المان‌های اجق وجق همدان
طراحی المان‌های شهری همدان در سال ثبت جهانی ناامیدکننده است
همدان‌نامه: مدیریت شهری همدان در سال‌های گذشته، با طراحی المان‌های بی‌محتوا و حتی بی‌رنگ‌ولعاب، شهروندان را ناامید کرده است. شنیده‌ها حاکی است این وضعیت در سالی که پرونده ثبت جهانی هگمتانه مورد بررسی قرار خواهد گرفت، نیز، روند طراحی المان‌های شهری به‌خصوص المان‌های نوروزی به‌مانند قبل است. نظر کارشناسان در این‌باره را بخوانید.
*مدیر پایگاه محوطه تاریخی هگمتانه تأکید می‌کند:
*بهره‌گیری از هویت مکانی و باستانی هگمتانه در سال ثبت جهانی
*فاطمه کاظمی
*خبرنگار
یکی از آثار شاخص پیداشده در هگمتانه، سر گاو سفالی و شکسته مربوط به دوره اشکانی است. اگر عکس آن را بگیرید و به صاحب‌نظران همدان نشان دهید،کسی نمی‌داند متعلق به همدان است. همین‌طور در مکان تاریخی هگمتانه یک قاشق متعلق به دوره هخامنشی با ساختی حیرت‌انگیز از جنس نقره پیدا شده است. اهمیت آن به محل کشف، جنس ساخت و کاربری است. ثبت جهانی هگمتانه را به عنوان مهم‌ترین رویداد امسال همدان پیش‌رو داریم که امیدواریم مورد توافق یونسکو قرار بگیرد. یکی از مسائل مرتبط با این رویداد اطلاع‌رسانی به مردم در خصوص این موضوع است. در حال حاضر مسئولان سلسله جلسات برگزار می‌کنند، اما مردم اطلاع ندارند که چنین رویداد بزرگی قرار است برای همدان بیفتد و اگر هم اطلاع پیدا کنند نمی‌دانند فایده آن چیست؟ گفت‌و‌گو با «صاحب محمدیان‌منصور» مدیر پایگاه میراث ملی محوطه باستانی هگمتانه به توضیح درباره اهمیت ثبت جهانی هگمتانه می‌پردازد.
- به نظر شما هگمتانه به عنوان شهری باستانی چه وجوه متمایزی نسبت به دیگر شهرهای تاریخی ایران دارد؟
مهم‌ترین ویژگی همدان که با شهرهای دیگر ایران و یا جهان فرق دارد، تداوم سکونت است؛ چراکه چند هزارسال مردم در یک‌جا زندگی می‌کنند و مکان این سکونت تغییری نداشته است. به عنوان مثال شهرهایی مانند ارومیه، سلطانیه زنجان و نیشابور قدیم در طول تاریخ شهرهای بزرگی بودند که هزینه‌های زیادی برای آن‌ها شده است، اما در اولین رخداد اجتماعی، جنگ و یا عوامل طبیعی، خالی از سکونت شدند. همین‌طور محوطه تخت‌جمشید و شهر تاریخی پارسه خالی از سکونت شدند. خوشبختانه همدان با ویژگی تداوم سکونت توانسته مردم را در خود نگهدارد. اکنون ما چه کارهایی باید انجام دهیم که مردم در این شهر به سکونت خود ادامه دهند و به اصطلاح مردم به همدان متصل شوند. چرا باید مردم به محیط خود متصل شوند؟ مگر بد است که مردم سفر کنند و در این‌جا زندگی نکنند و بروند جای دیگر را ببینند؟ به دلیل این‌که شهرها رشد می‌کنند، پایدار می‌شوند و واجد ارزش می‌شوند بنابراین مردم دنیا دوست دارند در یک شهر زندگی کنند و این باعث رشد شهر می‌شود. تداوم سکونت و در عین حال علاقه و وابستگی به مکان یعنی مردم دوست دارند در یک مکان زندگی کنند و تمایل به ترک آن را نداشته باشند.
