*آیدا شاکر
*روزنامه‌نگار
شکی نیست که شکوفایی اقتصادی یکی از ارکان مهم برای پیشبرد سایر جنبه‌های زندگی در هر شهر به حساب میآید. رشد اقتصاد سبب میشود بودجه کافی برای رسیدگی به مسائل عمرانی، فرهنگی و اجتماعی شهر مهیا شود و شهروندان از امکانات کافی برای زیست بهتر در شهر بهره ببرند. شهر همدان که به تازگی به لقب «کلانشهر» نائل شده نیز از این قاعده مستثنی نیست. اگرچه هنوز بخش بزرگی از بار صنعت این استان بر دوش کشاورزان است اما خوشبختانه توجه به صنعت گردشگری، در سالهای اخیر (با نادیده گرفتن اتفاقات سال جاری و پاندمی کرونا)، سبب شده است این استان در فهرست مقاصد گردشگران داخلی و خارجی بسیاری قرار گیرد و گردشگران بسیاری ضمن بازدید از این شهر و استان کهن، سبب بهبود شرایط اقتصادی همدان شوند. این موضوع باعث شده توجه سرمایهگذاران بسیاری نیز به پایتخت تاریخ و تمدن ایران جلب شود. هرچند موضوع سرمایهگذاری و تاثیرات مثبت آن بر رشد اقتصاد شهر، اتفاق مبارکی محسوب میشود اما باید توجه داشت که این مسئله، همچون بسیاری مباحث دیگر در صورتی که به طور صحیح و اصولی اجرا نشود، آسیبزا خواهد بود. بنابراین بسیار مهم است که مسئولان شهری ضمن توجه به اهمیت سرمایهگذاری اقتصادی، به نحوه و شیوه اجرای آن نیز توجه کافی داشته باشند تا حاصل این اقدامات پیشرفت کیفیت در همه جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی زندگی شهروندان باشد.
نگاه به سرمایهگذاری
«غلامرضا کرمی» عضو هیئت علمی دانشگاه پیامنور همدان، در این خصوص معتقد است: در این مبحث، دو نوع نگاه به سرمایهگذاری اقتصادی وجود دارد؛ نگاه کیفی که در این نوع نگاه، ورود فناوری، تکمیل زنجیره تولید و بالابردن مهارت نیروی کار را میتوان از جمله سرمایهگذاریهای باکیفیت دانست. به‌عنوان مثال اگر سرمایه‌گذار در شهر هتل یا مجتمع تجاری بسازد، این سرمایهگذاری کیفی نیست و در مسیر توسعه شهر نقش ندارد. نوع دیگر نگاه به موضوع سرمایهگذاری نگاه کمی است، در این نگاه ورود هر نوع جریان نقدی به شهر سرمایهگذاری محسوب میشود که در جهت توسعه شهر نیست.
وی با اشاره به این سوال که آیا مجتمع‌های تجاری بزرگ برای شهر تولید منابع مالی و اشتغال به همراه دارد، بیان میکند: امروزه مگامالها، شاپینگ‌مال‌ها، هایپر استارها و یا حتی فروشگاه‌های زنجیرهای را میتوان در کل در قالب مجتمع‌های تجاری دسته‌بندی کرد که مراکز نوظهور توزیع کالا و خدمات به صورت انبوه هستند و جزء سرمایهگذاریهای کمی محسوب شده و هیچ کیفیتی به لحاظ اشتغال، تولید ناخالص ملی و توسعه اقتصادی به همراه ندارند. در حقیقت این مجتمع‌ها تنها اشکال مختلفی از ایجاد واحدهای صنفی توزیعی هستند که باید بر اساس یک استاندارد خاص با توجه به میزان جمعیت و رعایت حریم فاصله از یکدیگر در جوامع به صورت مناسب توزیع شوند.
این استاد دانشگاه میافزاید: در حال حاضر سرانه واحدهای صنفی به ازای هر نفر در ایران به ۲۵ تا ۲۷ نفر رسیده است و این در حالی است که در کشورهای پیشرفته دنیا، سرانه واحد به ازای هر نفر بین ۱۷۰ تا ۲۰۰ نفر است، بنابراین با توجه به میزان بیش از ۷ برابری میانگین جهانی لزومی بر ایجاد واحدهای صنفی جدید نیست.
افزایش واسطه‌گری
کرمی معتقد است: از طرف دیگر رشد غیرمنطقی و غیرعادی واحدهای صنفی در زمینه توزیعی و خدماتی سبب شده که جامعه ما به یک جامعه مصرف‌گرا تبدیل شود و با رشد روزافزون این نوع از واحدهای توزیعی، نه تنها واحدهای تولیدی رشد نمیکنند بلکه تغییر کاربری داده یا تعطیل شده و یا در نهایت به سمت واسطه‌گری و توزیع سوق داده میشوند.
