*مهرداد نهاوندچی
*کارشناس ارشد مدیریت محیط زیست
شهرنشینی و محیط زیستی
بی‌توجهی انسان به محیط زیست پیرامون خود و این‌که در جهت توسعه و رفاه زندگی طبیعت را در معرض تهدید قرار داده، به عنوان یکی از پیامدهای زندگی شهرنشینی اثرات نامطلوب و جبرانناپذیری برجا گذاشته است. با توجه به این‌که دخالت‌های بشر در جهت توسعه مغایر با محیط زیست به فرسودگی و تخریب زمین انجامیده و توانایی زمین برای بازتولید و احیا خود را تضعیف و به تعویق انداخته، امروزه کارشناسان و پژوهشگران، الگوی نادرست مصرف و سبک زندگی بشر را به عنوان بزرگترین عامل تخریب محیط زیست مطرح می‌کنند؛ در این میان بی‌تفاوتی زیست محیطی به لحاظ خطرات و پیامدهای ناگواری که بر محیط زیست وارد کرده، دارای اهمیت فراوانی است. در واقع بحران محیط زیست که امروزه به یک مسئله جدی و قابل تأمل تبدیل شده، حاصل بهره‌برداری نادرست انسان از طبیعت پیرامون خود و بی‌تفاوتی نسبت به اهمیت آن همچنین زائیده اندیشه‌های مادی‌نگر، توسعه طلب، سلطه‌جو و پیامد ناگوار اشتهای سیری‌ناپذیر مدیران اقتصادی و در یک کلام معلول کژاندیشی فکری و جهالت عملی انسان در جهان است. به نظر می‌رسد انسان معاصر، نیازمند بازنگری در شیوه محوری برخورد خویش بـا محیط زیست است، اما به راستی چقدر در برابر محیط زیست احساس مسئولیت می‌کنیم؟
اصل ۵۰ قانون اساسی
لازمه برون رفت از معضلات محیط زیستی را باید ایجاد حس مسئولیت اجتماعی نسبت به محیط زیست در سطوح مختلف جامعه دانست. مدیریت و حفاظت زیست محیطی استان در شرایطی امکان‌پذیر خواهد بود که تمام نهادها و آحاد مردم به مسئولیت اجتماعی خود نسبت به محیط زیست آگاهی یافته و در تحقق این مسئولیت اقدام کنند. اطلاع‌رسانی و آموزش محیط زیستی به بخش‌های مختلف جامعه را بایستی نخستین گام فعالیت در راستای حفاظت از محیط زیست و تحقق توسعه پایدار دانست و با آگاهی همگانی و برانگیختن حس مسئولیت اجتماعی، تمام افراد جامعه نسبت به محیط زیست فعال و اثرگذار مثبت خواهند شد. اصل پنجاهم قانون اساسی، حفاظت از محیط زیست را وظیفه‌ای همگانی دانسته و نمیتوان این مهم را بدون مشارکت شهروندی تصور کرد و صرفا از یک یا چند دستگاه دولتی ذی ربط خواستار شد.