- با توجه به مدرن شدن دنیای کنونی به چه صورت این وابستگی به مکان تشدید می‌شود؟
وابستگی به مکان با استفاده از بالا بردن ویژگی‌های هویتی تشدید می‌شود. برای متصل‌شدن مردم به مکان باید ویژگی‌های بومی آن محیط را تقویت کنیم. به عنوان مثال در شهر همدان انواع غذاها، مدل معماری‌ها، مدل لهجه و گویش مردم، مدل لباس پوشیدن و شکل آداب و رسوم اجتماعی متفاوت است. وقتی برای یک مدت در یک شهر زندگی می‌کنید و بعد به جای دیگری بروید، نسبت به همه این‌ها خاطره‌ایی دارید که با مرور آن در ذهن متوجه می‌شوید آن را از دست داده‌اید. همین از دست دادن باعث می‌شود به شهر دلخواه خود برگردید. ما نباید شهر خود را ترک کنیم بلکه باید بمانیم، بجنگیم و در جهت رشد و شکوفایی آن تلاش کنیم. ما اگر عناصر، ابعاد و هویت را بخواهیم در نظر بگیریم یک هویت فردی و اجتماعی و یک هویت مکانی داریم، اما هویت فردی و اجتماعی باعث نمی‌شود مردم در یک مکان بمانند بلکه هویت مکانی و هویت بومی باعث می‌شود ما در یک مکان بمانیم و آن را ترک نکنیم. پس تلاش کنیم آن مکان رشد کند.
- ویژگی‌های هویت مکانی چیست؟
در شهر همدان با ساخت و نصب نمادهای شهری مرتبط با هویت باستانی و تاریخی به ویژه در سال ثبت جهانی در فضاهای شهری می‌توان ویژگی‌های هویت مکانی را تقویت کرد. اتصال مردم به مکان را قوی کنیم تا حاضر نباشند مکانشان را ترک کنند و مثل یک کبوتر جلد که هرجای دنیا رهایش کنید، به مکانی که به آن تعلق دارد، برمی‌گردد. آثاری در همدان با ویژگی‌های اختصاصی مکانی پیدا شده که باعث افتخار است. اگر اشیایی که در موزه هگمتانه است ساخته شد و در معرض دید شهروندان قرار بگیرند ایجاد سوال می‌کنند که اصل اثر کجاست تا در مقابل برایشان بگوییم اصل اثر در موزه هگمتانه است و در حدود سه هزار سال پیش مردم همدان آن را ساختند. چقدر از عناصر شاخص شهر مثلا معماری دوره مادها یا دوره اشکانی را الزام کردیم که امروز باید در معماری شهر تکرار کنیم و سازمان نظام مهندسی در معماری آپارتمان‌ها بگذارد.
- عناصر شاخص مورد اشاره کدامند و آیا مربوط به انسان است یا اشیا و حیوانات؟
عناصری که در تپه هگمتانه پیدا شده، نمونه زنده آن در کوه‌های همدان دیده شده است. مجسمه بز کوهی یا بز وحشی هم‌اکنون در موزه همدان نگهداری می‌شود اگر این بز را در داخل شهر بگذاریم، برای مردم سوال می‌شود که در کجای همدان پیدا شده و در حال حاضر از آن موجود است یا نه؟ اگر ریتون هخامنشی در همدان پیدا شده، در کجای همدان پیدا شده است؟ شاید ده‌ها الگو در ایران می‌بینیم که از این ریتون الهام گرفته شده که نمونه آن بانک پاسارگاد است. چند مورد از این ریتون‌ها ساختیم و در داخل شهر گذاشتیم و توضیح دادیم که این اثر مربوط به کجاست و چه ویژگی‌هایی دارد کجا نگهداری می‌شود؟ هیچ جا! یکی از آثار شاخص پیداشده در هگمتانه، سر گاو سفالی و شکسته مربوط به دوره اشکانی است. من مطمئن هستم اگر عکس آن را بگیرید به فرهیختگان همدان نشان دهید، کسی نمی‌داند متعلق به همدان است. همین‌طور در موزه هگمتانه یک قاشق داریم مربوط به دوره هخامنشی است. شما اگر با دقت به چگونگی ساخت آن نگاه کنید حیرت‌زده می‌شوید که با نقره قاشق ساخته و مربوط به دوره هخامنشی بوده و در حوالی همدان پیدا شده است. چند درصد مردم همدان با این شی تاریخی آشنا هستند؟ انواع حیواناتی که به‌صورت ریتون و تکوک ساخته شده، در موزه نگهداری می‌شود روی این آثار کاری نکردیم و یا تدفین‌های دوگانه‌ای که واقعا خیلی‌ها در موزه میدان مرکزی می‌گفتند که چه چیزی است و چرا اسکلت این‌جا گذاشتید؟
