عشایر و طوایف همدان (قسمت چهارم)

*نوشته عباس فیضی

*تدوین و بازنویسی: مهدی به‌خیال

 

آئین عروسی

انتخاب عروس

انتخاب عروس در خارج از ایل صورت نمی‌گرفت. از این‌رو ابتدا از اقوام نزدیک شروع به جستجو برای دختر مورد علاقه خود می‌کردند؛ اگر صحبت آن‌ها با قوم و خویش نزدیک به نتیجه نمی‌رسید از دخترهای ایلات دیگر دختری را انتخاب کرده و با او ازدواج می‌کردند.

 

برای صحبت کردن و اعلام عروسی پدر پسر با ریش سفید ایل، و مادر دختر با پیرزن ایل ـ‌که از احترام و اهمیت خاصی برخوردار هستندـ رفته و موضوع گرفتن و اننتخاب دختر مورد نظر را با آن‌ها در میان می‌گذاشتند و از آن‌ها تقاضا می‌شد که هر دو یعنی ریش سفید ایل با پدر دختر و پیرزن ایل با مادر دختر صحبت کند و آن‌ها را در جریان قرار دهند.

پس از این‌که توافق حاصل می‌شد پیران ایل نیز با مشورت پدر و مادر دختر روزی را که سعد بود و قمر در عقرب نبود جهت عقد قرار داد تعیین می‌کردند و نیز عقیده داشتند که در شب صحبت نشود، چون شب سیاه است و بخت دختر و پسر تیره و تار خواهد شد.

 

روز صحبت کردن

در روزی که جهت صحبت کردن در نظر گرفته می‌شد پدر و مادر و چند نفر از افراد نزدیک خانواده پسر به چادر خانواده دختر می‌رفتند و نیز از طرف خانواده دختر چند نفری از افراد نزدیک که پیش‌تر دعوت ‌شده بودند می‌آمدند. با ورود هر دو خانواده و آمدن پیران ایل که از هر دو جانب وکالت دارند صحبت شروع می‌شود، تا آن‌که به صورت توافقی راجع به مهریه، شیربها، زمان عروسی و دیگر قضایا به نتیجه‌گیری واحدی می‌رسیدند؛ آن‌گاه ملای ایل تمامی موارد را مکتوب کرده و به امضای دو طرف می‌رساند.

هفت شبانه‌روز مهمانی

آن‌ها جشن عقد و عروسی را یک‌جا برگزار می‌کنند و رسم بر این دارند که دو طرف ـ‌خانواده پسر و دخترـ از تمامی قوم و خویش‌های دور و نزدیک دعوت به عمل آورند؛ و تا آن‌جا که ممکن است عروسی را هرچه با شکوه‌تر و مفصل‌تر برگزار کنند. آن‌ها برای صرف غذا چندین عدد گوسفند را قربانی می‌کنند و از گوشت آن با پلو، چلو تهیه ‌می‌کنند؛ علاوه بر آن نان می‌پزند و با ماست و دوغ از مهمانان پذیرایی می‌کنند. اما تمامی این سوروسات در یک شام تمام نمی‌شود و آنها از پیش از عروسی مهمانان را دعوت می کنند و تا پایان عروسی ـ‌که چند روز طول می‌کشدـ به میهمانان شام و ناهار می‌دهند و این عمل می‌بایست ۵ تا ۷ بار تکرار شود و این بستگی به شرایط مالی طرفین دارد.

مراسم عروسی و چادر دختر و پسر

در چادر دختر، ابتدا عروس را حمام کرده سپس تمام دختران ایل دعوت می‌شدند و با پوشیدن لبا‌س‌های رنگارنگ و زدن پول روی گیسوان دختر او را آرایش کرده و آماده عروسی می‌کردند.

