روزگار هنرمند در روزهای کرونایی
هنرمندان همدانی از روزگار خود در روزهای کرونایی می‌گویند
*سمانه اسکندری
*روزنامه نگار
از اوایل اسفندماه سال گذشته که موضوع آلودگی جهانی با ویروس کووید ۱۹ یا همان کرونا اعلام و رسانه‌ای شد تا امروز که حدود ۸ ماه از این اتفاق می‌گذرد، در راستای آن، پیامدهای بی‌شمار و زیان‌باری را در حوزه‌های مختلف شاهد بوده‌ایم. در ایران با توجه به پیکره ضعیف و بیمار اقتصاد، آسیب‌های اقتصادی حاصل از کرونا ویروس و قرنطینه‌های متواتر ناشی از آن، بیش از پیش نمایان شده است. در این میان و تاکنون بخش فرهنگ و هنر نیز صدمات بی‌شماری را متحمل شده و می‌شود. هنر همواره در بحران‌ها و شرایط سخت در کنار مردم قرار گرفته و سعی در انتقال مفاهیم والا و بیان آلام جامعه داشته است. اما در شرایط کنونی، فرهنگ و هنر، خود قربانیان بزرگ بحران اخیر هستند. از آنجا که به گمان ما هنر همچون گوهر شب‌چراغی است که بشر برای ادامه راه و دوام و بقا در برابر آلام و دشواری‌های زندگی به آن نیازی مبرم دارد و اکنون با وجود تداوم فاصله‌گذاری‌های اجتماعی با بحرانی اساسی روبرو است بر آن شدیم تا با چند هنرمند همدانی در این باره به گفتگو بنشینیم که در ادامه می‌خوانید.
سال‌های سال تدریس تا توقف آموزش
«احمد فتوت» متولد سال ۱۳۲۲ و لیسانس هنرهای تجسمی از دانشکده هنرهای زیبا است و علاوه بر کسب مدرک درجه یک هنری در رشته نقاشی، تربیت صدها هنرجو در رشته نقاشی را بر عهده داشته و در حال حاضر مدرس دانشگاه آزاد است. از فعالیت‌های این هنرمند، تاسیس هنرستان گرافیک و معماری در استان همدان، برپایی بیش از ۲۰ نمایشگاه انفرادی و شرکت در ۱۸ نمایشگاه گروهی است که می‌توان به منتخب نمایشگاه گروهی در آلمان سال ۱۳۶۹، منتخب ۱۰ نقاشی ایرانی در نمایشگاه بین‌المللی کانادا، منتخب لوح تقدیر در نمایشگاه گروهی مشهد در سال ۱۳۷۱، منتخب دوسالانه هفتم موزه هنرهای معاصر تهران در سال ۱۳۸۶ و … اشاره کرد. این هنرمند همدانی درباره تأثیر کرونا ویروس در کار و معیشت خود می‌گوید: من در این ترم پاییز ناچار شدم تدریس در دانشگاه را لغو کنم. از طرفی در زمینه آموزش خصوصی نیز کلاس‌ها را به طور کل تعطیل کردم و این دوری و تعطیلی شاگردهایم را به ویژه از نظر روحی تحت تأثیر قرار داده است. فتوت اضافه می‌کند: البته بچه‌ها کارهایشان را برایم می‌فرستند اما آموزش از راه دور در حوزه نقاشی چندان کارساز و قابل اجرا نبوده و عملا امکان‌پذیر نیست زیرا در نقاشی روش تدریس من این‌گونه است که مرحله به مرحله به کار شاگردانم نظارت می‌کنم تا اگر اشتباهی هست در حین کار رفع شود اما به صورت آنلاین این امکان وجود ندارد.
عوارض روحی ناشی از قرنطینه
فتوت در خصوص احوالات روحی خود در این دوران می‌گوید: تعطیلی کلاس‌ها و کم شدن ارتباطم با شاگردانم از سویی و ماندن اجباری در منزل روحیه‌ام را تحت تأثیر قرار داده است زیرا در خانه ماندن و کاهش روابط اجتماعی افسردگی‌ها و خمودگی‌های خودش را به دنبال دارد. این‌که ساعات زیادی از شبانه‌روز را در خانه مثلا روی نقاشی‌هایم کار کنم امکان‌پذیر نیست و لااقل این انگیزه در من وجود ندارد با این حال ساعاتی را به این کار اختصاص می‌دهم.
