*نصرالله پزشکی
*فعال حوزه کودکان
کودکان همیشه یکی از آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه به ویژه در شرایط بحرانی و ناگوار هستند. این روزها قطع ارتباط با دوستان و آشنایان و فامیل، ماندن اجباری در خانه، محدودیت‌های بهداشتی شدید، بی‌حوصلگی و استرس والدین و عواملی از این نوع باعث شده است که آن‌ها حال و روز خوبی نداشته باشند. علاوه بر این‌ها در تمامی شبانه‌روز محیط خانواده از طریق اخبار از منابع مختلف گرفته تا مکالمات خصوصی تلفنی آکنده از بیماری و عواقب ناگوار آن است. در کنار این پیامدهای طبیعی همه‌گیری‌های عفونی متاسفانه شایعات و فضاسازی‌های نادرست و تنش آفرین شبکه‌های اجتماعی و ماهواره‌ای نیز بر این مشکل افزوده است و کودکان خواسته یا ناخواسته در معرض بمباران اطلاعات منفی و به شدت مضطرب‌کننده قرار گرفته‌اند که می‌تواند منجر به واکنش‌های روانی نامساعد مانند اضطراب پنهان و آشکار، بد خوابی و ترس‌های شبانه، بدخلقی‌های بدون دلیل و حتی شب ادراری شود. این واکنش‌ها به اضافه پیامدهای جسمی آن‌ها مانند بی‌اشتهایی و بدغذایی موجب پر تنش تر شدن محیط خانواده و ایجاد یک چرخه معیوب در خانواده می‌شود. از آن‌جایی که تنش و استرس از عوامل ثابت شده کاهش قدرت ایمنی بدن هستند، شکستن این چرخه در شرایط فعلی بسیار ضروری است.
چگونگی پاکسازی و رعایت بهداشت فردی و به ویژه آموزش آن به کودکان در سنین مختلف نیز از مشکلات مهم خانواده ها ست.
تغذیه و مصرف مواد تقویتی و نقش آن‌ها در در مقابله با بیماری، به ویژه در کودکان، نیز از دغدغه‌های دیگر خانواده‌هاست که دسترسی محدود به برخی از مواد غذایی توصیه شده موجب تشدید آن می‌شود. نگرانی و وحشت از مراجعه به مراکز بهداشتی و درمانی برای بیماری‌های شایع و معمولی و یا برای انجام مراقبت‌های دوره‌ای و واکسیناسیون شرایط را گاهی بسیار سخت و تنش‌زا می‌کند، به طوری که در یک مورد منجر به درگیری فیزیکی والدینی که درخواست تزریق واکسن در حیاط مرکز بهداشتی را داشتند با کارشناس واکسیناسیون و در موارد متعددی نیز باعث تاخیر در انجام این مراقبت‌ها شده است.
این روزها در پاسخ به این دغدغه‌ها فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی سرشار از توصیه‌ها و راهنمایی‌های چگونگی برخورد با این شرایط به اشکال گوناگون است که دو ایراد اساسی گاهی آن‌ها را به عوامل تشدیدکننده تنش تبدیل می‌کند؛ اول این‌که در بسیاری از موارد این توصیه‌ها متفاوت و در برخی موارد کاملا متناقض هستند. این موضوع باعث شده که در برخی از موضوعات مانند مصرف برخی ویتامین‌ها یا چگونگی برخورد با استرس در کودکان خانواده‌ها دچار سردرگمی و برخوردهای متناقض با کودکان شوند که این خود بر استرس کودکان خواهد افزود. در این نوشته برآنیم تا با دادن پاسخی هرچند کوتاه به این دغدغه‌ها بپردازیم.
دورکردن کودکان از اخبار وحشت آفرین
کودکان در سنین قبل از دبستان دیدی یک بعدی داشته و وقایع و رویدادها را فقط از دید خود برداشت و تفسیر می‌کنند و تا دوازده سالگی نیز از تفکر انتزاعی کامل برخوردار نیستند بنابراین بسیاری از اخبار و گزارش‌ها حتی اگر واقعیت داشته باشند، می‌تواند در ذهن کودکان ایجاد تفاسیر و نتایج نادرست و تنش‌زایی بکند. بنابراین سعی کنید تا آن‌جایی که ممکن است به اخبار به خصوص اخبار ناگوار و وحشت آفرین را در غیاب کودکان گوش بدهید. زمان گوش فرادادن به اخبار و منابع آن را تا حد امکان محدود کنید و از پخش پیوسته اخبار از منابع مختلف در خانه جدا بپرهیزید. این بدان معنی نیست که کودکان باید در همه سنین از وقایع جامعه کاملا بی‌خبر بمانند بلکه آن‌ها باید اخبار و به ویژه اخبار نگران‌کننده را از زبان شما با کلمات و جملات متناسب با سن ایشان بشنوند.
واقعیت‌ها را درمورد اتفاقات اخیر را به شکلی برای کودکتان قابل درک باشد برایش توضیح بدهید و همچنین می‌توانید با روشی اطمینان‌بخش اطلاعاتی راجع به آن‌چه می‌تواند اتفاق بیفتد به کودکتان بدهید (مثلاً اگر یکی از اعضای خانواده یا خود کودک احساس کنند که حالشان خوب نیست و مجبور شوند برای مدتی به بیمارستان بروند تا دکترها کمک کنند که حالشان بهتر شود). لازمه این کار آن است که والدین خود پیوسته در پی کسب و انتقال اخبار جدید از منابع مختلف و اکثراً غیرمعتبر نباشند و زمان حضور خود در فضای مجازی را به حداقل ممکن کاهش بدهند. والدین باید بیشتر در پی یافتن روش‌هایی برای استفاده بهتر از زمان باشند و از این فرصت پیش آمده برای گذراندن هرچه بیشتر وقت با کودکان حداکثر استفاده را ببرند.
