دخل و تصرف در الوند ممنوع است
بر اساس قانون اثر ثبت‌ملی شده الوند باید دست نخورده بماند
*حمیدرضا حق‌نظری
*روزنامه‌نگار
مدیرکل میراث میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان در نشست خبری که هفته پیش برگزار شد، درباره دخل و تصرف‌هایی که در الوند صورت گرفته و تسطیح جاده‌ای که گنجنامه را به میدان میشان وصل می‌کند، گفت: تاسیساتی به نام دهکده گنجنامه سرمایه‌گذار دامنه شمالی الوند است و محدوده این تاسیسات مشخص است. هر تغییری در درون این محدوده از پیش در اداره‌کل میراث‌فرهنگی و کارگروه گردشگری به تصویب می‌رسد. بنابراین هر نوع تغییر در داخل این مجموعه باید با هماهنگی ما انجام گیرد.
«علی مالمیر» توضیح داد: میراث فرهنگی در خارج از محدوده منطقه نمونه گردشگری که این جاده و مسیر مطرح شده مسئولیتی ندارد. اگرچه از آن‌جا که کل کوهستان ثبت ملی شده است، طبیعتا دستگاه‌های گوناگونی در آن ذی‌مدخل هستند. مثلا اداره‌کل منابع طبیعی، راه‌وشهر‌سازی و اداره‌کل میراث فرهنگی در این موضوع ذی‌مدخل محسوب می‌شوند، بر این اساس هر گونه مجوز تغییر و تحول باید با هماهنگی و اطلاع ما به عنوان متولی ثبت ملی داده شود، ضمن این‌که با سایر دستگاه‌های مرتبط هم باید هماهنگی لازم انجام شود.
وی با تأکید بر این‌که در تسطیح جاده میدان میشان هیچگونه هماهنگی با ما انجام نشده بود. بر اساس استاندارد تله‌کابین بین مبدا و مقصد ما باید یک راه برای روزگار بحران داشته باشیم البته این‌که این راه چقدر باشد، مسئله دیگری است. در سال گذشته تله‌کابین خراب شد و ما ناچار شدیم تله‌کابین را با کمک ماشین‌های آفروید تخلیه کنیم. اگر مسیر نباشد چگونه می‌توان این کار انجام داد. قبل از تله‌کابین جاده باریکی بود اما آن‌چه مهم است این است که مداخله در الوندی که ثبت شده به سبب حساسیت‌های موجود باید به صورت ضروری، حداقلی و با هماهنگی باشد. بیشتر از ضرورت مداخله و زخمی کردن الوند پسندیده نیست و هیچ‌یک از ما چنین موضوعی را نخواهیم پذیرفت.
الوند ثبت ملی است
کوهستان الوند در تاریخ ۲۰/۱۱/۱۳۸۹ به شماره ثبتی ۱۱۱ در فهرست میراث طبیعی ثبت شده‌است. اداره‌کل میراث‌فرهنگی همدان در سال ۱۳۹۸ و در راستای حفظ و صیانت از میراث طبیعی استان، تصمیم گرفت با کمک کارشناسان محیط زیست، پرونده‌ای برای ثبت ملی الوند تهیه کند که بر اساس ساختار طبیعی و ژئومورفولوژی کوهستان الوند از گردنه اسدآباد شروع می‌شود، حوزه شهرستان بهار را در برمی‌گیرد، در شهرستان همدان کوه الوند، دره‌ها و چشمه‌ها را شامل می‌شود و در دامنه جنوبی، شهرستان تویسرکان را در برمی‌گیرد. کوهستان الوند دارای ساختار طبیعی منحصر به‌فردی است که بر اساس مطالعات انجام شده ضمن رادیومتری گرانیت‌های اصلی توده الوند، مربوط به دوره «کرتاسه» است که حدود ۷۵ تا ۶۵ میلیون سال پیش بوده‌است. در اکثر مطالعات و کتاب‌های مربوط به منطقه همین قدمت را ارائه داده‌اند. لازم می‌دانم یادآوری کنم کارشناسی که این گزارش را تهیه کرده‌است «محمد جواد کریمی»؛ کارشناس ارشد مهندسی محیط زیست است.
