کارگاه ردیف آوازی عبدالله دوامی در همدان

*فاطمه کاظمی

*روزنامه‌نگار

از چند ماه گذشته ‌کارگاهی تحت عنوان «دوره ردیف آوازی استاد عبدالله دوامی» در آموزشگاه موسیقی پارت همدان، به صورت هفتگی برگزار می‌شود. سروش مرادی؛ صالح عظیمی آریا و حسین بهادری به عنوان خوانندگان موسیقی آوازی و نادر شهسواری (ساز تار)، قادر شهسواری (ساز سه تار) و علی پاشا رجبلو (ساز سنتور) به عنوان هنرمندان موسیقی سازی، در این کارگاه آموزشی و پژوهشی حضور دارند. به بهانه فعالیت این کارگاه گفتگویی با علی پاشا رجبلو؛ نوازنده و مدرس سنتور داشتیم که در ادامه می‌خوانید:

انگیزه تشکیل این کارگاه از کجا شکل گرفت؟

معمولا نوازندگان سازهای موسیقی دستگاهی و خوانندگان ردیف آوازی، هر کدام به صورت جداگانه، به مقوله آواز می‌پردازند. به همین علت برای یک هم اندیشی در زمینه ردیف آوازی و بررسی ابعاد مختلف آن، تصمیم به این کار گرفتیم.

چرا ردیف آوازی عبدالله دوامی را انتخاب کردید؟ ویژگی خاصی داشت؟

موسیقی دستگاهی ایران که بخش مهمی از میراث فرهنگی و ملی ما ایرانیان است در دو عرصه موسیقی سازی و آوازی متبلور شده است. بخش آوازی آن به وسیله خوانندگان و استادان آواز، نسل به نسل و سینه به سینه حفظ و به عنوان یک اثر هنری با ارزش به دست ما رسیده است. فراگیری درست و صحیح این میراث با ارزش، که در قالب ردیف های آوازی  با روایت‌های مختلف وجود دارد، دارای اهمیت است. ردیف آوازی استاد عبدالله دوامی با توجه به مهارت خاص ایشان در اجرای گوشه‌های آوازی و استفاده درست از تحریرها و ادوات آن و همچنین امانت‌داری وی به کلیت موسیقی آوازی قدیم ما، می‌تواند به عنوان یک منبع درست خواندن، مورد استفاده هنرجویان و دوستداران موسیقی قرار گیرد.

درباره مفهوم آواز در موسیقی ایران بیشتر توضیح دهید…

«شکی نیست که موسیقی آوازی اساس موسیقی ما را تشکیل می‌دهد (فرامرز پایور)». مفهوم آواز در ادبیات و فرهنگ شفاهی ما بسیار گسترده است اما از منظر موسیقی دستگاهی ایران، آواز به مجموعه‌ای از گوشه‌های موسیقی گفته می‌شود که در حالات و کیفیت‌های مختلف (در دستگاه‌های و آوازهای موسیقی ایرانی) به وسیله خواننده، با استفاده از تحریرها و ادوات آن، اجرا می‌شود.

خواننده باید در هنگام تحریرها (تحریر، صوت آهنگین است که خواننده با کمک ماهیچه‌های حنجره با قطع و وصل کردن سریع آن به وجود می‌آورد) و با استفاده از ادوات آن مثل «آه»، «یا» و «ها»، بتواند بدون هیچ فشاری، شعری را  به زیبایی اجرا کند. متاسفانه در شیوه‌های جدید خوانندگی به شعر بیشتر اهمیت داده می‌شود و مخاطبان به جای لذت از موسیقی با تصویرسازی روی کلمات شعر، از سوی خوانندگان روبرو هستند در حالی که «در گذشته شعر بهانه‌ای برای بیان زیبایی‌های موسیقی بوده است (مجید کیانی )» و «منظور اصلی آن‌ها – خوانندگان – از خواندن، بیان شعر نبوده، بلکه موسیقی آوازی را در نظر داشته‌اند که به سمع شنونده برسانند و شعر را به عنوان وسیله‌ای برای بیان موسیقی آوازی مورد استفاده قرار دهند نه آواز را برای بیان شعر (فرامرز پایور )». پس ملاحظه می‌کنید که اگر خوانندگان ما، آموزش درستی بر پایه یک ردیف آوازی خوب، مثل ردیف آوازی عبدالله دوامی  را ملاک آموزش خود قرار دهند نتایج مثبتی حاصل می‌شود. خواننده‌سالاری امروز یکی از پیامدهای آموزش‌های غلط در این خصوص است که خود جای بحث دیگری دارد.

یعنی هنرجویان آواز ردیف‌های مختلفی را آموزش می‌بینند؟

البته موسیقی آوازی ما که با روایت‌های مختلف در ردیف‌های استادان وجود دارد در کلیات یکی هستند. اما اغلب آموزش‌های آواز در آموزشگاه‌ها و یا در مراکز آموزشی دیگر، ترکیبی از این روایت‌هاست. استادان و مدرسین ما معمولا دوره‌های مختلف این روایت‌ها را فراگرفته‌اند اما آموزش‌ها از کیفیت خوبی برخوردار نیست و در این میان ردیف عبدالله دوامی به خاطر پیچیدگی‌های خاص خود کمتر مورد توجه است و به همین جهت بود که دوستانی که در این کارگاه حضور دارند ردیف عبدالله دوامی را پایه کار خود قرار دادند. البته همانطور که عرض کردم کلیات ردیف‌ها با هم تفاوتی ندارند و همه روایت‌ها زیبا هستند اما بیان و اجرای هر کدام از این شیوه‌ها متفاوت است. نگاه این کارگاه به ردیف عبدالله دوامی از منظر موسیقی دستگاهی ایران است.

کارگاه درچه مرحله‌ای است؟

خوشبختانه توانستیم ردیف آوازی دستگاه همایون را به پایان برسانیم و در حال حاضر دستگاه شور را دوره می‌کنیم.  البته به علت مباحثی که در حین اجرا پیش می آید گاهی در یک جلسه بیش از یک گوشه را نمی‌توانیم کار کنیم و به دنبال کمیت نیستیم و تلاش داریم به وسع و توانایی‌های خود، ابعاد مختلف ردیف آوازی عبدالله دوامی را با دقت و حوصله بیشتری مورد مطالعه و بررسی قرار دهیم .