ترک آغاز ماجراست

*فاطمه کاظمی

*روزنامه‌نگار

مدیر روابط عمومی اداره‌کل بهزیستی استان همدان که سال‌ها در حوزه اعتیاد فعالیت و پژوهش کرده، با بیان این‌که اعتیاد یک مقوله چندوجهی است که نمی‌توان خیلی ساده راجع به آن صحبت کرد، به همدان‌نامه توضیح می‌دهد: این آسیب اجتماعی یک مقوله فردی- اجتماعی است و از سویی فرد و از سوی دیگر اجتماع را تحت تأثیر قرار می‌دهد و متأثرشدن این دو تأثیر خود را بر لایه‌های بعدی جامعه می‌گذارد. برای مثال وقتی فردی به اعتیاد مبتلا می‌شود، خانواده وی دچار تنش می‌شود و امکان فروپاشی و الگوگیری بعدی هم وجود دارد و اگر فرد جزو نیروهای مولد جامعه باشد، از کار بیکار می‌شود و در چنین شرایطی آسیب‌های اجتماعی دیگر تولید می‌شود. در واقع می‌توان گفت اعتیاد هم محصول آسیب‌های اجتماعی و هم تولیدکننده آسیب‌های اجتماعی است.

تفاوت بین ترک و بهبودی

«حجت اله حاتمی» معتقد است دو مقوله «ترک» و «بهبودی» در اعتیاد آن‌قدر مهم است که هم خانواده و اطرافیان فرد معتاد و هم افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند، باید با آن آشنا باشند. وی می‌گوید: تا این لحظه که من با شما صحبت می‌کنم هیچ پزشک، متخصص و روان‌شناس روی واژه ترک اتفاق نظر ندارد و به آن به عنوان یک اتفاق ماندگار نگاه نمی‌کند. بهبودی نیز فرایندی مستمر است که می‌تواند در طول سال‌ها ادامه داشته باشد به شرط این‌که مواردی را رعایت کند.

حاتمی در این‌باره توضیح می‌دهد: برای مثال در فصل سرما باید مراقب باشیم سرما نخوریم و به فرض با یک سهل انگاری دچار سرماخوردگی می‌شویم. با مراجعه به پزشک، وی رعایت مواردی مانند مصرف دارو و استراحت را به ما توصیه می‌کند و اگر این موارد را رعایت نکنیم احتمال طولانی‌شدن دوره سرماخوردگی زیاد است و حتی ممکن است دوباره برای ما تکرار شود. اعتیاد هم به همین شکل است و ترک یک اتفاق موقتی است و برای افرادی که برای درمان به مراکز اقامتی میان‌مدت، مراکز ام ام تی و مانند این مراجعه می‌کنند، واژه «فیلترعوض کردن» واژه آشنایی است. یعنی فرد به دنبال فرایند بهبودی نیست بلکه به دنبال کنارگذاشتن موقتی مصرف موادمخدر است تا یا مصرف بعدی برایش لذت‌بخش باشد یا سر خانواده‌اش را کلاه بگذارد.

آغاز ماجرا

وی می‌افزاید: بعد از گذراندن دوره ۲۱ روزه که فرد مصرف موادمخدر را کنار می‌گذارد، تازه کار آغاز می‌شود تا فرد به بهبودی برسد. اگر فرد تصمیم دارد وارد فاز بهبودی شود باید مواردی را رعایت کند؛ به مکان‌های پرخطر نرود، افرادی که برای او مواد تأمین می‌کردند را ملاقات نکن و از محیط‌های تداعی‌کننده گذشته دوری کند، اشتغال او تأمین شود و مورد حمایت خانواده قرار بگیرد. اما معمولا خانواده‌ها فکر می‌کنند بعد از دوره ۲۱ روزه فرد معتاد ترک کرده است در حالی‌که صرفا «سم‌زدایی» انجام شده است. توپ بازی (مواد) زمین بازی (محیط) و یار بازی (افراد پرخطر) همچنان برای فرد خارج‌شده از کمپ فراهم است و باید این سه حلقه برای فرد تنگ شوند تا وارد فاز بهبودی شود.

این روان‌شناس معتقد است: در زمانی که فرد در حال ترک کردن در کمپ است، خانواده صرفا باید او را بپذیرد تا حس زندگی دوباره به او دست دهد، جامعه بستر اشتغالش را فراهم کند و جامعه وی را بپذیرد و به او فرصت دوباره بدهد. در حالی که همیشه این اتفاقات نمی‌افتد و خانواده و جامعه با فرد ترک کرده همراه نمی‌شوند. در چنین شرایط کمپ‌های ترک اعتیاد به عنوان اهرم سم‌زدایی در اختیار مردم قرار داده شده تا آسیب اعتیاد کاهش یابد و به جامعه‌پذیری معتاد کمک شود. در مراکز جامع نیز فرد در طول یکسال در جلسات دوازده گام شرکت می‌کند، حرفه می‌آموزد و مورد حمایت قرار می‌گیرد.

تأکید بر درمان نه پیشگیری

حاتمی می‌گوید رویکرد جامعه ایرانی به اعتیاد درمان‌محور است تا پیشگیری‌محور و این با مقایسه اعتبارات حوزه درمان و پیشگیری قابل اثبات است و توضیح می‌دهد: رویکرد پیشگیری‌محور باید با در نظرگرفتن عوامل خطر و محافظ در کنار هم، تقویت شود. اما ما برای پیشگیری کار نمی‌کنیم. خانواده‌ها آشنایی چندانی با موادمخدر ندارند. عوامل محافظ بر آموزش حس خوب زندگی تأکید دارد و بر شادابی تأکید می‌کند در حالی‌که شادابی از جامعه ما رخت بربسته و انسان‌ها به دنبال شادابی کاذب هستند.

مدیر روابط عمومی اداره‌کل بهزیستی استان همدان تأکید می‌کند: کمپ‌های ترک اعتیاد خوب یا بد، فعلا آسیب اعتیاد را کنترل می‌کنند و باعث می‌شوند خانواده‌ها نفس راحتی بکشند اما همین خانواده‌ها بعد از ورود فرزندشان به کمپ مدعی می‌شوند که اصلا فرزندشان رستم دستان بوده، دور بازویش شصت سانتی‌متر بوده و خلاصه تصویر غیرواقعی از او را ارائه می‌دهند. به جای ایرادگرفتن به ارتقای این مراکز کمک کنیم و به خیر ماندگار فکر کنیم.

مراقبت تا آخر عمر

حاتمی می‌گوید: باور کنیم برخی افراد معتاد تا آخر عمر باید مانند یک بیمار قلبی مورد مراقبت قرار بگیرند و کنترل شوند تا جامعه‌پذیرتر شوند و مراکزی مانند ام ام تی و انجمن معتادان گمنام همین وظیفه را بر عهده دارند. در مراکز سرپناه شبانه هم افرادی پذیرش می‌شوند که اصلا اعتقادی به ترک و بهبودی ندارند و باید کنترل شوند تا رفتارهای پرخطر خود را به سطح جامعه نبرند.

این روان‌شناس معتقد است: اعتیاد پدیده‌ای اجتماعی، فردی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی است و اگر می‌خواهیم در این حوزه کار کنیم باید همه جنبه‌ها را با هم ببینیم و برای مبارزه با آن برنامه‌های بلندمدت داشته باشیم و به فکر تقویت پیشگیری و پیگیری درمان باشیم.