چرا همه مسئولیم؟
در حالی که آدمی مانند دیگر زیست‌مندان، جزئی از محیط زیست است، اما در دهه‌های اخیر و در نتیجه پیشرفت‌هایی که در زمینه فناوری نصیب آدمی شده، این تَوَهم برای او ایجاد شده که فرمانروای مطلق محیط زیست و منابع طبیعی است و در نتیجه این پندار نادرست و سودجویی‌های متعاقب آن امروزه دشواری‌های محیط زیستی فراوان، متنوع و گاه خطرناکی برای خود، دیگر زیست‌مندان و حتی طبیعت به وجود آمده است. واقعیت این است که برخلاف تصور برخی از انسان‌ها، منابعی مانند هوا، آب و خاک که زندگی موجودات زنده وابسته به آن‌ها است، پایان‌پذیر و آسیب‌پذیر بوده و البته آن‌چه امروزه به صورت تخریب و آلودگی سلامت انسان و محیط زیست را به خطر انداخته ناشی از این تصور نادرست است. واقعیت دیگری که وجود دارد این که همه انسان‌ها از آن‌جایی که بهره‌مند از منابع طبیعت بوده و زندگی آن‌ها به این‌منابع وابسته است، همانگونه که در فرایند آلودگی و تخریب آن‌سهم دارند، در حفاظت از آن نیز مسئولیت دارند، اما نباید فراموش کرد که آدمی نسبت به آن‌چه خود تولید نکرده یا شناختی از آن ندارد، قدر آن را چنان‌که باید و شاید، نمی‌داند؛ آن‌چنان که اگر گذشتگان ما شناخت درست و کافی از محیط زیست و پیرامون خود داشتند، امروزه شاهد ناهنجاری‌های زیست محیطی و بهداشتی تا این حد نبودیم. با توجه به افزایش اطلاعات، سواد و بینش نسل حاضر نسبت به نسل‌های پیشین، مسئولیت بیشتری متوجه افراد است و ما برای حفظ تندرستی خود و نسل‌های آینده، ناگزیر به حفظ محیط زیست و منابع موجود در طبیعت هستیم، اما برای ایجاد و افزایش حسّ مسئولیت جامعه، بی‌شک آموزش رسمی‌در مدارس و آموزش غیررسمی برای همگان با استفاده از رسانه‌های همگانی نقش بسیار مهمی دارد. جامعه‌ای که نسبت به محیط‌زیست خود آگاهی داشته باشد، داشتن محیط زیست سالم را حق طبیعی خود دانسته و از کالاهایی که با کمترین آسیب به محیط زیست (مصرف سبز) تولید شده، استفاده می‌کند، همچنین در برابر آلودگی و تخریب محیط زیست توسط دیگران احساس مسئولیت می‌کند. برخی کرونا را انتقام زمین از بشر میدانند، کرونا عصری برای اندیشیدن به تخریبهای وارده به محیط زیست است، کاش به عنوان بشر مدرن امروزی، به این مهم بیندیشیم که برای بهبود در حفاظت محیط زیست در عصر پساکرونا، چگونه شهروندانی خواهیم بود؟
نقش شهروندان در حفظ بِرَند همدان
در ۴ یا ۵ دهه اخیر در همدان بیشترین تخریب ها را به محیط زیست شهری خود وارد کردهایم، رودخانه‌ها و قنوات را آلوده کردهایم، باغات و ریه‌های تنفسی این کهن شهر زیبا را به بهانه کاربری اراضی و دیگر موارد، تفکیک کرده، از بین بردهایم، درختهای کهن را سربریدهایم. آب و هوای همدان، برند این شهر تاریخی برای شهروندان و گردشگران از اقصی نقاط کشور بوده است. امید است به کمک نیروی عظیم شهروندی و تنویر افکار عمومی بتوانیم اندوخته مانده را با دقت، مسئولیت پذیری و وسواس هر چه بیشتر حفاظت کنیم. سنجش میزان این‌که شهروندان همدانی چقدر در برابر حفاظت محیط زیست مسئولیت‌پذیر هستند، مستلزم کار کمی علمی است که پیچیدگی‌های خاص خود را دارد اما مشخصا با ایده آل فاصله داریم و برای نیل به نمره کامل بایستی یک عزم همگانی و مشارکتی بین مردم و دستگاه‌های ذی ربط مانند آموزش شهروندی شهرداری، محیط زیست، فرهنگسراها و مانند این صورت گیرد، تا با توانمندسازی گروه‌های هدف شهروندی، به این مهم دست پیدا کنم. در این میان نقش پررنگ سمنها در تسهیلگری میان دولت و مردم به منظور حفاظت از محیط زیست انکارناپذیر است. به راستی همدان از منظر محیط زیستی، بدون آب و هوای مطبوع خود، چه خواهد داشت؟