«اسماعیل رحمانی» کارشناس ثبت آثار تاریخی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان در پاسخ به این سوال که اثر ثبتی الوند شامل چه مناطقی است، توضیح می‌دهد: در این منطقه کوه، مناظر طبیعی، چشمه‌ها، صخره‌های سنگی، مناطق رویشگاهی گیاهان نادر، آبشارها، دره‌های طبیعی مانند حیدره، دره‌مرادبیگ، خاکو، وهنان، تاریک‌دره و کوه‌ها و قله‌هایی چون آلمابولاغ، کوه کرکس، قله قزل‌ارسلان، قله دائم‌برف، قله کلاغ‌لان، قله الوند را در برمی‌گیرد که شامل ۱۴ قله است.
وی درباره این‌که دیگر دستگاه‌ها و مردم عادی چگونه از آثار ثبتی آگاه می‌شوند و آیا مردم می‌توانند به این اطلاعات دسترسی داشته باشند، توضیح می‌دهد: هر پرونده پس از ثبت از طریق وزارتخانه به تمام ارگان‌های مربوطه از جمله استانداری ابلاغ می‌شود، استانداری هم به دستگاه‌های اجرایی مرتبط مانند صنعت و معدن، منابع طبیعی و محیط زیست ابلاغ می‌کند.
حق دخل و تصرف وجود ندارد
آیا می‌توان در آثار ثبتی دخل و تصرفی کرد؟ رحمانی در این‌باره می‌گوید: خیر در هیچ اثر ثبتی حق هیچگونه دخل و تصرفی وجود ندارد و کوچکترین تغییر و تحولی باید با مجوز رسمی میراث فرهنگی صورت گیرد. درباره الوند متاسفانه پیش از ثبت معدن‌کاران مجوز گرفته‌اند و گاه حتی پس از پایان دوره مجوز را تمدید کرده‌اند. این مجوز بهره‌برداری یکی دو ساله نبوده و معمولا حداکثر ۲۵ سال بوده که پس از پایان تاریخ مجوز قابلیت تمدید هم داشته است. این مجوز حقوق مالکانه برای معدن‌دار ایجاد می‌کند؛ اما پس از ثبت محوطه در اثر ملی، صنعت و معدن ملزم شده که حتما درخصوص اعطای مجوز از میراث فرهنگی استعلام کند.
اطلاع دستگاه‌ها از وضعیت اثر ثبتی
وی در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است دستگاهی از ثبتی بودن یک اثر اطلاع نداشته باشد، بیان می‌کند: به هر روی پس از طی مراحل اداری وزیر میراث فرهنگی حکم ثبت آثار از ابلاغ می‌کند، استانداری بسیاری از دستگاه‌های حفاظتی و نظارتی را مطلع می‌کند و اگر کسی بگوید از ثبت ملی بودن اثری اطلاع نداشته‌ام، پذیرفتنی نیست. گاهی برخی دستگاه‌ها جدی نمی‌گیرند. خوشبختانه در حوزه کوهستان الوند محیط‌زیست هم به کمک میراث‌فرهنگی آمده و مطالعاتی را انجام داده که الوند را جزء مناطق چهارگانه ثبت کند، علیصدر را هم ما ثبت کرده‌ایم محیط‌زیست هم با ثبت مجدد به یاری ما آمده است و نظارت بیشتری صورت می‌گوید.
کارشناس ثبت آثار تاریخی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان همدان درباره این‌که آیا منطقه گنجنامه در محدوده ثبتی الوند قرار دارد، معتقد است: این منطقه جزئی از پرونده ثبتی کوهستان الوند به شمار می‌رود و کل کوهستان الوند به ثبت رسیده است. البته ثبت یک بحث است و بحث دیگر تعیین عرصه و حریم کوهستان است که قوانین خاصی بر آن حاکم است. ما در عرصه میتوانیم اعمال قانون کنیم، اما در حریم فعلا نمی‌توانیم کاری کنیم.
ثبت ملی چشمه‌فرشه و چشمه ملک
رحمانی به ثبت چشمه‌فرشه و چشمه ملک اشاره می‌کند و می‌گوید: این دو چشمه در مجموعه کوهستان الوند ثبت شده است، این ثبت دوباره تاکید دوباره است برای جلوگیری از دخل و تصرف و برای محافظت بیشتر از این دو چشمه، کتیبه‌های گنجنامه و آبشار گنجنامه هم شماره ثبت مستقلی دارند. بعضی از آثار به سبب اهمیت فراوان ممکن است در فهرست میراث تاریخی، طبیعی و میراث ناملموس به صورت جداگانه ثبت شده باشد.