*حسین زندی
*سردبیر
داده‌های پژوهش‌های میدانی، نشان می‌دهد که ما مردم استان همدان، خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی را نمی‌شناسیم. البته تعداد انگشت شماری از شهروندان بنابر مطالعات، رشته تحصیلی یا علاقه، اطلاعات محدودی از زندگی او دارند اما این‌که بزرگترین نیکوکار جهان اسلام، مورخ کبیر ایران، پزشک نامدار و وزیر حکیم دوره ایلخانی که اتفاقا زادگاهش؛ همدان است را نمی‌شناسیم، پرسش بی‌پاسخی است. البته ما بسیاری از مفاخر استان را نمی‌شناسیم اما جایگاه خواجه رشید همدانی متفاوت است و به همین دلیل این نشناختن تعجب آور است.
یکی از دلایل ناآشنا بودن مردم با مفاخر، بیگانگی مسئولان با مقوله فرهنگ است، نهادهای دانشگاهی و فرهنگی به بازشناسی بزرگان توجهی ندارند و عملکرد مدیران شهری هم در نامگذاری یک خیابان یا کوچه خلاصه می‌شود. به طور مثال استان همدان چندین دانشگاه بزرگ از جمله دانشگاه بوعلی و آزاد را با چندین هزار دانشجو در خود جای داده است و اداره کلی به نام فرهنگ و ارشاد دارد. باید پرسید چند همایش و کنگره و نشست برای شناخت این حکیم دانشمند در استان برگزار شده یا چه تعداد از کتاب‌های او در زادگاه خود منتشر شده است؟ بنابراین خوراکی به مردم داده نشده که از آنان انتظار داشته باشیم. به جرات می‌توانم ادعا کنم بسیاری از مدیران فرهنگی و دانشگاهی استان نه تنها از کارنامه پربار این دانشمند نامی خبر ندارند، بلکه نمی‌دانند چه آثاری از خواجه رشید به ثبت جهانی رسیده است.
اما با این حال نقش مردم را نمی‌توان نادیده گرفت. فرض کنیم استان همدان مسئولی ندارد و یک استان بی‌مدیر است و هیچ نهاد فرهنگی نیز در آن وجود ندارد. آیا ما شهروندان و باشندگان این استان باید دست روی دست بگذاریم؟ نقش ما در بازشناسی هویت تاریخی و فرهنگی چیست؟
در مجامع توسعه‌یافته و گاهی کشورهای در حال توسعه، بحث هویت تاریخی و جغرافیایی از مهم‌ترین مباحث است. به همین دلیل افراد تلاش می‌کنند از زادگاه و خاستگاه خود جنبه مثبتی ارائه کنند و پس از تثبیت مثبت‌بودن این زادگاه، خود را به آن منتسب کنند و با افتخار از ریشه‌های خود سخن بگویند. در واقع احساس تعلق به گذشته و عناصری که او را به ریشه‌های تاریخی و فرهنگی پیوند می‌دهد، تقویت کند. استان همدان این ریشه‌ها را دارد اما ما نتوانسته و نخواسته‌ایم با آن پیوند برقرار کنیم. به همین دلیل احساس تعلق چندانی به زادگاه سکونتگاه خود نداریم. مسلما اگر شهروندی بداند با خواجه رشید و میرزاده عشقی و بوعلی و باباطاهر همشهری است نمی‌تواند شهرش را دوست نداشته باشد.
بله ما مردم استان همدان خواجه رشید را نمی‌شناسیم اما چه باید کرد؟ در روزگاری که مولوی، نظامی، نسیمی، ابن سینا و خیام را دیگران مصادره می‌کنند و مردم نیز جذب پائولو کوئیلو، الیف شافاک و وین دایر و عرفان‌های سرخ‌پوستی شده‌اند چه باید کرد؟ وقتی مسئولان نیز شناخت چندانی از فرهنگ بومی ندارند و فرزندانشان در ینگه دنیا می‌زیند چگونه می‌توان از هویت فرهنگی سخن گفت؟
به نظر می‌رسد هر کسی و هر نهاد دلسوز و دغدغه‌مندی در حد توان می‌تواند به این مسئله بپردازد. فعالان مدنی در قالب نهادهای مدنی با شناسایی و معرفی مفاخر فرهنگی و آثار تاریخی می‌توانند حساسیت بخشی از جامعه را به این موضوع بر انگیزند.
به نظر می‌رسد بهترین راه، نگاه محلی به بحث هویت است. به طور مثال اگر فعالان فرهنگی و پژوهشگران همدانی با تکیه بر داشته‌های خود وارد گود شوند و بزرگانی که به این استان مربوط هستند را شناسایی کنند و از طریق رسانه‌ها نقاط قوت و مثبت آنان را بازنمایی کنند و با رویدادسازی و ایجاد تقویم فرهنگی استان به معرفی بهتر آنان بپردازند. در این صورت بدون شک مردم ترغیب خواهند شد.
با همین رویکرد و نگاه از چندسال گذشته پیگیر خواجه رشید بودم و طرحی با این موضوع به شورای شهر ارائه کردم که پس از طرح در کمیسیون فرهنگی اجتماعی شورای شهر برای بررسی و اجرا به سازمان زیباسازی شهرداری ارجاع شد اما هنوز خبری از واکنش مدیریت شهری نیست.
ما همدانی‌ها خواجه رشید همدانی را نمی‌شناسیم. ما مردم همدان و مسئولان استان باید بدانیم برای شناساندن و شناختن خواجه رشید باید بوستانی به نام او داشته باشیم، باید برای او بنای یادمانی بسازیم، در تقویم کشور روزی به نام خواجه رشید ثبت کنیم، سالی را به نام او نامگذاری کنیم و برایش کنگره سالیانه برگزار کنیم. در طرحی که به شهرداری ارائه کردم به همه این‌ها تاکید کرده‌ام.
خواجه رشید در زادگاه خود همدان نیز بناهای زیادی از جمله مدرسه و بیمارستان می‌سازد که در دوره خود بی‌نظیر بوده اما با تغییر حکومت‌ها این بناها نابود شده و از بین می‌رود. همان‌طور که گفته شد خواجه رشید در همدان مظلوم مانده و هیچ بنا و اثری از او در این شهر و استان باقی نمانده است اما بر مردم همدان و مدیران ارشد استان است که دین خود را بر او ادا کنند و امروز می‌توان با اختصاص بوستان بزرگی به نام او در کنار سایر مشاهیر یاد او را زنده نگهداشت.
دکتر پرویز اذکایی معتقد است: «همدان خاستگاه نیکوکاری است و خواجه رشید همدانی عنوان بزرگترین نیکوکار جهان را به خود اختصاص داده است. بزرگترین موقوفه عالم که تاکنون پدید آمده موقومه ربع رشیدی خواجه رشیدالدین همدانی بوده است.» بنابراین امروز نیکوکاران همدانی می‌توانند بنای یادمانی به نام او بسازند و یاد او را زنده نگهدارند…