«دیداری» برای پاسداشت آئین مهرگان در همدان
نجوا کندری
روز چهارشنبه ۱۶ مهرماه ۱۴۰۴، همزمان با نخستین سالگرد ثبت جهانی جشن مهرگان، جمع گستردهای از مردم فرهنگدوست همدان به بهانه پاسداشت این آئین باستانی ایرانی در آرامگاه بوعلی سینا گرد هم آمدند. این برنامه که چهلونهمین نشست از سلسلهنشستهای «دیدار» بود، با نواختن ساز و دهل و اجرای نمایش عروسکی آغاز شد. در ادامه، رها کرمانی، نقال نوجوان همدانی با اجرای نقالی خود هنرنمایی کرد و راضیه سلیمانی، قطعه شعری برای حاضران خواند. حسین زندی، محسن معصومعلیزاده و هوشنگ جمشیدآبادی نیز به بیان سخنانی درباره این جشن کهن پرداختند. بخشی از برنامه هم به اجرای چند قطعه موسیقی توسط رضا دهقان، خسرو خانیان و فرزاد زمانی اختصاص داشت. این مراسم که با استقبال پرشور مردم همراه بود و اجرای آن را حسین زندی برعهده داشت، به همت هفتهنامه همداننامه، صفحه خاطرهبازی، انجمن شاهنامهخوانی چکاد، اداره کل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان همدان، مجموعه فرهنگی دیدار و شهربانپرس برگزار شد.
برنامه پاسداشت آئین مهرگان با نواختن ساز و دهل و اجرای نمایش عروسکی آغاز شد. پیچیدن نوای این سازهای سنتی ایرانی در محوطه آرامگاه بوعلی و اجرای نمایشی شاد، شور و هیجان خاصی به برنامه بخشید و حاضران را به وجد آورد.
سپس حسین زندی، فعال فرهنگی و سردبیر هفتهنامه «همداننامه» درباره اهمیت جشن مهرگان و لزوم توجه به آن سخن گفت و به بیان پیشینه این جشن کهن پرداخت. زندی در ابتدای صحبتهای خود به این نکته اشاره کرد که آذرماه سال گذشته یکی از کهنترین جشنهای ایرانزمین یعنی جشن مهرگان بهعنوان بیستوپنجمین عنصر میراث ناملموس کشور توسط یونسکو در فهرست آثار جهانی ثبت شد و امروز به همین خاطر گرد هم آمدیم.
این فعال فرهنگی در بخش دیگری از سخنان خود درباره مناسبتهایی که جشن مهرگان را به آنها نسبت میدهند توضیح داد که از جمله آنها میتوان به تولد مَشی و مَشیانه یا آدم و حوا، جشن قالیشویان مشهد اردهال و جشنی که تا پیش از ماشینیشدن جامعه در همدان رواج داشت، اشاره کرد. او دراینباره گفت: «در مشهد اردهال کاشان، جشنی به نام قالیشویان برگزار میشود که همزمان با جشن مهرگان است و بسیار به مهرگان شباهت دارد. در استان همدان هم تا همین ۳۰-۴۰ سال گذشته، پیش از ماشینیشدن جامعه و مدرنشدن کشاورزی، کشاورزان و باغداران معمولا پس از برداشت محصول برای شکرگزاری و جشن بهصورت خانوادگی و قومی به امامزادهای نزدیک روستا یا محل زندگیشان میرفتند؛ قربانی میکشتند، نانهای شیرین و گردی میپختند و تقسیم میکردند، نذر میکردند و در کنارش ساز و دهل میبردند و جشن میگرفتند. همزمان هم نیایش بوده و هم شادی. این جشن برداشت، هم زمان با جشن مهرگان، در استان ما هم برگزار میشده است. برای ایرانیان همیشه شادی همراه با پرستش بوده است.»
