*مهرداد نهاوندچی
*کارشناس ارشد مدیریت محیط زیست
سرانه مصرف سالیانه نان در ایران ۱۶۰ و در جهان ۲۵ کیلوگرم است! به این معنا که مصرف ایرانیان شش برابر جهان است .مردم ما پرمصرف‌ترین مردم جهان در مصرف گندم و نان هستند و با سرانه ۱۶۰ کیلوگرم بالاترین مصرف سرانه نان رادر جهان دارا هستیم. لازم به توضیح است که میزان تولید نان در ایران ۲۵ میلیارد عدد است. اما چگونه میتوان با کاهش این اعداد به محیط زیست کمک کرد؟
نان به روایت آمار
ضایعات نان، سالانه صدها میلیارد ریال به اقتصاد کشور آسیب می‌رساند و این زیان‌ها دسترنج تولیدکنندگان روستایی و امکانات گوناگونی را که دولت برای تهیه و تولید نان در اختیار بخش‌های گوناگون تولید قرار داده است، به هدر می دهد.
به طور میانگین هر خانواده ایرانی در روز ۲۸۵۰ گرم نان میخرد و بر پایه همین آمار ۹۸۵ گرم آن به نان خشک تبدیل می‌شود.
به این ترتیب هر خانواده در سال ۳۵۰ کیلوگرم ضایعات نان دارد. سالانه حدود ۱۰میلیون تن نان در کشور تولید می‌شود که تنها پیش از رسیدن به سفره خانوار ۱۵ تا ۲۰درصد آن دورریختنی است و ضرری ۲ هزار میلیارد تومانی به اقتصاد کشور وارد میکند. از طرفی مطابق آمار ارائه شده، مصرف‌کنندگان چیزی حدود ۲۳درصد نان را دورریز کرده که سهم نان سنگک از ضایعات ۶ درصد و حدود ۲درصد نیز سهم نانواها از دورریز است. یکی از عواملی که سبب دورریز نان در کشور می‌شود «کیفیت پائین آرد و کمبود مهارت نانوایان در تولید خمیر نان» است.
ایران بالاترین مصرف نان در جهان
سرانه مصرف نان در ایران حدود ۱۶۰ کیلوگرم است که از میانگین جهانی آن بسیار بالاتر است، به‌طوری‌که سرانه مصرف نان بر حسب کیلوگرم در چند کشور در جدول زیر آورده شده است:
| کشور | میزان مصرف سالیانه نان (کیلوگرم) |
| ترکیه | ۱۴ |
| آمریکا | ۲۰ |
| مکزیک | ۳۱ |
| فنلاند | ۴۰ |
| جمهوری چک | ۵/۴۹ |
| لوکزامبورگ | ۵۱ |
| لتونی | ۵۵ |
| هلند | ۵۹ |
| روسیه | ۶۰ |
| ایتالیا | ۶۷ |
| دانمارک | ۷۰ |
| آلمان | ۸۱ |
بر اساس آمارهای بین‌المللی مصرف سرانه نان در ایران بسیار بالاتر از متوسط جهانی است و آمارهای داخلی نشان می‌دهد که بیش از ۳۰ درصد از این میزان به صورت ضایعات نان از چرخه مصرف خارج می‌شود که بدون شک اگر این رقم نیز با ارقام مربوط به ضایعات نان در دیگر کشورها مقایسه شود، باز هم کشورمان در مقام نخست قرار می‌گیرد. آشنایی با فرهنگ مصرف نان درکشورهای مختلف از اهمیت زیادی برخوردار است و میتوان از نکات مثبت آن‌ها استفاده زیادی کرد.
- به عنوان مثال درکشور سوریه نان نماد برکت بوده و در میان مواد غذایی از احترام و جایگاه خاصی برخوردار است. مردم سوریه نیز مانند هم‌نوعان خود در جهان، این جایگاه را محترم می‌شمرند و این احترام سبب داشتن دغدغه برای بالا بودن کیفیت پخت مقدس‌ترین محصول غذایی و جلوگیری از اسراف آن است.
