*محمد قربانی
*مهندس معمار
صحبت از ساماندهی و احیای رودهای همدان به میان آمد. اصولا تداخل یک رود با شهر، تاریخ یک شهر را شکل می‌دهد و حیات ساختار قدیم شهر همدان بر اساس تلاقی رود الوسجرد با ساختار بازار و شهر کهن همدان شکل می‌گرفته است و زندگی شهری در تلاقی با این رود تمام زندگی رود را به داخل بافت شهری می‌کشیده است. این آشتی و هم‌نشینی رودخانه با ساختار زندگی در شهر محلاتی و گره‌های شهری و میدان‌ها برای زندگی بستری ناب پدید می‌آورده مانند پل پهلوان‌ها و محلات بین النهرین و کوچه رودخانه -که دفتر ما و شهر کتاب هم از قضا در جوار آن واقع است و هر روز آوای الوسجرد نالان را از زیر خروارها بتن و آسفالت می‌شنویم و حسرت می‌خوریم -. هنوز با همین نام در شهر به کار برده می‌شوند: آشتی طبیعت و زندگی شهری، آشتی سنن مردم با پاکی آب، کشیده شدن سبزینگی طبیعت به گره‌های شهری و حتی تداخل رودخانه با مرکز شهر کهن که چیزی در محدوده میدان امام فعلی و محدوده شاهزاده حسین (ع) شکل می‌گرفته است. این زندگی تا آخر دوره پهلوی اول در همدان جاری بوده است.
حال سوالی که مطرح می‌شود آن است: اکنون رود الوسجرد وجود دارد؟ آیا هنوز زنده است؟ آیا می‌تواند بیدار شود به آغوش همدان بازگردد؟ الوسجرد هنوز اما بیمار است و مدفون و مسموم. سوال دیگرآن است الوسجرد الان کجاست؟ و آیا می‌شود این بیمار مسموم را نجات داد؟ پاسخ آن است که بلی الوسجرد هنوز با وجود مدفون بودن و مسمومیت زنده است و می‌توان آن را احیا کرد. ما سقف بتنی برای آن تدارک دیده‌ایم. او جاری اما بیمار است. ما فاضلاب شهری را روی سرش رها کرده‌ایم اما این عزیز دردانه شهر چرا مدفون است؟ در کشور ما متاسفانه کسب منابع مالی برای شهرداری‌ها بر اساس فروش تراکم به منظور ساختمان‌سازی انجام می‌پذیرد و رودخانه‌ها مظلوم‌ترین فدائیان این سیاست شهرداری‌ها در شهرهای ما هستند.
و اما الوسجرد می‌تواند زنده شود. الوسجرد تبدیل به کانال‌های دفع فاضلاب شده است. همت اگر باشد؛ اما این باز جلوی زنده شدن آن را نخواهد گرفت با ترفندهای شهرسازی که مشابه ایرانی آن در شهر اصفهان و دیگر شهرهای اروپایی شکل گرفته است می‌توان کانال‌های فاضلاب را در حاشیه رود ساماندهی کرد و حتی در تولید اقتصادی شهر برای تولید کود کشاورزی از آن‌ها سود برد. همان کاری که در بسیاری کشورها با موفقیت انجام شده؛ رودخانه به حیاط طبیعی خود ادامه می‌دهد و کانال‌های فاضلاب نیز به صورت کنترل شده و محفوظ خدمات‌رسانی تاسیسات شهری خود را بدون آلوده کردن فضای رودخانه در جوار امتداد مسیل رودها ادامه می‌دهند .
سوال بعدی که مطرح می‌شود این است که احیای الوسجرد علاوه بر موارد مطرح‌شده در بالا چه دستاوردهایی برای مردم همدان می‌تواند داشته باشد؟
پاسخ آن است: رود تبدیل ظرف زندگی و فراغت و طراوت انسان می‌شود. تصور کنیم کتاب خواندن شهروندان در کنار رود چه صحنه بی‌نظیری را در شهر خلق خواهد کرد؛ نیز به لحاظ گردشگری در شهرها ما با مفهوم گردشگری رود مواجه می‌شویم که رود مسیر گردش گردشگر را افزایش داده و رونق آن را هزاران برابر می‌کند چشم اندازها را وسعت می‌دهد و جاذبه‌های شهری را به هم متصل می‌کند. با لبه‌سازی‌های فضایی و طبیعی کنار رود به لحاظ ورزش شهری مسیرهای پیاده و دوچرخه و پیاده‌راه‌های ورزشی و گردشگری در کل شهر امتداد می‌یابد و این مسیر تندرستی می‌تواند به طبیعت و کوه‌های جنوبی همدان برسد. چه گوارا خواهد بود تداخل پیاده راه بوعلی با الوسجرد احیا شده و مسیر کوهنوردانی که از رودخانه دل شهر امتداد تا قله‌های کوه‌های رفیع همدان می‌یابد. به لحاظ رشد سبزینگی؛ آب بسان طراوت زندگی است. رود چون رنگی سبز در تابلو نقاشی شهر شروع به دوش می‌کند و خود را به امتدادهای معابر شهری عمود بر رودخانه نیز می‌برد. الوسجرد زندگی طبیعی و تاریخی همدان را باز می‌گرداند. به لحاظ فرهنگی و احیا سنن ما آداب زندگی گذشته مردم در محلات و جوار رودها و پل‌های این رود احیا می‌شود.
به لحاظ فرم و فضاسازی و ایماژ و نشانه‌شناسی و ثبت خاطره شهر در اذهان مردم و بازشناسی آن مهم‌ترین نقش را رود الوسجرد بر عهده می‌گیرد و مهم‌ترین عامل احیا ساختار قدیم شهر و بازسازی محلات شهری می‌شود.
به لحاظ مقابله با سیل با توجه به توپوگرافی شهر همدان بهترین مسیل برای دفع سیل‌ها می‌شود (از یاد نبریم سیل اخیر شهر شیراز را که کارشناسان عامل ویرانی سیل را از بین بردن مسیل رودخانه و ساخت و ساز نامناسب در درون آن دانستند) و هزاران فایده فرهنگی و اقتصادی و تاریخی دیگر که در این سخن کوتاه نمی‌گنجد.
الوسجرد زیبای خفته همدان در انتظار انسان امروز است. انسانی که از ناکامی‌ها و دون‌پایه‌گی‌های زندگی امروز خسته شده و به دنبال بازیابی شرافت و ارزش‌های اصیل خویش است. انسانی که باید به طبیعت و زندگی و هستی احترامی دوباره بگذارد.