*مهدی بهخیال
*نویسنده و پژوهشگر
در ادامه تاریخ مطبوعات استان، در این شماره به معرفی هفتهنامه ناطق میپردازیم. هفتهنامهای که در حدود ۲۵ سال به صاحبامتیازی و مدیرمسئولی «محمد پرویز» و سردبیری «سعید رحیمیان» در همدان منتشر میشد.
احوال
محمد پرویز در سال ۱۲۹۲ در همدان متولد شد. وی تحصیلات ابتدایی خود را در دبستان نصرت، سپس ادامه تحصیل را در مدرسه اتحاد (آلیانس) به پایان رساند. او در این دبیرستان ـکه زیر نظر فرانسویها اداره میشدـ توانست زبان فرانسه را به خوبی یاد گیرد. پرویز در این دوران به بازار کار روی آورد و پس از چندی ازدواج کرد. حاصل این ازدواج سه فرزند شد که از او به یادگار مانده است.
فعالیت حزبی
فعالیت سیاسی محمد پرویز در طرفداری از نهضت ملی بود؛ او در حزب جبهه ملی (شاخه همدان) فعالیت میکرد. وی در آن دوران اخبار، اعلامیهها و سخنرانیها این حزب را در جریده ناطق به خوبی بازتاب میداد. وی همچنین در ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ از جمله کسانی بود که مجسمه محمدرضا شاه را از میدان پهلوی به پائین کشید و همین کار چندی بعد (پس از کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲)، عواقبی چون دستگیری و توقیف روزنامه را برای او به وجود آورد.
در مورد فعالیتهای سیاسی او گزارشی از همدان به تهران مخابره شده است که جالب توجه است: «وی غیر شغل مطبوعاتی، مدیر چاپخانه است و مشی قبلی او طرفداری از دولت سابق و مشی سیاسی خاصی ندارد و معروفیت او متوسط و صلاحیت او در روزنامهنگاری مورد تأیید میباشد».
هفتهنامه ناطق
تاریخ انتشار اولین شماره هفتهنامه ناطق به نوشته شادروان حسین زرگریان (که دیگر نویسندگان هم از او نقل کردهاند)، «سال ۱۳۳۰» درج شده است. اما در شماره نخستِ بیست و چهارمین سال انتشار روزنامه ناطق، که در تاریخ چهارشنبه ۲۱ آذرماه ۱۳۵۲ منتشر شده است، چنین آمده: «محمد پرویز مردی است مؤدب، متین، مهربان و با حسننیت فراوان و از شما چه پنهان این حسننیت دردسرهای فراوانی هم برای ایشان فراهم کرده است… از آذرماه ۱۳۲۹ به منظور تعمیم خدمات اجتماعی خویش با کسب امتیاز ناطق فعالیت گستردهای را در زمینه اجتماعی آغاز نموده است…»
مشخصات نشریه
محمد پرویز در آذرماه ۱۳۲۹ جریده ناطق را در ۴ صفحه رحلی، در قطع (۳۰ *۴۵) با همکاری سعید رحیمیان (م. ۱۳۱۷) که بعدها سردبیر روزنامه شد؛ در چاپخانه شخصی خود، که در خیابان بوعلی دایر بود به چاپ رساند.
وی این نشریه را مستقل معرفی کرده بود و به صورت هفتهنامه روزهای سهشنبه در همدان به تیراژ ۲۰۰۰ نسخه منتشر میکرد. پرویز روش و منش روزنامه را سیاسی، انتقادی، اجتماعی و ادبی ذکر کرده بود. نرخ روزنامه تکشماره ۲ ریال، اشتراک شش ماهه ۸۰ ریال و سالانه ۱۵۰ ریال در نظر گرفته شده بود. از دیگر مشخصههای این جریده، ۶ ستونی بودن صفحه اول و ۳ ستونی بودن صفحات داخلی آن بود که بیشتر با آگهی پر شده بود.
اما از آنجایی که این نشریه ۲۵ سال مدام منتشر شد، لذا در بعضی شمارهها از لحاظ ظاهر و محتوا قدری با یکدیگر متفاوت است، از جمله میتوان به تعداد ستونهای داخلی آن اشاره کرد که گهگاه بین ۳ تا ۶ ستون متغییر است و یا در شماره نخست هر سال خود آرم (لوگو) روزنامه را ـکه در سمت راست نشریه چیده شده بودـ با قدری تغییر چاپ میکردند و نیز از همه مهمتر کلمه همدان بود که گاهی در ادامه عنوان ناطق اضافه میشد؛ از اینرو بعضی از نویسندگان عنوان روزنامه را «ناطق همدان» یاد کردهاند.
اعضای هیئت تحریریه روزنامه ـکه یادداشتها و اخبار روز را منتشر میکردندـ عبارت بودند از: م. شفق، سعید رحیمیان، علیاکبر بلالی (ترجمه)، علیاکبر نوعیتبریزی و معلم فتاحی، و نیز مدیر داخلی روزنامه علی راستگو بود.