هنرمند نیاز به حمایت دارد آقایان!
از فتوت می‌پرسم که آیا نهادهای فرهنگی از جمله وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اقدامات خاصی را در راستای حمایت از شما به عنوان هنرمندی که با استفاده از هنر خود امرار معاش می‌کنید انجام داده است که او پاسخ منفی داده و با اظهار تأسف می‌گوید: قرار بود که این وزارت به هنرمندانی که با وجود این تعطیلی‌ها خسارت دیده‌اند مبلغ ۵ میلیون تومان کمک کند و من در این راستا فرم‌های مربوطه را پر کرده و به آدرسی که اعلام کرده بودند فرستادم اما تاکنون خبری نشده است. فتوت با اشاره به آسیب‌های اقتصادی ناشی از کرونا و خسارات وارده به اصحاب فرهنگ و هنر می‌گوید: برخی از آموزشگاه‌های هنری، اجاره‌ای بوده و با تعویق و تعلیق کلاس‌های آموزشی، هنرمندان از پس این اجاره‌بها بر نمی‌آیند و ما انتظار داریم که دولت حداقل اجاره آموزشگاه‌ها را پرداخت کند که این خسارات تاحدی جبران شود.
تأثیر کرونا بر خلق آثار هنری
فتوت با اشاره به این‌که هر رویداد و حادثه‌ای می‌تواند در نگاه هنری هنرمند اثر گذاشته و انعکاس آن در آثار او مشهود باشد، می‌گوید: کرونا ویروس و شرایط ایجاد شده توسط آن نیز از این قاعده مستثنی نیست اما نه این‌که موضوع آثار جدید من کرونا باشد اما به طور غیرمستقیم اثرگذار است و من در این فکر هستم که مردمان آسیب‌دیده از این جریان و صدمات وارد بر آنها را به نوعی در کارهایم منعکس کرده و پس از کرونا این کارها را در قالب نمایشگاه ارائه بدهم.
نقش هنرمند در کاهش آسیب‌های اجتماعی
این هنرمند و استاد نقاشی در همدان با بیان این‌که مردمان بسیاری در این جریان آسیب‌هایی مانند اضطراب، افسردگی و مانند آن را تجربه میکنند بیان می‌کند: یکی از نقش‌ها و کارکردهای هنر، کاهش و التیام آلام جامعه است اما این نقش را فعلا نمی‌تواند ایفا کند زیرا اگر هم آثاری در این راستا خلق شوند، به دلیل وجود قرنطینه امکان نمایش و ارائه آنها به مردم وجود ندارد و این اتفاق به پس از کرونا موکول خواهد شد.
آموزش از طریق اسکای روم
«کیوان کاظمی» متولد ششم تیرماه ۱۳۵۶ در همدان است. او خوشنویسی را نزد استادان متعددی آموخت و مدرک فوق‌ممتاز در زمینه خط شکسته را از انجمن خوشنویسان ایران دریافت کرد. کاظمی سال‌هاست در همدان به صورت تخصصی خط شکسته آموزش می‌دهد. او اکنون برای دریافت مدرک استادی در حال آموزش دیدن از استاد حیدری در تهران بوده همچنین مسئول آموزش انجمن خوشنویسان همدان و مدیر و مؤسس آموزشگاه خوشنویسی چلیپا است.
کاظمی با بیان این‌که کرونا تأثیر زیادی بر رشته خوشنویسی داشته است می‌گوید: از آنجا که در آموزش خوشنویسی هنرجو باید حرکت دست استاد را حین آموزش مشاهده کند آموزش از راه دور در این رشته تقریبا نه غیرممکن اما بسیار دشوار است در نتیجه استقبال هنرجویان کم شده و باعث شده حتی تعدادی از هنرجویان از ادامه کار منصرف شوند. کاظمی با اشاره به این‌که آموزش آنلاین مستلزم صرف هزینه بوده و برای همه اساتید امکان‌پذیر نیست توضیح می‌دهد: این کار اگر بخواهیم با کیفیت و مناسب باشد از طریق اسکای روم قابل انجام است زیرا بسته به تعداد هنرجویان باید پنلی خریداری شده و اشتراک ماهانه‌ای پرداخت شود از طرفی حتما باید سایتی برای آن طراحی و تعریف شود که آن نیز مستلزم صرف هزینه است. علاوه بر این‌ها هزینه خرید تجهیزاتی مانند دوربین فیلمبرداری نیز علاوه می‌شود ضمن این‌که هنرجو باید از کار تمرینی خود عکس گرفته و برای ما ارسال کند و ما نیز از آن اسکن بگیریم و روی پیرینت کار خود هنرجو غلط گیری کنیم که همه این‌ها کار آموزش به این طریق را بسیار دشوار می‌کند مگر این‌که آموزش از طریق واتساپ باشد که آن هم کیفیت مطلوب را ندارد ضمن این‌که هنرجو حداقل هفته‌ای یکبار نیاز دارد که قلمش تراشیده شود و خودش تا دوره ممتاز نمی‌تواند قلم بتراشد.