سردبیر هفتهنامه «همداننامه» در ادامه با اشاره به توضیحات زندهیاد مهرداد بهار درباره جشن مهرگان به این موضوع پرداخت که پیش از ایجاد تقویم جلالی و تقسیمبندی ۳۶۵ روز به دوازده ماه و چهار فصل، دو فصل و دو نوروز داشتیم؛ یک نوروز در آغاز بهار و یک نوروز در آغاز پاییز یا مهرگان. در واقع، مهرگان نوروزی است که اول پاییز برگزار میشده و بسیار جشن مهمی بوده است. زندی در میان سخنان خود با تاکید بر این موضوع که جشنهای مختلف همچون ولنتاین، جشن سال نوی میلادی و یلدا، رنگ، نماد و میوه خاص خود را دارند، اشاره کرد که گل لوتوس و رنگ ارغوانی، نماد و رنگ جشن مهرگان است و در سفره مهرگان، محصولاتی مانند میوه خشک و غلات قرار میدادند.
حسین زندی در پایان صحبتهای خود به بیان نکاتی درباره اهمیت جشن مهرگان پرداخت. وی تاکید کرد که ایرانیان مردم شادی بودند و جشنهای بسیاری در ایران برگزار میشده است. جشنهایی که با دین و حکومت خاصی گره خورده بودند، با تغییر شرایط، ماندگاری خود را ازدستدادهاند؛ اما جشنهایی همچون جشن مهرگان به دلیل مردمیبودن، در طی تاریخ ماندگار بوده و همچنان پابرجا هستند. او این نکته را نیز در تاکید بر اهمیت آیین مهرگان بیان کرد که در بسیاری از کشورهای عربی، واژه «مهرجان» که معرب «مهرگان» است، در معنای جشن و جشنواره به کار برده میشود.
در ادامه نشست، رها کرمانی، نقال نوجوان همدانی به اجرای نقالی پرداخت و با هنر خود، سخن فردوسی بزرگ را در آرامگاه بوعلی طنینانداز کرد. پس از پایان هنرنمایی رها کرمانی، راضیه سلیمانی، یکی از اعضای انجمن شاهنامهخوانی چکاد، شعری را در خصوص جشن مهرگان برای میهمانان برنامه خواند.
بخش بعدی چهلونهمین نشست از سلسلهنشستهای «دیدار» به اجرای موسیقی توسط هنرمندان نامآشنای همدانی اختصاص داشت. در این بخش، رضا دهقان (خواننده)، خسرو خانیان (نوازنده ویولن) و فرزاد زمانی (نوازنده تنبک)، چند قطعه موسیقی اجرا کردند که با استقبال پرشور و تشویق حاضران همراه شد.
سپس محسن معصومعلیزاده، مدیرکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی استان همدان درباره پیشینه جشن مهرگان و اهمیت آن بهعنوان جلوهای از شور و نشاط اجتماعی صحبت کرد. معصومعلیزاده با اشاره به این موضوع که ما در فواصل مختلف تاریخ، کنار یکدیگر قرار گرفتیم و پای ایرانمان ماندیم، تاکید کرد شور و نشاط اجتماعی، در کنار هم بودن و پاسداشت داشتههایی که از نیاکانمان به ما رسیده، وظیفه تکتک ماست. او در ادامه افزود: «ما باید این داشتهها را حفظ کنیم، برای آن ارزش قائل شویم و این آدابورسوم کهن و ارزشمند ایرانی و اسلامی را به نسلهای بعد انتقال دهیم. فرزندان ما باید بدانند که چه کسانی و با چه هنرهایی در این کشور زندگی کردند و در حوزه معماری، حوزههای مختلف هنری و صنایعدستی چه آثاری را ایجاد کردند. مردمان این سرزمین از سنگ و آهن و شیشه و خاک و هر چیزی که شما فکر کنید، هنر آفریدند. این داشته ایرانی بودن است. این هنر ایرانی است.»
سخنان هوشنگ جمشیدآبادی، نویسنده و پژوهشگر پیشکسوت همدانی، پایانبخش برنامه پاسداشت آئین مهرگان در همدان بود. او به بیان صحبتهایی درباره ریشه نامگذاری جشن مهرگان و جنبههای تاریخی و اسطورهای این آئین کهن پرداخت. جمشیدآبادی صحبتهای خود را با خواندن شعری در وصف جشن مهرگان به پایان برد.