ورود همدان به دروازه های تمدن بزرگ
پارسا صالحی
بدون شک پرونده ثبت جهانی هگمتانه یکی از مهم‌ترین و پراهمیت‌ترین تلاش‌های فرهنگی و تاریخی در ایران زمین، طی چند سال اخیر بوده که در راستای حفاظت و معرفی آثار باستانی به جهانیان به‌شمار می‌آید.
هگمتانه به عنوان یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران و پایتخت باستانی مادها، نقشی اساسی در تاریخ و فرهنگ ایران دارد. این مکان که اکنون در محدوده شهر همدان واقع شده است، در طی سالیان متمادی از اهمیت خاصی برخوردار بوده و آثار باستانی و تاریخی فراوانی را در خود جای داده است.
هگمتانه، به عنوان پایتخت امپراتوری مادها، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که تاریخ آن به قرن هشتم پیش از میلاد بازمی‌گردد. هگمتانه در زمان خود یک مرکز سیاسی و نظامی مهم بوده و از آنجا که مادها اولین سلسله باستانی بودند که توانستند یک حکومت واحد در ایران تشکیل دهند، این شهر اهمیت فوق‌العاده‌ای در تاریخ ایران دارد.
نقل است زمانی که «امیتیس» دختر هوخشتره (پادشاه ماد) طی یک ازدواج سیاسی به همسری بخت‌النصر ولیعهد بابل در آمد به دلیل عادت به هوای مطلوب و تپه‌ها و دشت‌های سرسبز هگمتانه، در بابل بیمار و افسرده گشت. بنابراین بخت‌النصر تصمیم گرفت باغ [برج]های معلق بابل را برای همسر خود بنا کند و از هر گیاهی نهالی در آن بکارد.
در طول تاریخ، هگمتانه به عنوان یکی از نقاط استراتژیک در مسیر جاده ابریشم، نقش مهمی در تبادلات فرهنگی و تجاری بین شرق و غرب داشته است.
هگمتانه به دلیل ساختار خاص شهری و آثار باستانی متنوعی که در آن یافت شده، یکی از مهم‌ترین مکان‌های باستان‌شناسی ایران محسوب می‌شود. این شهر باستانی دارای یک شبکه خیابانی منظم و سیستم‌های پیشرفته آب‌رسانی بوده که نشان‌دهنده پیشرفت تکنولوژیک و اجتماعی در آن زمان است. در هگمتانه، آثار معماری متعددی مانند خانه‌های مسکونی، ساختمان‌های عمومی و دیوارهای دفاعی به جا مانده که همه این‌ها نشان‌دهنده یک تمدن پیشرفته در زمان خود است.
پرونده ثبت جهانی هگمتانه از دهه‌های گذشته مورد توجه بوده است، اما به دلیل پیچیدگی‌های مرتبط با مستندسازی و ارائه مدارک مورد نیاز به یونسکو، این فرایند به تعویق افتاده بود.
فرایند ثبت جهانی هگمتانه با چالش‌های متعددی همراه بود. یکی از مشکلات اصلی، فراهم کردن مستندات و مدارک دقیق از آثار باستانی و همچنین حفاظت از این آثار در برابر تخریب‌های احتمالی بود. علاوه بر این، برخی اختلافات محلی و ملی بر سر مالکیت و مدیریت این سایت نیز به پیچیدگی‌های بیشتر در این فرایند افزود اما در نهایت، با تلاش‌های فراوان محققان، باستان‌شناسان و مسئولین فرهنگی شهری و کشوری، مشکلات هموار شد و پرونده ثبت جهانی هگمتانه در سال ۲۰۲۳ به یونسکو ارسال شد.
ثبت جهانی هگمتانه نه تنها به حفظ و معرفی بهتر این اثر ارزشمند به جهانیان کمک می‌کند، بلکه می‌تواند نقش مهمی در توسعه گردشگری فرهنگی در ایران داشته باشد. با توجه به اینکه ایران یکی از کشورهایی است که دارای بیشترین تعداد آثار ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است، ثبت هگمتانه می‌تواند به افزایش اعتبار و شهرت بین‌المللی ایران در زمینه حفاظت از میراث فرهنگی کمک کند.
به طور کلی ثبت چنین آثاری در یونسکو فواید بسیاری نظیر: تدارک بوجه در جهت حفاظت و نگهداری بهتر اثر، افزایش آگاهی و شناخت جهانی، توسعه گردشگری و به دنبال آن ایجاد فرصت‌های شغلی و رونق اقتصادی در شهر، دریافت حمایت‌های مالی و فنی، بازیابی و تقویت هویت ملی و… است.
بدون شک ثبت جهانی هگمتانه یکی از مهم‌ترین پروژه‌های فرهنگی ایران در دهه‌های اخیر بوده است. این تلاش نه تنها به معرفی بهتر تاریخ و فرهنگ ایران به جهانیان کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به حفظ و نگهداری از این اثر ارزشمند برای نسل‌های آینده نیز کمک کند. با توجه به ارزش تاریخی و فرهنگی هگمتانه، ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو گامی مهم در جهت حفاظت و پاسداری از تاریخ غنی ایران و ایجاد همکاری‌های بین‌المللی و دستیابی به رفاه اقتصادی و فرصت‌های شغلی در همدان است.