*زهرا کرد
در تاریخ و فرهنگ دیرپای سرزمین ما درخت جایگاه ویژهای دارد. آنقدر ویژه که یکی از عناصر همیشگی نگارگریهای عصر صفوی را به خود اختصاص داده است. بر مبنای همین حضور همیشگی و پشتوانه تاریخی، درخت نقش انکارناشدنی در باور و خردهفرهنگهای حاکم بر مناطق مختلف ایران دارد. نظیر داستان حیرت انگیز سرو کاشمر، سرو ابرکوه، چنار طاقبستان، انجیر معابد بوشهر و بلوط های زاگرس. در ادبیات و شعر معاصر نیز به وفور سرودهها و داستانهای جذابی با محوریت درخت داریم که هر یک ظرفیت پرداختن به صورت مجزا را دارند. از زیر درخت زیتون «عباس کیارستمی» تا انجیر معابد «احمد محمود»، از درخت دوستی شعر «سهراب سپهری» تا ترانه معروف درخت و جملگی آثار گواه بر اهمیت انکارناپذیر این موجود زنده در زیست معنایی ما ایرانیان دارد. «آرش خزایی» گردشگر دوچرخهسوار همدانی است که طی بازه ۱۷ ساله در سفرهایی که با دوچرخه به اقصی نقاط ایران داشته، اقدام به کاشت درختان بومی در هر منطقه کرده است. از او درباره این کار ارزشمند میپرسم.
- هدف نخست چنین اقدامی چه بود؟
من از حدود ۱۷ سال پیش با دوچرخه سفر میرفتم. پس از مدتی تصمیم گرفتم علاوه بر نفع شخصی یک نفع عمومی نیز در این سفرها ایجاد کنم و نتیجهاش شد کاشت درختهای میوه در اقصی نقاط ایران نظیر تنب کوچک، بیرجند، یزد، نایین، زنجان، اردبیل، تویسرکان، همدان، قزوین و تهران و سایر نقاط، اما پروژه ۵۳ درخت را پس از یک غم شخصی و از دست دادن مادر همسرم که در ۵۳ سالگی طی حادثهای دردناک فوت کرد، از سال ۱۳۹۰ شروع کردم و ۵۳ درخت را پس از هفت هزار کیلومتر طی دو سال در بیست نقطه ایران کاشتم.
– یکی از نکات بسیار مهم در روند کاشت درخت پیگیری و مداومت در نگهداری از نهال تا بزرگ شدنش است. با توجه به اینکه هر درخت در نقطهای از پهنه گسترده ایران بود این مهم را چگونه مدیریت کردید؟
حقیقتا رها کردن درخت پس از کاشت یا مکانیابی اشتباه برای این امر نقدی است که به درختکاری مناسبتی وارد است. بنابراین برای پیشگیری از این موضوع، اغلب درختها را در محلهایی میکاشتم که امکان آبیاری و نگهداری از آنها فراهم باشد، نظیر بیمارستان، مرکز بهداشت، نیروگاه، مدرسه و ادارات و پس از کاشت طی معاشرت و دوستی با اهالی آن منطقه مراقبت از درخت را بهوسیله یکی از همان مردم پیگیری میکردم.
– با توجه به چهارفصل بودن و بهرهمندی از آب و هوای متفاوتی که در سرزمین ما حاکم است، معیار شما برای انتخاب درختان چه بوده است؟
یکی از مهمترین موارد توجه به پایداری و هماهنگی گونهها با اقلیم است؛ به گونهای که در مناطق گرم و خشک درختانی که آب کمی مصرف میکنند و بومی آن مناطق هستند، کاشته میشد نظیر درخت سرو در یزد، نارنج در طبس و انار در بیرجند که هماکنون به بار نشستهاند. از طرفی خوشبختانه تنوع پوشش گیاهی در کشور ما به قدری گسترده است که در هر منطقه میتوان چندین گونه درخت بومی کاشت و به این شیوه از کاشت گونههای غیربومی نظیر کاج جلوگیری کرد که تمامی این موارد در برنامه درختکاری من اجرا میشد.
– نامگذاری هر درخت به چه صورت بود؟
53 درخت هر یک به صفتی از صفات زیبا و بایسته انسانی نامگذاری شد. درخت دوستی، صبر، عشق، آزادگی و در کنار نامهای انتخابی هر درخت، نام فرد مراقب یا بهعبارتی پرستار درخت نیز در کنارش درج میشد تا پیگیری امر به وسیله ایشان صورت گیرد. چراکه مراقبت از درخت به خصوص در سالهای اولیه از آبیاری گرفته تا کوددهی امر خطیر و موثری است که در ژینایی و پایداری درخت بسیار اهمیت دارد.
– یکی از راویان همیشگی رشته کوه زاگرس «بلوط» است. درختی که از شمال غربی تا جنوب شرقی پایاپای زاگرس این مادر مهربان در ایران ریشه دوانیده است. آیا آب و خاک همدان پذیرای این درخت است؟
درخت بلوط بواسطه زیستگاهی که برای سایر گیاهان و جانواران ایجاد میکند، ماوا و مسکن بینظیری است. از طرفی هم اکنون ما در سراب گیان و گاماسیاب نهاوند بلوط میبینیم، اما متأسفانه در شهر همدان دیده نمیشود که طی بررسیهای صورت گرفته و همچنین ردپایی که بهواسطه سنجابها (همزیستی سنجاب با درخت بلوط) در دره گنجنامه دیده میشود. همدان نیز در گذشته دور میزبان بلوط ها بوده است و در روند باغسازی به تدریج کم و حذف شده است. البته این موضوعی است که نیازمند تحقیق و بررسی بیشتر است.
- سخن پایانی؟
درختکاری نه یک مناسبت که یک رسم سبز است. من همیشه به نزدیکان توصیه میکنم با هر تولد درختی به نام متولدشونده بکارند تا توامان با هم رشد کنند و در واقع همزادی از جنس طبیعت برای فرزندشان بیافرینند؛ ترویج این نگاه سبب میشود که درخت را به چشم جانداری که با ما رشد کرده و مسئولیت مراقبت از آن را برعهده داریم، ببینیم و نگاه منفعتطلبانه به این موجود حیرت انگیز را کم میکند. این رسم را میتوان در غم و وصلتها نیز انجام داد.