عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلیسینا: گردشگری را سیاسی نکنیم
نازنین ناصری
خبرنگار
بررسی فرآیند ثبت جهانی هگمتانه فرصتی را در اختیار ما قرار داد که چالش‌های ثبت جهانی هگمتانه را مرور کنیم تا در ثبت آثار بعدی آنها را مدنظر قرار دهیم. اساتید حاضر در نشست نکات بسیار موثر و کلیدی را مطرح کردند. امید است مدیران و مسئولان در آینده در مدیریت شهر بکار ببرند. زیرا راهکار‌ها ارائه شده و همت جمعی را می‌طلبد تا شهری جهانیِ درخور در میان آثار یونسکو را شاهد باشیم.
دکتر محمد‌رضا عراقچیان عضو هیئت علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلیسینا با اشاره به این‌که چهار سال قبل در اولین جلسه میراث فرهنگی در استانداری جرقه ثبت هگمتانه مطرح شد، بیان کرد: آن زمان فقط تپه هگمتانه مدنظر بود و شامل بافت تاریخی نمی‌شد. این آثار و مدیریت آنها موضوعاتی نیستند که در یک یا دو روز به نتیجه برسد و بحث سایت‌های تاریخی به این صورت است اثری که امروز به‌نام هگمتانه ثبت شد نباید هدف این باشد که این کار تمام شد و رفت.
مدیریت واحد شهری
عراقچیان ضمن بیان این‌که یکی از عمده‌ترین ایرادهای که ایکوموس به پرونده ثبت جهانی هگمتانه گرفت، پلان مدیریت سایت هگمتانه در دوره زمان اجرا و ثبت و هم در دوره پس از اجرا بود، اظهار کرد: ما در این حوزه‌ها ضعف زیادی داریم. باید یک مدیریت واحد شهری داشته باشیم که تمام سازمان‌های خدمات‌رسان و ساده‌ترین اتفاقات را در آنجا بتوانیم پیش بینی و رصد کنیم. ارزیابانی که برای ارزیابی می‌آیند، روی کوچک‌ترین موضوعات مانند پلاک در خانه و کاروانسرا نیز حساس هستند و اظهار می‌کنند مبلمانی که در شهر شما وجود دارد چه رابطه‌ای با بافت تاریخی دارد و این که بافت تاریخی چطور مدیریت می‌شود را نیز مورد سوال قرار می‌دهند.
در کشورهای اروپایی همه این موارد زیر نظر شهرداری است و چیزی به‌نام میراث فرهنگی، اداره آب، برق، یا گاز وجود ندارد و شهرداری راحت می‌تواند مدیریت کند. در صورتی که در ایران ۱۲۰ سازمان در حوزه مدیریت شهری کار می‌کنند از کمیته امداد که ساده‌ترین کار آن نصب صندوق صدقه در شهر گرفته تا بهزیستی، مخابرات و آب کار می‌کنند. از طرفی خود شهرداری شامل حدود ۴۰ تا سازمان است که گاهی با یک‌دیگر تضاد دارند.
رضایت اجتماعی ارزیاب
وی در ادامه با تاکید بر داشتن یک مدیریت واحد بافت، گفت: اگر قرار است سال آینده این بافت را به سایت هگمتانه الحاق کنیم یک همت جمعی بسیار بزرگ را می‌طلبد. قبل از این که ارزیاب به همدان بیاید، در طول سه تا چهار ماه رسانه‌ها و بخش خصوصی، بازاریان اکباتان و خیابان بوعلی همکاری خوبی را داشتند. اگر این‌ها همکاری نکرده بودند، نظر ارزیاب جلب نمی‌شد. درست است ایرادات فنی گرفت، اما از لحاظ اجتماعی رضایت او حاصل شده بود. در حوزه اجتماعی شهر مشکل وجود ندارد و مردم در شهر تعامل خوبی دارند. اما در حوزه مدیریت اجتماعی شهر مشکل وجود دارد و مدیریت کلان و راهبرد فرهنگی و اجتماعی_ اقتصادی خرد شهر نیازمند تجدید نظرهایی است که باید انجام شود.
*پراکنش جغرافیایی آثار و پوشش منطقه خالی توسط هگمتانه
این عضو هیئت علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعی‌سینا با پرداختن به پراکنش جغرافیایی آثار ثبت شده ایران که در بعضی از استان‌ها حدود ۳ یا ۴ اثر ثبت شده، عنوان کرد: اگر این پراکنش را در کشور بررسی کنیم می‌بینیم در همدان و اطراف آن و خراسان، خراسان شمالی و جنوبی خالی بوده و تعداد ثبت کم است. با ثبت جهانی هگمتانه در واقع لکه‌ای ایجاد شد که منطقه خالی را پوشش دهد. این نشان می‌دهد نحوه پراکنش یک عنصر قابل بحث است که ما در کل کشور آن را باید به سرانجام برسانیم. یکی از کارهایی که باید مدنظر قرار دهیم، انجام مدیریت راهبردی با یک مدل دیگر و آن نیز وارد کردن بخش خصوصی در کارها است.کار دیگر این که علاوه بر مدیریت واحد در حوزه آموزش نیز باید ورود پیدا کنیم. چرا که در حوزه آموزش شهروندان به لحاظ اجتماعی_اقتصادی و فرهنگی ضعف زیادی وجود دارد. یکی از آموزش‌ها این است زمانی که گردشگر به شهر می‌آید، باید بدانیم چطوری با آن برخورد کنیم.