- به موضوع تدفین‌های دوگانه اشاره کردید. در این مورد بیشتر توضیح دهید؟
دو تدفین در سایت موزه داریم که مایه فخر و مباهات همدان است. ما جنین سه ماهه را تدفین کردیم و داخل کوزه گذاشتیم. یا تدفین‌های دوگانه‌ای که زن و مرد در کنار هم تدفین شدند. زمان قدیم تابوت دو نفره ساخته‌اند و فقط تابوت دو نفره در این مکان یافت کردیم. برای این آثار ما جلسه گذاشتیم، درباره آن صحبت کردیم. بعد خبرنگار یکی از روزنامه‌های معروف می‌گوید که یک مشت استخوان ریختید داخل این‌جا و اسم آن را موزه گذاشتید. در حالی که شما درباره یک آدم صحبت می‌کنید. اشیای داخل موزه مدل‌سازی شد و در طی جلسات متعدد در نهایت پذیرفته شد که امسال یکی از آن‌ها ساخته شود و در داخل اکباتان با همکاری شهرداری و با موضوع ثبت جهانی چیده شود.
- در آرامگاه بوعلی سینا چه طرح‌هایی برای سال آینده در نظر دارید؟
برای آرامگاه بوعلی سینا، دانشجویان دانشگاه بوعلی سینا ده‌ها طرح درباره نمادهای بوعلی سینا کار کرده‌اند که پیشنهاد دادیم هنرمندانی که بطور تخصصی روی این موضوع کار می‌کنند این موضوع را به آن‌ها واگذار کنیم. نماد بسازیم و در فضای شهری همراه با متن جانمایی کنیم. وقتی کودک با این فضا مواجه می‌شود، جذب آن شده و نه‌تنها با آن عکس می‌گیرد، بلکه درباره دیگر جزئیات تاریخی آن پرسش می‌کند. وقتی که در فضای آرامگاه بوعلی سینا که به صورت آمفی تئاترگونه و متعلق به شهرداری است قدم می‌زنیم با چه تعداد از کشفیات بوعلی سینا آشنا می‌شویم؟
- چند نماد برای سال ۱۴۰۲ به نمایش گذاشته می‌شود و پیش‌بینی شما از استقبال آن‌ها توسط مردم چیست؟
یکی از این نمادها که در سال ۱۴۰۲ به نمایش گذاشته می‌شود و باید بازخورد آن را بینیم که آیا واقعا مردم نسبت به یک نماد که تاریخ و هویت دارد و ویژگی خاص آن مربوط به تاریخ همدان است، واکنش مثبتی نشان می‌دهند و به بالا بردن سواد مردم کمک می‌کند یا خیر؟
- با توجه به این‌که یکسری برنامه در حوزه کودک و نوجوان در همگتانه برگزار می‌کنید آیا در این حوزه هم برنامه‌ای دارید؟
همدان شهر دوستدار کودک معرفی شده است. بزرگانی که در حوزه میراث فرهنگی کار می‌کنند، به این نتیجه رسیدند که ما در حوزه کودک بیشتر باید کار کنیم؛ چراکه ذهن آن‌ها آماده‌تر است و قطعا۲۰ سال دیگر نتیجه آن را خواهیم دید. در حال حاضر در هگمتانه موزه کودک و هیجان کار می‌کند. پیشنهاد شده که در این مکان به مباحث میراث فرهنگی و تاریخی در آموزش‌ها بیشتر پرداخته شود. هدفمان این است ارتباط بچه‌ها و همان اتصال به مکان که می‌گویم را تقویت کرده و باید اتصال مردم را به جامعه و هویت مکانی مانند معماری و فضاهای شهری قوی کنیم. اگر سعی کنیم کلاس‌های کودک را بر اساس شعرهای دوره کودکی که حفظ هستیم، جزئی‌تر کنیم و به شعرهای مربوط به همدان، غذاها و سوغات‌های همدان بپردازیم باعث می‌شود این مکان را شخص در جای دیگری در ایران تجربه نکند. پس مزه و جذب‌شدن فرد به آن محیط جغرافیایی همیشگی است. حتی اگر فیزیک فرد در جای دیگری باشد، فکر و ذکرش در این‌جا باقی خواهد ماند. همایش‌هایی که کشورهای دیگر برگزار می‌کنند، سعی می‌کنند از مهاجرت مردم از شهر و کشورشان جلوگیری کنند. چون می‌خواهند آن شهر خالی از سکنه نشود.
