*علی پاشا رجبلو
*مدرس موسیقی
برخلاف ویژگی «موسیقی کلاسیک» که موسیقی‌دانان این عرصه، ابتدا قطعات خود را ثبت و سپس به مرحله اجرا می‌برند، موسیقی‌دانان مشرق زمین و به خصوص موسیقی‌دانان ایرانی، ترجیح می‌دهند که «موسیقی ایرانی» را در زمان حال اجرا و ارائه کنند. به عبارتی دیگر در این نوع فرهنگ‌های موسیقیایی، نمی‌توان یک قطعه موسیقی و یا آهنگی را از پیش ساخت، زیرا عواملی چون زمان، مکان و مخاطب می‌توانند تاثیر مهمی در شکل و ارائه یک قطعه موسیقی داشته باشند. این فی‌البداهه اجرا کردن در موسیقی ایران که از ویژگی‌های بنیادی موسیقی ایران نیز است، «بداهه نوازی» نام دارد.
بداهه‌نوازی، یک موسیقی خلق‌الساعه صرف نیست. یک بداهه‌نواز در موسیقی سازی و یا یک بداهه خوان در موسیقی آوازی، همه دانسته‌های موسیقیایی خود را براساس خلاقیت و توانمندی فردی، با ذوق درونی و به دور از هر گونه تقلید، به بازآفرینی و بازگویی آموزه‌های خود، با چیدمانی متفاوت از گوشه‌ها و قطعات موسیقی که اغلب این امر به صورت تکنوازی است، به بداهه‌نوازی و بداهه‌خوانی می‌پردازد .
برخی به اشتباه، بعد از مدت کوتاهی آموزش و فراگیری موسیقی، هر آن‌چه را که متفاوت از داشته‌های خود اجرا می‌کنند، بداهه‌نوازی می‌گویند، در صورتی که برای اجرای یک بداهه‌نوازی و یا بداهه‌خوانی، ابتدا سال‌ها باید با ساختار کلی موسیقی دستگاهی (ردیف) که عبارت است از مجموعه‌ای از داشته‌های موسیقی در اشکالی چون هفت دستگاه موسیقی ایرانی، پیش درآمدها، قطعات ضربی و چهار مضراب‌ها و همچنین آثار استادانی که در این خصوص آفریده شده، اشراف کامل داشته و آن‌ها را فراگرفته باشند. اگرچه برخی از موسیقی‌دانان و استادان قدیم، قطعات موسیقی را در قبل از اجرا می‌ساخته‌اند، اما این بدان معنا نبوده که در هنگام اجرا، دقیقا این قطعات اجرا می‌شده، بلکه تحت تاثیر عوامل مختلفی چون زمان و مکان و مخاطب و بسیاری موارد دیگر، همچنان به صورت بداهه، متفاوت از آن ساختار اولیه ارائه می‌شده است .
آشنایی کامل و آموزش درست از مبانی نظری و عملی موسیقی در ابعاد مختلف آن، می‌تواند موسیقی ما را به یک موسیقی فعال و پویا تبدیل کند و لازمه این امر، پیش آموزش‌های لازم در این خصوص و اجرای یک موسیقی در زمان حال، میسر و ممکن است .
تاثیر جدی دیگر بداهه‌نوازی در موسیقی، موجب ایجاد یک پیکره واحد موسیقیایی می‌شود که در آن نقش نوازنده و خواننده به گونه‌ای شکل می‌گیرد که هیچکدام از این عوامل نقش مهم‌تری نسبت به هم نخواهند داشت و هرکدام بدون هیچ ادعایی، ارزش‌های مهمی را در ایجاد و آفرینش و خلق یک موسیقی ماندگار ایفا می‌کنند. بزرگنمایی و برجسته کردن نقش یک خواننده و یا نوازنده در موسیقی ایران و همچنین در فرهنگ ایرانی هیچگاه با ماهیت هنر ایرانی همخوانی نداشته است و به همین خاطر موسیقی ما از این مشکل، آسیب‌های فراوانی دیده است. توجه به امر آموزش و فراگیری صحیح، حوصله و ریاضت در درک اصول هنری موسیقی، به کار بستن توانایی‌های فردی و ذوقی و آفرینش یک موسیقی بر اساس داشته‌های هنری، تاریخی، اجتماعی و اجرای در زمان حال با تکیه بر اصل مهم بداهه‌نوازی، خلق یک موسیقی جدی و هنری را در پی خواهد داشت که باعث طراوت و تازگی این هنر و در نهایت عامل نوزایی و تکامل هنر موسیقیایی ما خواهد شد .