*حسین زندی
*سردبیر
تا حالا از خود پرسیدهاید موسسهها و نهادهای خیریه چه میکنند؟ یا بر چه اساسی خیریهها را برای کمکرسانی و اهدای نذورات انتخاب میکنیم؟
معمولاً افراد بر اساس نیازهای درونی، مسئولیت اجتماعی یا اعتقاد تصمیم میگیرند به نیازمندان کمک کنند. حال این کمکها را یا به صورت مستقیم به دست نیازمند میرسانند یا غیرمستقیم از طریق واسطه که بیشتر موسسات و نهادهای خیریه هستند، به نیازمندان میدهند. اما انتخاب نهادها همیشه بر اساس شناخت و راستیآزمایی قبلی نیست. معمولاً کسی که به یک نیازمند کمک میکند، فکر نمیکند که ممکن است واسطهها از کمک او سوءاستفاده کنند، هرچند گاهی ممکن است این اتفاق بیفتد و متاسفانه در سالهای گذشته این اتفاق در استان همدان افتاده است. اما اصلاً مسئله این نیست که نهادهای خیریه تخلفی مرتکب میشوند. موضوع این است که در نهادسازی بیضابطه امکان هر اتفاقی وجود دارد به خصوص وقتی نظارت و شفافیتی از سوی این نهادها و نهادهای بالادستی وجود نداشته باشد.
در سالهای گذشته برخی مسئولین به تخلفهای صورت گرفته در نهادهای خیریه صحه گذاشتهاند؛ سال گذشته «پرویز فتاح» رئیس کمیته امداد در خبری اعلام کرد تعدادی از خیریهها و موسسههای عامالمنفعه کلاهبرداری کردهاند و آسیب اصلی این نهادها را نبود نظارت عنوان کرد.
شفافیت و نبود نظارت از اصلیترین چالشهای خیریههاست، وقتی این موضوع با مسئولان در میان گذاشته میشود، آنها میگویند: گردش مالی موسسات در دفتر ثبت شده و به امور مالیاتی تسلیم میشود. در حالی که این دفاتر توسط اعضای اصلی و موسسهها پر میشود و با هدف معافیت مالیاتی است و ارتباطی به نظارت بر عملکرد و راستی آزمایی آنان ندارد.
در بسیاری از نهادها دیده شده که موسسه به عنوان یک بنگاه کارآفرینی عمل میکند و اعضای هیئت مدیره و نزدیکان آنان به عنوان کارمند بیمه شده و حقوق دریافت میکنند، نهادهایی که قرار بوده افراد در آنها به صورت عامالمنفعه کار کنند به استخدام و پرداخت حقوق روی می آورد آن هم به اعضای هیئت موسس و نزدیکانش.
تخصصی عمل نکردن از دیگر آسیبهای نهادهای خیریه است. به طور مثال نهادی تاسیس شده با هدف حمایت از کودکان بیسرپرست اما همین نهاد در زمینه تسهیل ازدواج فعالیت میکند، برای حمایت از زنان سرپرست خانوار کمک جمع آوری میکند، در زمینه فطریه، اشتغال، معلولان و موارد دیگر نیز به جمع آوری کمک اقدام میکند.
خانوادگی بودن از دیگر مشکلات این موسسههاست. تعداد زیادی از تشکلها و موسسات خیریه به صورت خانوادگی اداره میشوند، یعنی مدیر عامل، رئیس هیئت مدیره، بازرس، منشی و همه اعضای یک خانوادهاند. پس تضمینی وجود ندارد که اعضای خانواده نظارت درستی به عملکرد یکدیگر داشته باشند، در شرایطی که نهادهای بالادستی نیز نظارتی چندانی به این نهادها ندارند، در حالی که هر ساله میتوانند در انتخابات هیئت مدیره افراد دیگری را جذب این موسسهها کنند، هرگز چنین اتفاقی در تشکل های خانوادگی نمیافتد.
تعدد نهادهایی که برای تشکیل موسسههای خیریه مجوز صادر میکنند از دیگر آسیبهاست. نهادهایی مانند اوقاف، سازمان ورزش و جوانان، بهزیستی، استانداری، فرمانداری و حتی نهادهای نظامی و انتظامی برای ایجاد موسسههای خیریه مجوز صادر میکنند و نبود مدیریت یکپارچه در این حوزه باعث آسیبهای زیادی شده که گاهی سلیقهای عمل کردن از عوارض چنین وضعیتی است.
یکی دیگر از مشکلات این شیوه حوزه تبلیغات در فضای مجازی است تبلیغات بیضابطه و بدون نظارت در فضای مجازی باعث شده به اعتماد عمومی آسیب وارد شود.