- چرا در یونسکو این ویژگی هگمتانه؛ شهری که سه هزار سال زنده است، مطرح شد؟
در حال حاضر بزرگ‌ترین بلایی که سر یک شهر آمده، این است که یک شهر دیگر شهر نباشد و این وقتی است که مردم یک شهر در آن ساکن نباشند و از آن استفاده نکنند. وقتی شما وارد یک شهر می‌شوید و مردم آن، به لهجه و گویش آن شهر صحبت می‌کنند و یا غذای آن فرق دارد، متوجه می‌شوید که این شهر اصالت خود را حفظ کرده است. در کشورهای دیگر دنیا، روش رانندگی و اندازه‌گیری فرق دارد و فرد سریع متوجه می‌شود که وارد یک اتمسفر دیگر شده است وقتی از این کشور خارج می‌شوید همه چیز به‌هم می‌ریزد. این عواملی است که ما را به جغرافیا و فرهنگ همدان وصل می‌کند و باید در جهت تقویت این موارد قدم برداریم. هر شهری برای خود یک ویژگی منحصرد بفرد از جمله لهجه و گویش دارد و همدان همه این ویژگی‌ها را داراست. غذای ملی را ثبت می‌کنیم ولی در شهر سه تا سرداشی نداریم که مردم در آن‌جا غذا صرف کنند. پس دلیل ثبت ملی چه چیزی بوده، مگر غیر از این بوده که در این مکان‌‌ها غذای ثبت شده شهر را برای مردم فراهم کنیم؟
- پایگاه تاریخی هگمتانه در حوزه اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی مردم، در بخش ثبت جهانی برنامه‌ای دارد؟
با توجه به مطالعاتی که داشتم، متأسفانه مردم همدان هگمتانه را ندیده‌اند یکی از همکاران معمار به من گفت که بنده همدانی هستم و ۵۰ سال سن دارم، اما تا به حال هگمتانه را ندیدم. در جلسه‌ای که با خبرنگاران در هگمتانه داشتیم چندین خبرنگار اشاره کردند که تا این موقع به هگمتانه پا نگذاشته‌اند و این یک فاجعه بزرگ است که مردم ما هگمتانه را ندیدند. دلیل آن هم این است که هگمتانه تظاهر بیرونی مانند ساختمان‌های بلندی که از بیرون دیده شود، ندارد و بیشتر مردم خرابه می‌بینند. تلاش ما این بوده که رویدادهای اجتماعی که تعریف می‌کنیم تا جائی که امکان دارد جذاب باشد. رویدادی که بتواند مردم را جذب کند مانند کنسرتی که در هگمتانه برگزار شود و مردم برای دیدن آن بیایند و در وهله اول بودجه نیاز دارد و هماهنگی جامعه و فضای اجتماعی نیز کشش این موضوع را باید داشته باشد. با توجه به بضاعت مالی و کمک دوستان، سعی کردیم که بچه‌ها و بزرگتر‌ها را با جشن‌ها و رویداد ها جذب کنیم. اما کار ساده‌ای نیست. بزرگ‌ترین چالش ما این است که مردم همدان هگمتانه را تبلیغ نمی‌کنند چون اصلا خودشان ندیده‌اند که به دیگران نیز معرفی کنند باید در این زمینه تلاش کنیم تا مردم این مکان را بازدید کنند.