آموزش در انجمن خوشنویسان
کاظمی با اشاره به کلاس‌های انجمن خوشنویسان می‌گوید: کلاس‌های انجمن از طریق اسکای‌روم به نحوی که توضیح دادم در حال انجام است و در زمانی که محدودیت‌ها کم یا برداشته می‌شود نیز کلاس‌ها به صورت حضوری و با رعایت تمام پروتکل‌های بهداشتی انجام می‌شود اما آموزشگاه‌ها این امکان را ندارند. کاظمی با بیان این‌که برخلاف موسیقی که هنری شنیداری است، خوشنویسی هنری دیداری بوده و جذب علاقه‌مندان و هنرجویان به یادگیری آن از طریق نمایشگاه‌ها صورت می‌پذیرد و اکنون که نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها تعطیل شده‌اند، این را نیز از دست داده‌ایم و خوشنویسان ما نیز انگیزه لازم برای خلق و ارائه آثار خود را از دست می‌دهند.
اداره‌ای منفعل
کاظمی با انتقاد از این‌که از مجموعه خوشنویسان و هنر خوشنویسی هیچگونه حمایتی نمی‌شود، می‌گوید: ما به لحاظ مالی کوچکترین حمایتی از مجموعه ارشاد نداشته‌ایم البته وعده‌هایی در زمینه پرداخت وام مطرح شد اما مبلغ وام مربوطه ناچیز و با بهره ۱۸ درصد بود که این موضوع باعث انصراف اکثریت از پذیرش این وام شد. کاظمی اضافه می‌کند: تنها حمایتی که از وزارت ارشاد داشته‌ایم این بوده است که به مدت سه ماه بیمه ما را از صندوق اعتبار هنر پرداخت کرده است در حالی‌که انتظار می‌رفت که دولت وام‌های اشتغالی با بهره ۴ درصد ارائه دهد که آموزشگاه‌دارها بتوانند هم از عهده اقساط آن بربیایند و هم بتوانند حداقل اجاره‌های عقب‌افتاده را با آن پرداخت کنند.
دست‌درازی دولت در سفره آتلیه‌داران
«مجید امدادی فرد» هنرمند عکاس همدانی و نایب رییس دوم اتحادیه عکسان و همچنین مدیر آتلیه هونام است. او نزدیک به ۱۸ سال است که عکاسی می‌کند. امدادی‌فرد با بیان این‌که با تعطیلی مراسم‌های مختلف بر اثر کرونا آسیب مهلکی به صنف آتلیه داران وارد شده، می‌گوید: چندین سال است که عکس‌های پرسنلی را خود دفاتر دولتی مانند پلیس +۱۰ می‌گیرند و امرار معاش آتلیه‌ها از این کار بود که دولت آن را از ما گرفت حالا هم که کرونا آسیب بیشتری به این شغل وارد کرده است. امدادی‌فرد ادامه می‌دهد: آتلیه‌های غیرمجاز در این شرایط کرونایی با دریافت هزینه‌ای پایین‌تر از ما، به مراسمات گوناگون می‌روند و به‌رغم درخواست‌های بی‌شمار ما، دولت نظارتی روی آنها ندارد. امدادی‌فرد اضافه می‌کند: با این شرایط تعدادی از آتلیه‌داران به شغل‌هایی کاذب مانند کار کردن در اسنپ روی آورده‌اند و یا تعدادی جواز کسب خود را باطل کرده یا تعدیل نیرو داشته‌اند.
