تدوین و تصویب آیین‌نامه اجرایی مدیریت زیست محیطی پروژه‌های عمرانی شهری اشاره کرد. از این رو از منظر آینده‌پژوهی و وجود طرح‌های بالادستی و چشم اندازهایی این‌چنینی، اگر همدان -مدیریت جامع شهری، شهرداری، شورای شهر و سایر ارگان‌های ذی ربط- می­خواهد ادعای شهر سبز پایدار را یدک بکشد بنابراین بایستی از الان به فکر باشد و ملاحظات مختلف شاخص‌های شهر سبز پایدار را رعایت کند تا بتواند با طی کردن قدم‌های بعدی و ایجاد استانداردهای محیط زیستی در مدیریت جامع شهری، بتواند خود را نه اسمی و کلامی و روی اوراق، بلکه به شکلی عینی و ملموس به عنوان یک شهر شاخص و الگو در سطح کشور و منطقه معرفی کند که این مهم علاوه بر افزایش میزان رضایت­مندی شهروندان، مزایای بسیار دارد، یکی از مهم‌ترین آن­ها می­تواند جذب گردشگر و به تبع توسعه گردشگری پایدار باشد. شاید هیچ علاقمند به محیط زیستی را پیدا نکنید که مخالف توسعه شهر باشد یا از سرمایه‌گذار پروژه‌هایی که موجب کسب و کار و رونق شود، استقبال نکند، اما امید است متولیان این پروژه و پروژه‌های کلان این‌چنینی در شهر همدان بتوانند همان‌گونه که شورای شهر و شهرداری را در رفع تعارضات قانع کرده‌اند، حساسیت دغدغه­مندان به حفاظت محیط زیست را نیز درک کرده، در مورد رعایت اصول محیط زیست، متعهدانه عمل کنند.