وی در ادامه تاکید میکند: صاحب‌نظران و کارشناسان نیز افزایش دلالی، سفته‌بازی و واسطه‌گری، افزایش امکان فرار مالیاتی، افزایش تخلفات اقتصادی و هزینه کنترل واحدهای صنفی، نگهداری از کالاها در شرایط غیراستاندارد، افزایش حجم ترافیک در شهرها و مانند این را جزو مهم‌ترین آثار منفی افزایش واحدهای صنفی بر اقتصاد کشور ارزیابی میکنند که میتوان گفت نقش این واحدهای صنفی در واقع واسطه‌گری و دلالی است و نه تولید، که علاوه بر سوق دادن جامعه به سمت مصرف‌گرایی باعث نابودی تولید شده و زمینه افزایش قاچاق را هرچه بیشتر فراهم میکنند. همچنین اغلب تحلیلگران معتقدند که با افتتاح یک فروشگاه، ۲ واحد صنفی تولیدی تعطیل میشود و حتی ایجاد یک واحد صنفی نمی‌تواند به مفهوم ایجاد اشتغال باشد زیرا فضای کسب و کار در واحدهای صنفی توزیعی در سراسر کشور کاملا اشباع شده و نه صرفه اقتصادی دارد و نه فرصت شغلی ایجاد میکند و زمانی که واحدهایی تولیدی تعطیل شود درخواست برای کالاهای قاچاق خارجی زیاد میشود، چراکه تعداد فروشگاه‌ها بسیار زیاد است و تقاضا برای فروش افزایش می‌یابد.
نگاه متفاوت
«رسول نصراللهی» کارشناس اقتصادی و فعال اجتماعی اما نظر متفاوتی دارد. این کارشناس با اشاره به پروژه‌های سرمایهگذاری نظیر اسکای مال میگوید: این درست است که هرگاه پروژه‌ای بزرگ مانند یک مال به بهره برداری میرسد، کسبوکارهای کوچک اطرافش را دچار آسیب میکند و حتی ممکن است سبب از بین رفتن به کسب و کارهای کوچک سطح شهر شود اما این مسئله فقط مختص به شهر همدان نیست و فراگیر است، زیرا وقتی اقتصاد دنیا به سمت رقابت کامل پیش میرود طبیعی است که اگر کسب و کاری نتواند خود را با کارهای بزرگتر هماهنگ و همراه کند حذف خواهد شد، اما در کنار این مشکلات تاثیرات مثبت زیادی در افتتاح این مراکز تجاری وجود دارد که حائز اهمیت هستند.
این کارشناس اقتصاد با برشمردن این تاثیرات مثبت بیان میکند: هنگامی که یک شهر از پروژه‌های بزرگ اقتصادی نظیر مالها و مگامالها بهره میبرد میتواند راحتتر سرمایهگذاران را جذب کند و از سوی دیگر از آن‌جایی که چهره شهر با این پروژه‌ها نمای مدرن پیدا میکند، سرمایهگذاران بیشتری ترغیب میشوند تا در این شهر سرمایهگذاری کنند. اما مسئولان شهری نیز باید تلاش کنند حمایت ویژه ای از کسب و کارهای کوچک به عمل آورند تا این کسب و کارها نیز آسیب نبینند.
نصراللهی اظهار میکند: در عصر حاضر ما نمیتوانیم به دلیل مسائل رقابتی بین کسب و کارها چهره شهر را سنتی نگه داریم و از ورود سرمایهگذاران بزرگ به شهر جلوگیری کنیم. به عنوان مثال پروژه اسکای مال دارای پیوستهای فرهنگی نیز بوده که میتواند سبب ارتقای سطح فرهنگ شهر همدان شود و با جذب گردشگر به صنعت گردشگری نیز کمک کند. همچنین با ورود برندهای متعدد به شهر افرادی که تا پیش از این برای خریدهای خود به شهرهای دیگر میرفتند، خریدهای خود را از همدان انجام خواهند داد و از خروج سرمایه نیز جلوگیری خواهد شد. در این زمینه شهرهای بزرگی مانند اصفهان و تبریز قبلا تجربه موفقی داشته‌اند و ما نیز باید از این شهرها در این خصوص الگوبرداری کنیم.
سرمایهگذاری اصولی
این فعال فرهنگی اقتصادی جوان در خصوص سرمایهگذاری صحیح و اصولی بیان میکند: یکی از ویژگیهای سرمایهگذاری اصولی این است که درآمد پایدار ایجاد کند و در طول زمان درآمدزا باشد همچنین موضوع مهم دیگر توجه به محیط زیست است و سرمایهگذاری صحیح نباید هیچگونه آلودگی زیست محیطی برای شهر به وجود بیاورد. علاوه بر این باید به مسائل فرهنگی و اجتماعی نیز توجه داشت و سرمایهگذاری باید به گونه‌ای باشد تا با فرهنگ شهر و جامعه هدف توازن داشته باشد.