شیوه آرایش به این شکل بود که ابتدا به سر او حنا و رنگ می‌گذاشتند سپس دست و پای او را نقش‌ونگار می‌کشیدند آن‌گاه بعد از تمام شدن رنگ و حنا، به چشم عروس سرمه می‌کشیدند و ابروهای او را هلال‌وار می‌کردند. بعد پول‌های اهدایی را به لباس‌های رنگارنگ عروس آویزان می‌کردند. در طول آرایش عروس دختر بچه‌ها اطراف عروس حلقه می‌زدند و با خواندن و پای‌کوبی نشاط می‌کردند. همچنین در خانه داماد نیز دوستان داماد او را حمام می‌کردند و سپس سلمانی ایل موی سر او را مرتب می‌کرد، و به دست و پای داماد حنا می‌گذاشتند، و در طول آرایش داماد، جوان‌ها در اطراف او جمع می‌شدند و با خواندن و رقص چوپی می‌گرفتند.

بردن عروس

مراسم عروسی با دادن غذا در وعده که گفته شده ادامه داشته تا زمان عروسی می‌رسد در موقع بردن عروس چند سوار وعده‌ای از طرف خانواده (عروس) را روی اسب نشانده و به چادر داماد می‌برند بردن عروس از چادر عروس تا چادر داماد چندین ساعت طول کشیده در طول این مدت چند دسته نوازنده با دهل و سرنا و دایره و دف و شیپور مشغول زدن می‌شوند عده‌ای نیز از زن‌ها و جوان‌های ایل جدا جدا و به صورت دسته‌جمعی از مواقع نیز توسط (خوش صداهای) ایل آواز با لهجه و زبان محلی که بسیار باشکوه است اجرا می‌شود این شادی و نشاط تا زمانی که عروس را به چادر داماد ببرند ادامه داشته و با شکوه و هرچه بیشتر انجام می‌شود.

خانه عروس

پس از آن‌که ازدواج صورت می‌گیرد پدر و مادر پسر او را از چادر خود جدا کرده و برای او چادری مجزا تهیه می‌کنند و از او می‌خواهند تا با همسرش به صورت مستقل و جدا زندگی کنند.

 

آئین مرگ

مراسم مرگ

اگر فردی در میان ایل بمیرد بنا به رسمی که دارند در همان محلی که فرد مرده است او را دفن می‌کنند و به دستور ریش سفید ایل اگر زن باشد زن‌ها و اگر مرد باشد مردها او را در کنار رودخانه یا چشمه‌ای که نزدیک چادرها است برده غسل داده و کفن می‌کنند؛ سپس طبق مراسمی ویژه‌ او را دفن ‌می‌کنند. در طول زمانی که میت را دفن می‌کنند زن‌ها و دخترهای نزدیک میت با مویه کردن و چنگ انداختن به صورت خود اظهار ناراحتی می‌کنند. پس از عمل خاکسپاری مقداری از خاک مرده بر سر افراد نزدیک میت می‌ریزند زیرا عقیده دارند که این خاک آن‌ها را سرد خواهد کرد.

آن‌ها پس از مراسم خاکسپاری به چادرهای خود بر می‌گردند اما نزدیکان فرد تا ۳ روز از میان چادر خود بیرون نمی‌روند و غذا و کار آن‌ها را اطرافیان نزدیک انجام می‌دهند و جهت صرف شام و ناهار یکی از افراد ایل تهیه کرده و به چادر عزیز از دست رفته می‌آورد و با آن‌ها غذا میل می‌کند. صاحب عزا پس از گذشت ۳ روز گوسفندی را قربانی می‌کند و از گوشت آن شام و ناهاری به تمامی افراد ایل می‌دهد.

از دیگر آئین‌ها در مراسم عزاداری مدتی است که برای عزیز از دست رفته عزا نگاه می‌دارند و در میان ایل رسم بر این است که اگر میت جوان باشد تا ۴۰ روز و اگر پیر باشد تا ۳ هفته برای او عزا نگاه می‌دارند و پس از آن از عزا بیرون می‌آیند.