خواجه رشیدالدین فضلالله همدانی
*محمد افشار
*فعال فرهنگی
خواجه رشیدالدین فضلالله بن عمادالدوله همدانی متولد نیمه قرن هفتم هجری (احتمالا۶۱۸) از بزرگان تاریخ ایران است. از این سیاستمدار، مولف، تاریخنگار و دانشمند بزرگ آثار مهمی به جای مانده که بخشی از آن هنوز هم در دسترس است. شناختن این شخصیت و اندیشهاش باید در برنامههای ایرانیان و خصوصا همدانیها جایگاه مهمی داشته باشد.
سیاست
موفقالدوله همدانی نیای خواجه که پیش از حمله مغولان در دژ اسماعیلیان سکونت داشته از کسانی است که سبب اطاعت اسماعیلیان از هلاکو میشوند و این خود سرآغاز ارتباط این خاندان با مغولان میشود. ارتباط خواجه رشید با قدرت از سطح پزشک و سفیر تا وزارت است. در سال ۶۷۷ وزارت به او میرسد و همین قدرت سبب میشود تا اثار مهمی از او به جا بماند.
ربع رشیدی
شهرکی است دانشگاهی و علمی واقع در شهر تبریز، این موقوفه دارای کتابخانه، بیمارستان، مهمانسرا و مدارس است. نسخهای از وقفنامه این اثر تاریخی هنوز باقی مانده و در حافظه جهانی یونسکو ثبت شده است. این موقوفه در اوایل قرن هشتم بنا شده و هدف از ساخت آن گسترش علم و آموزش بوده و برای اداره امور و رسیدن به اهداف آموزشی درآمدهای حاصل از وقفهای دیگری نیز به ربع رشیدی اختصاص پیدا میکند. سرانجام پس از کشته شدن خواجه رشید الدین این موقوفه نیز رو به ویرانی میگذارد.
جامع التواریخ
جامع التواریخ یا تاریخ رشیدی مهمترین اثر خواجه رشیدالدین در میان انبوه آثار او است. این کتاب در تاریخ عمومی و تاریخ مغولان نگاشته شده، بخش نخست کتاب مربوط به به مغولان و ترکان است. تاریخ قبایل آنان، نیاکان چنگیز و فرمانروایی آنان در بخش نخست کتاب آمده و در دو جلد دیگر کتاب تاریخ پیامبران، تاریخ ایران تا پایان ساسانیان وملتهای دیگرآورده شده است. نکته مهم در تاریخ اقوام جهان، به گفته منتقدان بیطرفانه نوشته شدن آن است.