وی با مطرح کردن این‌که ابزارهای برخورد فرهنگ با گردشگر را نداریم، چرا که از ساده‌ترین کار مانند آدرس دهی را بلد نیستیم و مدل آدرس‌دهی ما منفی است، تصریح کرد: باید حداقل چهار کلمه انگلیسی یاد بگیریم و فرهنگ برخورد با گردشگر را به مردم آموزش دهیم و یاد بگیریم و از لحاظ اجتماعی خودمان با خودمان خوش اخلاق باشیم. باید ابتدا با هم‌شهریان و بعد با گردشگر بگوییم و بخندیم. چاره‌ای غیر از این نداریم. زیرا اگر قرار است ثبت جهانی هگمتانه موثر و کارا باشد و اقتصاد شهر را دگرگون کند، باید بتوانیم بگوییم گردشگری یک رویکرد در توسعه اجتماعی جدید شهرها است. در شهر که آب، زمین کشاورزی و صنعت خوب نداریم. پس باید چه‌کار کنیم؟ باید در حوزه گردشگری که یک رویکرد جهانی است گردشگری را توسعه دهیم. باید آموزش دهیم و آموزش ببینیم. یک بخش آن بر عهده رسانه‌ها، بخشی از آن بر عهده اساتید دانشگاه در رشته‌های مختلف و یک بخش آن این است که مدیر باید باور داشته باشد تا این کار انجام شود.
عراقچیان با اشاره به این‌که ما روی بافت تاریخی شهر تاکید فراوانی داریم. همدان حدود ۱۵۰ مدیر تراز اول و میانی دارد، گفت: اگر آدرس خانه‌های آنها را روی نقشه نشان دهید، عمده آنها در محدوده بافت قرار ندارند و اکثرا در بالای شهر سکونت دارند. این یعنی عدم اعتقاد به زندگی در بافت که اگر مدیران ما در محلات قدیمی زندگی کنند من شهروند هم می پذیرم که می‌شود در بافت قدیمی هم زندگی کرد و اتفاقات بافت قدیم را تغییر داد.
دور نگهداشتن مردم از بحث‌های سیاسی
وی با تاکید بر این‌که گردشگری را نباید سیاسی و چپ و راست کنیم و بگذاریم گردشگری در حوزه اجتماعی _فرهنگی و اقتصادی مسیر درست را طی کند، تصریح کرد: نگوییم که فلان مدیر روی کار آمد عملکرد خوبی داشت و در دولت بعدی مدیر عملکرد ضعیفی از خود به نمایش گذاشت. نمی‌خواهم بگویم که این ساختارهای فکری اثر ندارد. قطعا اثر دارد. منظور این است فکر مردم را درگیر بحث‌های سیاسی نکنیم و بگذاریم راحت‌تر با موضوع گردشگری کنار بیایند. اگر قرار است من شهروند خوبی باشم و مدیر هم مدیر خوبی باشد، باید خودم ویژگی‌های شهروند درجه یک را داشته باشم و فقط از مدیر انتقاد نکنم. در شهر رفت و آمد می‌کنیم همواره شاهد هستیم لیوان، پاکت چیپس و چوب بستی از ماشین‌ها بیرون پرت می شود. شرایطی اکنون پیش آمده و باید از این شرایط بتوانیم استفاده احسنت را ببریم، مشروط بر این‌که شورای راهبردی که منظور ما است خودش وارد میدان نشود بلکه سیاست‌گذاری کند تا بخش خصوصی با حمایت‌های آنها وارد کار شود. طبیعی است که ما در حوزه بافت قدیم یکسری از امتیازات را می‌گیریم. در حوزه ساخت‌وساز شامل تراکم، ارتفاع، سطح اشغال و در حوزه رفت و آمد در حوزه ترافیک به مردمی که در بافت سکونت دارند، فشار می‌آوریم. باید یکسری امتیازات را به آنها مانند حق انتقال توسعه را بدهیم. در سفری که به ناتینگهام داشتم برای بازدید از یک موزه مراجعه کردیم و زمانی که خواستیم ماشین را پارک کنیم، یکسری خطوط مشخص کرده بودند که فقط ساکنین موزه اجازه پارک داشتند و افراد دیگر نمی‌توانستد پارک کنند. در موزه برای ساکنین آن امتیاز ویژه قائل شده بودند. ما باید برای ساکنین بافت امتیاز مالی، تشویقی مانند عدم مشمول شدن عوارض ساختمان را قائل شویم و حتی اگر شغل فرد در بازار آسیب می‌بیند باید در دارائی به فرد تخفیف دهیم.
وی در ادامه با ابراز امیدواری گفت: ثبت جهانی هگمتانه بهانه‌ای است تا گفت‌وگوی بیشتری با جهان داشته باشیم. ایرانیان به همدان نزدیک‌تر شدند و باید تپه و شگفتی‌های آن را ببینید. برای گردشگر باید بلیط‌های چندگانه تعریف کنیم تا چند اثر را با هم ببیند. وقتی گردشگر باباطاهر و آرامگاه را بازدید کرد ترغیب و تشویق شود از هگمتانه نیز بازدید کند. باغات، دامنه شمالی الوند و بافت تاریخی در آینده ثبت شود. چندین سال است که منتظر تصویب طرح جامع و بعد آغاز طرح تفصیلی هستیم. با ثبت جهانی هگمتانه آیا طرح جامع بازنگری می‌خواهد یا نمی‌خواهد؟ آیا مطالعات میراث فرهنگی در حوزه بافت قدیم بازنگری می‌خواهد یا نمی‌خواهد؟ آیا ایجاد شهرداری بافت قدیم تسریع می‌خواهد یا خیر و ده‌ها سوال دیگر که باید پاسخ داده شود.