استفاده از روش‌های یادگیری فعال
در منابع علمی نوین سال‌هاست که روش‌های آموزشی یک طرفه سنتی که در آن بیشتر بر آموزش غیر فعال از جانب معلم یا والدین تاکید می‌شد جای خود را به روش‌های فعال یادگیری داده است که در آن کودکان و فراگیران نقش اصلی را به عهده دارند. در این روش‌ها بسته به سن کودک می‌توان از راه‌هایی مانند نقاشی‌کشیدن، قصه‌گویی و اجرای نمایش و مانند آن‌ها استفاده کرد. در آموزش نکات بهداشتی نیز باید از روش‌های بالا متناسب با سن کودکان و موضوع روز استفاده کرد، به عنوان مثال می‌توان با موضوع چگونه کرونا را شکست دهیم نقاشی کشید، قصه تعریف کرد و نمایشنامه بازی کرد. از سایت‌های اینترنتی متنوعی هم که وزارت بهداشت و برخی دانشگاه‌های علوم پزشکی در این زمینه راه‌اندازی کرده‌اند، می‌توان استفاده کرد.
مراقبت‌های تغذیه‌ای و بهداشتی
در مورد تغذیه و مواد مکمل غذایی و نقش آن‌ها در پیشگیری و درمان بیماری‌های کودکان و به ویژه در شرایط فعلی مطالب متعدد و متناقضی انتشار یافته که بیشتر آن‌ها از نظر علمی تایید شده نیست و بر اساس تجارب شخصی خاصی به دست آمده است. به طور خلاصه می‌توان گفت که تنها اطلاعاتی در این زمینه معتبر و مورد تایید است که در سایت دفتر بهبود تغذیه وزارت بهداشت آمده است یا در دستورالعمل‌های کشوری مانند دستورالعمل تجویز ویتامین دی که در اینترنت به طور رایگان در دسترس است، ذکر شده است.
مراقبت‌های بهداشتی و دوره‌ای کودکان نیز به استثنای واکسیناسیون و پیگیری کم کاری تیروئید اجباری نبوده و مراجعه برای انجام آن‌ها توصیه نمی‌شود. از آن‌جایی که فعال بودن سیستم ایمنی به واسطه واکسیناسیون از علل مقاومت بیشتر کودکان در مقابل کرونا ذکر شده است. والدین به هیچ عنوان نباید واکسیناسیون کودکان را به تاخیر بیندازند. با توجه به اثرات جبران‌ناپذیر کم کاری تیروئید انجام آزمایش غربالگری تیروئید و پیگیری آن در صورت فراخوان مرکز بهداشت نیز الزامی است. شنوایی‌سنجی نوزادان تا یک ماهگی و در صورت نیاز تا سه ماهگی می‌تواند به تاخیر بیفتد و نیازی به مراجعه در دوران نوزادی نیست. سایر مراقبت‌ها شامل مراقبت و پیگیری رشد و تکامل تا رفع کامل مشکل کرونا الزامی نیست. بنابراین اکیدا به والدین توصیه می‌شود که فقط در مورد برای پیگیری غربالگری تیروئید و واکسیناسیون به مراکز بهداشتی مراجعه کنند.
پیگیری بیماری‌های دیگر
در رابطه با مراجعه به مراکز درمانی به علت بیماری‌های معمولی کودکان و شیرخواران موضوع کمی پیچیده‌تر است زیرا به ویژه در سنین شیرخوارگی بیماری‌های شایع و کم خطر و بیماری‌های خطرناک ممکن است تظاهرات و و علائم مشابه داشته باشند.
شیرخواران بالای سه ماه با سرماخوردگی‌های ساده با علائمی مانند آبریزش و گرفتگی بینی، سرفه‌های پراکنده تب خفیف همراه با شیر خوردن خوب و فعالیت و هوشیاری طبیعی معمولا نیازی به مراجعه مراکز درمانی ندارند. همچنین شیرخوارانی که مبتلا به اسهال و استفراغ خفیف هستند یعنی حجم و تعداد دفع مدفوع و استفراغ کم و بین یک سه تا چهار بار در ۲۴ ساعت است میتوانند با مایعات خانگی درمان شوند.
اما باید به هر حال توجه داشت که در همه سنین به ویژه در سنین شیرخوارگی برخی علائم زنگ خطر هستند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از خواب آلودگی و تغییر سطح هوشیاری، استفراغ‌های مکرر، بی‌قراری آرامش‌ناپذیر، تب بالا، سرفه‌های شدید، تنگی نفس، تنفس تند، خس خس سینه، تنفس صدادار، دردهای شدید مداوم در هر قسمت از بدن، اختلال پایدار و شدید در روندهای طبیعی بدن مانند دفع ادرار و مدفوع، خواب و تغذیه، حرکات غیرارادی و تشنج، تورم پایدار در هر قسمت از بدن به ویژه در مفاصل، زیر پلک‌ها و پاها و در صورت بروز آن‌ها حتما باید با رعایت نکات بهداشتی به مراکز درمانی کودکان مراجعه شود.