فرایند طولانی و پیچیده ادارای و همینطور ناهماهنگی بین نهادهای مربوطه، از جمله دلایلی است که برخی کارشناسان برای تأخیر در مرمت آثار تاریخی که در بیشتر مواقع به تخریب آنها منجر میشود، ذکر میکنند. حتی طی ماههای اخیر، تعدادی از خانههای تاریخی که توسط مالکان تخریب شدند، در حال طیکردن روند ثبت ملی بودند و طولانیبودن روند ثبت ملیشدن به خصوص از سوی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، یکی از دلایل مهم نابودشدن آنها بود.
بخش دولتی و بخش خصوصی
«امیر تاجبخشیان» کارشناس ارشد رشته مرمت آثار تاریخی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی همدان با سابقه ۱۵ سال کار در زمینه مرمت بناهای تاریخی در مورد تقسیمبندی فرایند ترمیم و مرمت بناهای تاریخی، توضیح میدهد: اگر بخواهیم یک تقسیمبندی از فرایند کارهای اجرایی مرمت بناهای تاریخی در استان همدان ارائه بدهیم این فرایند به دو قسمت کلی تقسیم میشود که یک بخش مربوط به ادارهکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و یک بخش هم کارهایی است که بخش خصوصی در آن ورود میکند. بخش خصوصی بر اساس ضرورتهایی مجبور است که وارد کار مرمت آثار شود. البته قسمتی از بخش خصوصی هم هست که بر اساس علاقهمندی خودشان در حوزه مرمت بناهای تاریخی ورود میکنند. برای مثال در بخش گردشگری و اقامتی سرمایهگذاری میکنند.
نقاط قوت
وی در ادامه در مورد نقاط ضعف و قوت ساختار و فرایند فعلی طرحهای ترمیم و مرمت بناهای تاریخی اضافه میکند: ساختار فعلی فرایند مرمت بنای تاریخی نقاط قوت و ضعفی؛ نقطه قوت همان چارت کلی است که سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تهیه کرده است که اگر خود یا بخش خصوصی میخواهد وارد مرمت آثار تاریخی بشود دارای یک طرح مشخص است که باید بر اساس آن طرح مصوب و چارت کلی مرمت و احیا پیش برود.
نقاط ضعف
وی در مورد نقطه ضعف این فرایند ادامه میدهد: نقطه ضعف این فرایند این است که در مرحله اجرا مطابق فرایند و بر اساس زمانبندی طرح مرمت و احیا پیش نمیرویم. مخصوصا در بخش خصوصی که به صورت علاقهمند یا به اجبار داخل حریم بودن وارد فرایند مرمت می شوند. که البته خیلی از این دوستان با وجود علاقهمندی به فرایند مرمت بنای تاریخی وقتی وارد فرایند اداری این کار میشوند، طرحی که باید در شش ماه انجام شود گاهی تا سه سال زمان میبرد که خب سرمایهگذار را در خیلی از مواقع خسته میکند. مشکل بعدی زمانی ایجاد میشود که گاهی آنقدر دیر به سراغ بنا می روند که هر لحظه در معرض تخریب است و به خاطر عجله، زمان به مصوب کردن طرح نمی رسد و دلایلی از این دست موجب می شود که بدون مطالعه وارد فاز اجرا بشوند که خود این باعث به وجود آمدن مشکلاتی میشود.
ناهماهنگی معاونت های سازمان میراث فرهنگی
این کارشناس مرمت بناهای تاریخی با اشاره به ناهماهنگی معاونت های سازمان میراث فرهنگی، این موضوع را باعث به وجود آمدن هزینههای اضافی میداند و ادامه میدهد: به صورت اسمی واحدی تحت عنوان معاونت و دفتر فنی در اداره وجود دارد که در عمل هماهنگی خوبی با هم ندارند و چه سرمایهگذار بخش خصوصی چه کارهای سازمان به علت ناهماهنگی این دو بخش باعث معطل شدن طرح میشود. در مواردی این اتفاق افتاده که به دلیل نبود این هماهنگی گاهی طرحهایی هم که حتی دارای طرح مصوب هستند، معطل میشوند و این معطلی هم باعث تحمیل هزینه های مالی و هم هزینههای اجرایی بیشتری به کار میشود. پیشنهادم این است که هماهنگی بیشتری بین این دو بخش وجود داشته باشد و یک چارت منسجم توسط سازمان طراحی شود که هر شخص یا نهادی که میخواهد وارد فرایند مرمت بشود، به طور واضح بداند فرایند ترمیم و مرمت دقیقا به چه صورتی انجام میگیرد که در این صورت در زمان و هزینه هم بسیار صرفهجویی میشود.
تجربههای شخصی
تاجبخشیان در نهایت با بیان بخشی از تجربیات خود اصلاح فرایندهای سازمانیِ طرحهای مرمت و احیای بناهای تاریخی در درون سازمان میراث فرهنگی راه حل بهبود فرایند مرمت تاریخی بناهای تاریخی میداند: یکی طرح استحکامبخشی ایوان جناقی مسجد جامع همدان بوده، یکی هم مربوط به جبهه جناقی گنبدخانه آن به سمت راسته چاقو سازها بوده که با ایجاد پشت بندهایی از رانش بیشتر آن جلوگیری کرده، دیگری بحث عمارت نورمهال واقع بوستان پرواز امروزی، کاروان سرای قلمدانی، کاروانسرای سید قربان، بخشی از مرمت حمام محله حاجی در مورد طرحها هم عمارت سیفالدوله ملایر را کار کردهام و همینطور بازسازی یخ دان میرفتاح و پروژههایی از این قبیل از تجربههای کاری بنده بوده است.