- معمولا دولت‌ها برای آن‌که حداقل نیاز غذایی مردم را به ارزان‌ترین قیمت برای ملت‌هایشان فراهم سازند، برای نان یارانه پرداخت می‌کنند که گاهی بر اساس جمعیت آن کشور به میلیاردها دلار می‌رسد. بر این اساس، دور ریختن نان امری بسیار ناپسند و غیرقابل قبول محسوب شده و رسانه‌های جهان می‌کوشند با فرهنگ‌سازی، مردم را به استفاده بهینه از نان ترغیب کنند.
- در کشوری مانند هند، که دومین کشور پرجمعیت دنیا محسوب می‌شود، مصرف سرانه نان ۹۷ کیلوگرم است و جالب این‌جاست که ضایعات نان در این کشور فقیرنشین، نزدیک به صفر است. به عبارت ساده‌تر تقریبا تمام نان تولید شده به مصرف می‌رسد. این شرایط در دیگر کشورها نیز وجود دارد با این تفاوت که در سایر کشورها تولید نان به روش صنعتی و سیاست‌های یارانه‌ای دولت‌ها موجب کاهش ضایعات نان شده و در هند، عمده‌ترین و بارزترین علت، باورهای سنتی و فرهنگ عامه است.
- علل ضایعات نان در کشور چیست؟
مرغوب نبودن گندم به تولید آرد و نانی بی‌کیفیت و نامرغوب منجر می‌شود و با ادامه روند فعلی توزیع آرد نامرغوب نمی‌توان انتظار داشت نان با کیفیتی در اختیار مردم قرار گیرد. پخت نان نامرغوب، دورریزی نان و به هدر رفتن سرمایه‌ها و هزینه‌ها را به دنبال داشته است. بهتر است نان‌ها در پارچه‌های بزرگ و تمیز قرار داده شوند؛ چراکه قرار دادن نان در کیسه‌های پلاستیکی باعث خمیر شدن، کاهش کیفیت نان و تسریع در روند بیات آن‌ها می‌شود. این امر به کاهش پلاستیک و حفظ محیط زیست هم کمک میکند. اما مهم‌ترین علل ضایعات نان کشور:
- کمبود آرد خوب و بی ثباتی آردهای توزیعی در مغازه‌ها
- رفتارهای نپخته وبرخورد بد با نانوایان وارد و خوش سابقه.
- استفاده‌نکردن از مخمر در ترکیب خمیر و سفت و لاستیکی شدن نان‌ها
- پهن‌کردن و نازک‌سازی بیش از حد نان
- استفاده از نیروهای ناوارد و آموزش ندیده در نانوائی‌ها
- پائین بودن دستمزدها، بالا بودن حجم کار و خروج نانوایان ماهر
- انطباق‌نداشتن نرخ فروش نان با قیمت تمام شده آن و نارضایتی نانوایان
- بی‌اطلاعی و بی‌اعتنایی مردم نسبت به نحوه نگهداری نان
- سودآور نبودن نانوائی
- نگهداری‌نکردن در فریزر
- حمل نقل نادرست به منزل
- قرار دادن در معرض باد و آفتاب
- دسته کردن نان داغ و سرد روی همدیگر
- دسته کردن نان داغ روی هم
- چند توصیه
ضایعات نان در همه کشورها وجود دارد اما میزان این ضایعات قابل تامل است. در کشورهای کمتر توسعه‌یافته به رغم نیاز بیشتر به این محصول مبلغی به عنوان یارانه پرداخت میکند، بنابراین اجرای طرحهای اصلاح فرایند تولید و عرضه نان میتواند ضایعات نان را کاهش دهد. از دیگر اقدامهای اصلاحی میتوان به آموزش روش نگهداری درست نان، اصلاح ساختار نانهای سنتی و استاندارد کردن اندازه، وزن و کیفیت نان اشاراه کرد. روی هم رفته، با توجه به شرایط اقتصادی جامعه، نظارت و کنترل هدفمند، منطقی و همراه با آموزش، ارشاد و اقدامهای اصلاحی تا حدودی میتواند در بهبود وضعیت مصرف نان در همدان و کشور موثر باشد.