*منا بشیری
*دانشجوی دکترای معماری
۱۵۰ کیلومتر آن‌ورتر بعد از شهر ملایر، تابلوی به شهر بروجرد خوش آمدید را می‌بینید. این شهر در محدوده استحفاظی استان لرستان مستقر شده است و دارای قدمت تاریخی و پیشینه شهرسازی و معماری با ارزشی است که مانند تمامی شهرهای دیگر ایران فراموش شده است و در سیل بکوب و بسازها در حال غرق شدن است. از این درد و دل‌ها که بگذریم، چند ماهی است که در این شهر، جوانه زیبایی رشد کرده است؛ نه زیر نظر مدیریت شهری و بودجه‌های بالادست.
یک جورهایی لطف یک عزیز به شهر پدری‌اش است، قابل قیاس با همان وقف‌هایی که در قرن‌ها پیش توسط اعیان و تجار و مالکین و یا معتمدین و بازاریان و کسبه، یک حمام و یا مسجد یا یخچال و یا راسته بازاری و مانند این به شهر و آیندگان هدیه می‌شد. هر چند که این پروژه در رده وقفی‌ها محسوب نمی‌شود اما در این زمانه‌ای که سوداگری زمین بیداد می‌کند و سرمایه‌گذاران به هر نحو به دنبال سودهای حداکثری هستند، خواسته یا ناخواسته می‌توان این پروژه را هدیه‌ای به شهر به شمار آورد.
این پروژه با نام مجتمع تجاری دیپلمات در بلوار تختی که منتهی می‌شود به تپه تفریحی چغا، مستقر شده است. حال چرا در همدان‌نامه، یک پروژه تجاری در شهر بروجرد معرفی می‌شود؟! پروژه دیپلمات به عنوان یک نمونه موفق می‌تواند مقایسه شود با پروژه اسکای مال در پیچ زندان همدان، که خوب است در چندین راستا دو پروژه را با هم قیاس کنیم.
در اولین گام، محل استقرا این پروژه قابل بحث است، اسکای مال در سایتی تاریخی واقع شده است که زمین آن حتی در نقشه‌های ۲۰۰ ساله هم محصور در یک قلعه تاریخی به نام قلعه کهنه بوده، دیپلمات در بلوار تختی واقع شده که این بلوار، یک خیابان معاصر در ۴۰ سال اخیر است و پیشینه‌ای تاریخی در عرصه معماری و شهرسازی ندارد جز اینکه از زمین‌های زراعی اطراف شهر بوده و درنتیجه توسعه شهر به محدوده شهری الحاق شده است. پس این پروژه از نظر نو بودن و سنِ زمین پروژه، می‌تواند با بستر و زمین‌های اطرافش همخوانی داشته باشد و هم‌عصر آن‌ها قلمداد شود نه اینکه چون اسکای مال، حافظه تاریخی را کلاً فراموش کند و به حریم معماری چند صد ساله تجاوز کند.
در دومین گام، نحوه‌ی استفاده از زمین و بررسیِ تراکم پروژه است. در این راستا ارتفاعی که پروژه دیپلمات دارد در ۶ طبقه تعریف شده است که با بررسی مجوزهای شهرداری، به نظر می‌رسد که بنای پروژه با توجه به قرارگیری در نبش یک چهارراه و محاط شدن آن با دو خیابان اصلی، می‌توانسته ارتفاع بیشتری هم داشته باشد اما به ۶ طبقه روی زمین اکتفا کرده است، که تقریباً با آپارتمان‌های مسکونی اطرفش در یک تراز ارتفاعی قرار دارد. بلوار تختی نسبت به خیابان میرزاده عشقی از عرض بیشتری هم برخوردار است، پس با این حال می‌توان استنباط کرد به هر دلیلی، مالک از سود زایدالوصف در ساختن مجاز تراکم شهری، چشم‌پوشی کرده است. همین مسئله در اسکای مال، با ۱۳ طبقه تعریف شده که به بیمارستان و ساختمان‌های مسکونی اطراف خودش تعرض داشته و همچنین دید به الوند را به شدت محدود کرده است.
از این روی ذهن به سمتی هدایت می‌شود که سرمایه‌گذاران پروژه‌ی اسکای مال، منفعت شخصی را در اولویت قرارداده‌اند. می‌توان پیش‌بینی کرد اگر در این پروژه مثلاً ۱۰۰۰ شغل ایجاد شود، در طولانی مدت اثرات سویی در محدوده خود و از دست‌دادن شغل‌های دیگر را در پی خواهد داشت. در گام سوم می‌توان به کاربری‌هایی که در این پروژه تعریف شده پرداخت. در پروژه دیپلمات، در طبقات بالایی شهربازی و سالن بیلیارد و فود کورت و سینما و مانند این تعبیه شده است. استقرار این نوع کاربری‌ها در این پروژه آن‌جایی مطلوب به نظر می‌رسد که شهر بروجرد، هیچ‌گونه فضای مدرنی با وسایل بازی برای کودکان و جوانان و همچنین فضاهایی با چنین خدمات تفریحی و سرگرمی برای مردمانش ندارد. پس در این منطقه نویِ شهری، تعریف این نوع کاربری‌ها معقول به نظر می‌رسد. اما در پروژه اسکای مال وقتی، مرکز تفریحی با چنان وسعتی در سطح استانی در بلوار ارم وجود دارد که آن مرکز تفریحی هم به غلط تعریف شد و در کمربند سبز شهری قرار گرفت، چرا دوباره به اشتباه، اجرای این چنین پروژه‌هایی را تکرار می‌کنید؟! اجرایِ کاربری‌هایی را در بافت تاریخی و در یک زون شهری که واقعاً جایی برای تحمل فشردگیِ ناشی از فعالیت‌های بیمارستانی، مدرسه و تداخل این همه با ترافیک شهری را ندارد.
به نظر می‌رسد بزرگترین نقدی که می‌توان به این پروژه نسبت به پروژه دیپلمات در شهر بروجرد گرفت، مکان‌یابی اشتباه پروژه است. این پروژ ه با این مقیاس و با این حجم از کاربری و تنوع خدمات می‌باید در منطقه دور از شهر و در محدوده نوساز شهری واقع می‌شد نه در دل قلعه کهنه همدان…