*حسین بهبودی
*کارشناس ارشد مدیریت اجرایی
در اغلب شهرهای ایران مانند همدان، به طور کلی ضوابط و مقررات شهری تنها اسنادی هستند که نهادهای اجرایی، شهروندان و بخش خصوصی به عنوان توسعه‌دهندگان شهری مورد استفاده قرار می‌دهند و ملزم به رعایت آن‌ها هستند. در حالی که، به‌رغم وجود اهمیت فرایند تهیه برنامه و طرح‌های شهری و تأثیر آن در توجه به ارزیابی و بازنگری ضوابط و مقررات پیشنهادی، همگی در ضوابط و مقررات شهری در سایه ارزیابی و نقد روش‌های مطالعه و برنامه‌ریزی باقی می‌ماند. محدودیت‌ها و شرایط توسعه و ساخت و ساز، در واقع، مهمترین ابزار اجرایی طرح‌های توسعه شهری هستند و ضمانت اجرای آن‌ها از طریق نظام کنترل ساختوسازهای شهری تأمین می‌شود.
طبق مقررات ساختمان، کسب پروانه ساختمانی از شهرداری یا کسب مجوز دیوارکشی از سازمان جهاد کشاورزی برای پروژه‌های عمرانی و یا نوسازی در مناطقی که دارای طرح کاربری یا فاقد کاربری اراضی هستند، الزامی است. همچنین تغییر کاربری اراضی از حالت مسکونی به تجاری یا اداری نیاز به کسب مجوز دارد و تغییرات جزیی در ساختمان باید با اطلاع شهرداری باشد. به گفته کارشناسان با بررسی فعالیت‌های ساختمانی در همدان و حوزه‌های پیرامونی آن می‌توان گفت آمار و ارقام تخلفات نسبت به سال‌های گذشته چند برابر شده است. تاکنون جز در تعداد قلیلی از محدوده شهر، در خارج از محدوده و مسیرهای منتهی به روستاهای سرسبز همچون روستاهای حاشیه سد اکباتان، گنج‌نامه و ابتدای جاده‌های تهران، کرمانشاه و ملایر شهرداری و سازمان جهاد کشاورزی کنترل مؤثری بر فعالیت‌ها و عملیات ساختمانی، شهرسازی و مهم‌تر از آن تخریب فضای سبز و باغات نداشته و ندارند. با توجه به مواردی که ذکر شد، افزایش حجم تخلفات ساختمانی در همدان و آسیب‌هایی که بر زندگی شهری و محیط شهر می‌گذارد قابل چشم‌پوشی نبوده و ضرورت اتخاذ بر خورد مناسب با این مسئله را روشن می‌سازد و دستیابی به اهداف طرح های شهری که انتظام و برقراری تعادل شهری را به همراه دارد با اجرای صحیح ضوابط طرح های شهری امکان‌پذیر است.
تخلف ساختمانی در برخی جنبه‌ها شکل تـعـدی و تعرض به حقوق عمومی شهروندان به خـود می‌گیرد که از مهمترین پیامدهای آن، تخریب سیمای شهر، تراکم‌ها و کاربری‌های غیرمجاز، نبود تعادل در توزیع کاربری‌ها و غیره است. علت‌یابی تخلفات ساختمانی بـه وسـیـلـه بـخـش خـصـوصـی و گـاهـی از طرف مؤسسات و سازمان‌ها، کمک مؤثری در اجرای ضوابط مربوط به ساختوسازهای شهری خواهد بود و هرچه توجه بیشتری در ایـن زمینه مـبـذول شـود، بـه مثابه ایـن اسـت که یـک قـدم در اجــرای ضـوابـط شهرسازی برداشته شـده اسـت.
پدیده تخلفات ساختمانی و تخریب باغات تنها معضل شهر همدان نیست؛ در شهرهای نزدیک همچون جورقان و مریانج و روستاهای اطراف مانند شورین و قاسم‌آباد نیز حادتر و عوامل مختلفی در آن دخیل است. دلایل متعددی برای روند تشدید قطع درختان می‌توان برشمرد که در این بین ضعف قوانین موجود و نبود سیستم مؤثر برای کشف و شناسایی متخلفان و پیگیری موضوع را می‌توان عمده‌ترین علت‌ها دانست. قوانین موجود بر پایه شرایط خاص زمان تصویب خود شکل گرفته‌اند و اقدامی در جهت تغییر در آن انجام نگرفته است. مدیریت شهری نیز بنا بر علل متعددی، نسبت به جلوگیری از تخلف اقدام نمی‌کند و اغلب تا پایان احداث ساختمان درنگ می‌کنند و سپس وارد عمل می‌شوند.