پیشنهاد تشکیل تعاونی
امدادی فرد در خصوص آموزش عکاسی نیز می‌گوید: تعداد هنرجوها در این شرایط بسیار کم شده و الان تنها به صورت ورکشاپ با تعداد افراد بسیار کم انجام می‌دهم که به نسبت کاهش هنرجو، کسب درآمد از این طریق نیز بسیار کاهش یافته و قابل ملاحظه نیست.
این هنرمند عکاس با بیان این‌که آتلیه‌داران زیرمجموعه اتحادیه عکاسان و اداره اصناف هستند می‌گوید: تنها حمایتی که شد وامی به مبلغ ۶ میلیون بود که آن نیز با بهره بالا بود و سودی برای ما نداشت. امدادی‌فرد در این خصوص پیشنهادهایی در راستای حمایت دولت از این صنف بیان می‌کند؛ از جمله حذف مالیات‌ها برای این صنف یا پرداخت اجاره‌ها توسط دولت یا در نظر گرفتن مالیاتی به نسبت اجاره دریافتی برای مالکان که اجاره املاک از جمله آتلیه‌ها کنترل شود. امدادی‌فرد ادامه می‌دهد: اداره صنعت و معدن می‌تواند برای مشاغلی مانند ما تعاونی تشکیل داده و با سوبسید به چاپخانه‌های ما کاغذ چاپ داده شود که نه آنها و نه ما ضرر نکنیم اما دولت این حمایت‌ها را از ما دریغ کرده و کار به آنجا رسیده که بسیاری از ما از عید نوروز تا کنون مجبور به فروش تجهیزات عکاسی خود شدیم و با آن اجاره ملک یا سایر هزینه‌ها را پرداخت کرده‌ایم.
زمان کافی؛ ارمغان کرونا
«اردشیر محرابی اختر» متولد اسفندماه ۱۳۵۸ در همدان است و سال‌هاست در زمینه مجسمه‌سازی فعالیت می‌کند و تجربه‌هایی در خلق آثار سنگی، گچی و چوبی دارد.
این هنرمند مجسمه‌ساز همدانی با اشاره به تبعات کرونا در حوزه فرهنگ و هنر می‌گوید: به نظر من کرونا و شرایط قرنطینه برای هنرمندان زمان و تمرکز کافی برای خلق انفرادی آثار بوجود آورد. از جنبه منفی نیز شرایط قرنطینه درگام اول به عنوان مانعی جدی در مقابل فعالیت‌های هنری گروهی قرار گرفت، زیرا قسمتی از هنر مجسمه‌سازی به سفارش‌دهنده وابسته است، این ارتباط با ورود کرونا بستری فراهم کرد که بیشتر ارائه آثار و ارتباطات به صورت آنلاین انجام گیرد.
محرابی ادامه می‌دهد: وقتی به هر دلیلی فعالیت‌های تجاری و هنری کم می‌شود، طبیعتا سفارش‌دهنده نیز کاهش می‌یابد و با شیوع ویروس کرونا تمام فعالیت‌‌ها یا کند شد یا تقریبا به صفر رسید به طوری که به نظر می‌رسد آثار هنری تقریبا دیگر جایی در سبد خانوار ندارند و هنرمندان دچار آسیب جدی شدند. در زمینه فعالیت به‌صورت نمایشگاهی کرونا در زمان کاهش محدودیت‌ها این امکان را به وجود آورد که نمایشگاه‌هایی که دیدن آنها در انحصار عده‌ای خاص بود، در دسترس عموم مردم قرار گرفت. البته وقتی نمایشگاه‌ها در دسترس عموم قرار می‌گیرند بالطبع مخاطب بیشتری از آثار هنری دیدن میکنند و این فکر می‌کنم بخش مثبت کرونا باشد.
نقش هنرمندان در تحمل این روزهای سخت
در بخش هنر مفهومی به نظرم آثارهنری تحت تاثیر کرونا رنگ و بوی تلخ و غم انگیزی به خود گرفته و هنرمندان با خلق آثار هنری تاثیر گذارو همچنین تشویق به در قرنطینه ماندن و رعایت پروتکل‌های بهداشتی نقش اساسی در امید آفرینی و آگاهی بخشی به جامعه در مقابله با گسترش کرونا می‌توانند داشته باشد.