اکثر مقالات و یادداشتهای روزنامه جنبه اجتماعی داشت و به مشکلات و اوضاع شهری بیشتر اشاره میشد، به عنوان نمونه بعضی از این عناوین ذکر میشود:
ضعف دستگاههای اجرایی موجب عقبماندگی همدان شده است! (ش ۸۰، سال بیستم، ۲۷ مرداد ۱۳۴۹)/ همدان نیازمند یک تحول و دگرگونی اساسی است! (ش ۸۱، سال بیستم، ۱۰ شهریور ۱۳۴۹)/ چه کنیم تا همدانی آباد و زیبا با مردمی مرفه داشته باشیم؟ (ش ۸۲، سال بیستم، ۱۷ شهریور ۱۳۴۹).
از دیگر بخشهای داخلی روزنامه که جالب توجه است، عبارتاند از: نامههای وارده (هادی خرسندی، علی پوینده)/ شکوفه باران (گزیده شعر شاعران) زیر نظر احمد خوانساری (یاور همدانی، صابر همدانی، کاظم پزشکی، مانی شیرازی، فاضل کرمانشاهی، سرهنگ فریور)/ مقالات دیگر (عبدالرحمان فرامرزی، پرویز قراگزلو).
این روزنامه توانست تا سال ۱۳۵۳ به انتشار خود ادامه دهد، تا اینکه همزمان با بسیاری از نشریات کشور توقیف شد و پس از چندی انتشار خود را از سرگرفت و تا سال ۱۳۵۴ منشر شد و پس از آن برای همیشه تعطیل شد. اما به نوشته سید فرید قاسمی، روزنامه ناطق دوره جدید انتشار خود را از سال ۱۳۵۸ از سرگرفت.
در پایان برای آشنایی با محتویات کامل این هفتهنامه فهرست مندرج در یکی از شمارههای این جریده (سهشنبه ۳۰ تیرماه ۱۳۴۹، سال بیستم، شماره ۷۶، دوره دوم) نقل میشود:
مردم عروسک خیمه شببازی نیستند/ گفتوگوی هفته (اطباء در مقابل سوگندی که خوردهاند چه وظیفهای دارند)/ پیرامون انجمنهای ایالتی و ولایتی/ اعتماد مردم را جلب کنید/ مدیران لایق و کاردان/ شرط بلاغ/ سیاست البکر (حسنالبکر)/ همدان در هفته گذشته/ پاسخ به یک نامه/ پرسش و پاسخ/ اعدام قاچاقچیان
اسناد
در مورد روزنامه ناطق حداقل ۵ سند موجود است، که متن کامل ۲ مورد آنها نقل میشود:
اداره امتیازات وزارت اطلاعات
تاریخ ۲/۴/۵۱[۱۳]
شماره ۱۹ مورخ ۲۰/۳/۵۱ این روزنامه فاقد اخبار مملکتی و جهانی است و عکسهای خبری ندارد. مطالب روزنامه عموماً ضعیف و فاقد ارزشهای ارشادی و سازنده است. مطالبی که تحت عنوان جادوی مرگ با نام مستعار خاطره منعکس گردیده است، موضوعی نامناسب و گمراهکننده است و معلوم نیست چاپ اینگونه مطالب چه فایدهای جز انحراف ذهنی برای خواننده میتواند داشته باشد. همچنین در این روزنامه از لحاظ چاپ و صفحهبندی، دقت لازم به کار برده نشده است و حروف درشت تیترها منقطع و بریده و مطالب دارای غلط چاپی است.
نکته بسیار قابل توجه اینکه به موجب بررسی که از شمارههای موجود در آرشیو این اداره کل (شماره ۱۴ الی ۳۳) به عمل آمده است، این روزنامه متأسفانه مطلبی درباره سفر علیا حضرت شهبانوی ایران به کرمان درج نکرده است.
وزارت اطلاعات ـ خیلی محرمانه ـ شماره ۱۷۰۵/ ۳/ م/ ۳۱۵۸/ م
تاریخ ۱۷/۵/۵۱[۱۳]
فرمانداری کل همدان
موضوع روزنامه ناطق
پیرو نامه شماره ۱۳۶۷/۳ مورخ ۲۱/۴/۵۱ و عطف به سرمقاله روزنامه هفتگی مزبور به شماره ۲۶ مورخ ۷/۵/۵۱ تحت عنوان سخن هفته «چرا انتقاد میکنیم» لزوماً خاطرنشان مینماید، از آنجا که موضوع نامه مزبور خیلی محرمانه بوده بسیار بجا میبود که به نحو مقتضی از طریق ارشادی و به خصوص با توجه به هرگونه عکسالعملهای احتمالی مطلب در میان گذارده میشد. اکنون نیز بهتر است به تفهیم مطالب عنایت بیشتری مبذول و با مدیرمسئول روزنامه مذاکره فرمایند تا در اعتلای سطح موضوعهای روزنامه دقت و کوشش لازم به عمل آید.
[امضاء] از طرف وزیر اطلاعات