پیشنهاد می‌شود، برای کاهش تخلفات ساختمانی به بهبود کیفیت و فرایند نظارت بر ساخت‌وساز، تاکید بر استفاده از نیروهای متخصص و مجرب در زمینه ساخت و نظارت بر ساختمانی و احداث باغات جدید به همراه ساختمان درون آن، آموزش و اطلاع‌رسانی به شهروندان و گروه‌های دخیل در ساخت‌وساز از عواقب تخلفات و اهمیت رعایت استانداردهای ساخت، برقراری برنامه‌های آموزشی مرتبط با مسائل شهری و ساختمانی برای سازندگان، ارزش‌گذاری کیفی ساختمان‌ها و باغات در ابعاد مختلف، معماری بنا و مصرف انرژی، جهت‌دهی سرمایه‌های مردمی بر روی پروژه های اقتصادی و اجتماعی موثرتر برای شهر و سرمایه‌گذاران به جای سرمایه‌گذاری های نامقتضی بر روی مسکن و باغ‌سازی در مناطق فاقد فضای سبز، بهبود و به‌روزرسانی ضوابط و مقررات ساختمانی متناسب با تغییر نیازهای خانواده و اهداف شهر، بهره‌گیری از ابزارهای مناسب‌تر برای کنترل و مدیریت رشد شهر همدان و حومه به منظور مطابقت بیشتر با نیاز شهروندان و شرایط، قاطعیت بیشتر شهرداری، سازمان جهاد کشاورزی و مسئولین اجرای احکام در الزام متخلفین به رفع تخلف و ارائه راهکار به جای اخذ جریمه و توافق بر سر خلاف، وضــع مـقـررات کیفری با جـرم شناختن تخلفات ساختمانی، تحدید اختیارات کمیسیون‌ها برای تعدیل مفاد قانون از طریق اعمال جرایم نقدی، تدوین ضوابط ساخت‌وساز با توجه به شرایط هر منطقه برنامه‌ریزی و اجرا شود.
در مناطقی همچون حیدره، کوی محمدیه و مناطق کوهپایه‌ای شدت قصد و اراده مالکین برای تخریب باغ به منظور کسب سود با حضور قانون حفظ و گسترش فضای سبز شهری، تابع پیامدها یا هزینه و منفعت‌هایی است که فرد از تخریب باغ انتظار دارد. با توجه به عدم قاطعیت نهادهای قضایی و تنبیهی در برخورد با پدیده تخریب باغ‌ها، فرد جرأت پیدا کرده با توسل به حیل قانونی، قدرت و نفوذ با گریز از قانون حفظ و گسترش فضای سبز به تخریب باغ اقدام کند تا با استفاده از فرصت فراهم شده با سوءمدیریت قانون حفظ و گسترش فضای و برتری دادن اداره شهر بر حل ضعف نظارت و نبود سبز شهری توسط مدیریت شهری _ به علت حساسیت بر اجـرای قانون حفظ و گسترش فضای سبز شهری در کشور _ و همچنین گردش مدار اقتصاد شهر بر محور سودا گری بهره‌برداری کند.
در گزارشی از نتایج اجرای طرح باغداری سال ۱۳۹۸ که توسط سازمان مدیریت برنامه‌ریزی استان همدان منتشر شده، اطلاعاتی در زمینه بهره‌برداری‌های دارای فعالیت باغداری و تولید کل محصولات باغی، تعداد و مساحت بهره‌برداری‌های دارای باغ و قلمستان جمع‌آوری شده است که بیان‌گر ظرفیت بالای تولیدات باغی در همدان دارد که می‌تواند از فرصت‌های بالقوه همدان و شهر و روستاهای اطراف باشد.
در پایان امید است با تصویب و اجرای ضوابط و مقررات پیشنهادی طرح تفصیلی برای قانونمند کردن ساختوسازهای شهری، بوم‌گرایی در طرح‌های توسعه شهری و ارائــه ضوابط و مقررات با لحاظ کردن بوم ساخت ا کولوژیک شهر، اجــرای سیاست ناحیه محوری در برنامه‌ریزی و مدیریت ساخت‌وساز، انعطاف پذیری و ایجاد تنوع در الگوهای ساخت‌وساز با توجه به شرایط هر منطقه از همدان، اجرای مدیریت واحد و پیوسته از مرحله پیشنهاد تا اجرا و ارزیابی، ارائه الگوی کاشت درختان و مشاوره در باغ‌سازی و در نهایت شاهد شهری با رشد افقی باشیم.