رودخانههای محصور
بررسی نقش رودخانهها در زیبایی و سرزندگی در شهر همدان
*فاطمه محمدی‌کیا
*کارشناس ارشد معماری
نقش قدسی و آیینی آب در بین ایران قدیم به قدری مهم و دارای ارزش بود که پس از نور (آتش) مهم‌ترین عنصر مقدس و آیینی به شمار میآمد تا جایی که ایزد آب (آناهیتا) همواره مورد ستایش بوده و نیایشگاه‌های بسیاری در مناطق دارای رودخانه و برکه برای ستایش ایزد آب بنا شده بود. همچنین از باورهای رایج نیاکان ما ناپسند و گناه بودن آلودن آب بوده است و همواره میکوشیدهاند از پاکی آب مراقبت و نگهداری کنند تا جایی که شستشو در آب رودخانه را نکوهیده دانسته و برای شستشو مقدار آب مورد نیاز را از آن برمیداشتهاند و و در جایی دیگر عمل شستشو را انجام میدادهاند.
ایرانیان به دلیل سکونت در منطقه نیمه بیابانی همواره وجود آب را غنیمت میشمردهاند و علاوه بر بهرهگیری از نقش معنوی آن، از آب برای زیبایی و تحرکبخشی و پویایی بنا بهره میگرفتهاند. استفاده از آب در بنا صورت استفاده در حوض و پادیاوها بوده و در باغ به منظور ایجاد سرزندگی و زیبایی و آبیاری باغ در شکل جویبارها و حوضها استفاده میشده است اکنون نیز وجود حوضها و جویبارها از شاخصه‌های اصلی باغهای ایرانی به شمار میآید.
استفاده از آب همچنین در شهرسازی ایران قدیم ایران مورد استفاده بوده است. همانطور که در اصفهان می‌بینیم از سیو‌سه پل برای زیبایی و پویایی در طراحی شهر بهره گرفته شده است. همچنین در شوشتر بهرهگیری از آب برای طراحی شهری و همچنین استفاده کاربردی برای آسیابهای آبی را شاهد هستیم.
در معماری و شهرسازی جدید وجود آب چه به صورت رودخانهچه به صورت برکه و دریاچههای طبیعی یا مصنوعی از عوامل مهم ایجاد و ارتقای حس سرزندگی در شهر به شمار میآید. طوری که شاهد هستیم از ویژگی شهرهای زیبای جهان وجود رودخانههایی در شهر است رودهایی که علاوه بر ایجاد حس طراوت و پویایی و سرزندگی، در شهر برای تفریح و تفرج و عاملی برای تمدد اعصاب وعاملی برای جلب توریست محسوب میشود. این در حالی است که مردم شهر خوش آب و هوا و گردشگری همدان با وجود داشتن چند رودخانه از استفاده آنها بی‌بهره و یا حتی از وجود آنها بی‌اطلاع هستند. رودهای زیبا و خروشانی که یا در حد و حصر باغهای خصوصی و یا آلوده به فاضلابها و یا با بیتدبیری در شهرسازی دوره جدید مدفون در زیر خیابان‌ها هستند. این در حالی است که طبق قانون رودخانهها و حاشیه آنها جزو اموال عمومی محسوب، و تصرف در آنها ممنوع است. همین طور مدفون ساختن رودخانهها و مسطح کردن و خیابان کشی آن با آن‌که طبیعت طی صدها و هزاران سال آنها را تبدیل به مسیلهایی برای عبور سیلاب کرده کاری نادرست و خطرآفرین هنگام بارش بارانهای سیلآساست. با توجه به ضروری بودن آزادسازی حاشیه رودخانهها به نفع بهرهبرداری عمومی ضروری است این کار از طریق دستگاههای مرتبط پیگیری و انجام شود تا بتوانیم شاهد بهرهگیری از رودخانههای عباسآباد و دره مرادبیک برای مصارف عمومی به شکل تفرجگاهها باشیم. همچنین ضروری است برای ایجاد و ارتقای حس سرزندگی و زیبایی رود میان رودان (بینالنهرین) پاکسازی و احیا شود به این منظور که موقعیت قرارگیری آن در مرکز شهر میتواند تاثیر شگفتی بر زیبایی و سرزندگی شهری بگذارد و خطر سیلاب‌های ویرانگر را تا حد زیادی از بین ببرد و باعت نظم در این منطقه شود چیزی که اکنون به دلیل تسطیح‌نشدن در آن‌جا وجود ندارد.