از بین رفتن اصالت منطقه مهم‌ترین ایراد پرونده ثبت جهانی هگمتانه
مدیر پیشین پایگاه محوطه باستانی هگمتانه: مهم‌ترین ایرادی که ایکوموس به پرونده گرفت، اصالت آن بود و گفت اصالت این منطقه از بین رفته است. زیرا خیابان‌هایی که رضا‌خان کشیده، ترکیباتی در بافت پاره پاره شده و تپه هگمتانه که دو خیابان آن را شکافته، اصالت تپه و شهر را از بین برده است و ایکوموس قانع نشد چون اصالت بافت از بین رفته بود.
از بین رفتن اصالت منطقه مهم‌ترین ایراد پرونده ثبت جهانی هگمتانه
نازنین ناصری
خبرنگار
در نشست بررسی فرآیند ثبت جهانی هگمتانه نکات بسیار کلیدی بیان شد که امید است در آینده مسئولان و مدیران در فرآیند الحاق بافت تاریخی به پرونده هگمتانه و ثبت آن در فهرست آثار یونسکو مد نظر قرار دهند. به‌طوری‌که دکتر صاحب محمدیان منصور مدیر پیشین پایگاه محوطه باستانی هگمتانه در این نشست به چالش‌های پرونده که ایکوموس بارها در جلسه به آن ایراد گرفت، پرداخت و راهکارهای آن را بیان کرد.
عضو هیئت علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا و مدیر پیشین پایگاه محوطه باستانی هگمتانه ضمن تشکر از هفته‌نامه همدان‌نامه برای برگزاری نشست بررسی فرآیند ثبت جهانی هگمتانه، گفت: ثبت جهانی هگمتانه به عنوان آرزوی دیرینه شهروندان همدان را به همه علاقه‌مندان و دوستداران آن تبریک می‌گویم. این اتفاق برای خیلی از افراد باورکردنی نبود. زمانی که کار آغاز شد و این‌که چه پرونده‌ای از همدان برای ثبت نهایی شود، بسیاری از افراد عنوان می‌کردند که این کار شدنی نیست. چون‌که شرایط مهیا نبود. در سال ۱۳۱۰ تخت جمشید و تپه هگمتانه هم زمان با هم ثبت ملی شده‌اند اما تخت جمشید کی ثبت جهانی شد و هگمتانه کی این ثبت برای آن اتفاق افتاد.
صاحب محمدیان منصور با اشاره به این‌که موضوع نشست بررسی روند ثبت جهانی هگمتانه است و به همین دلیل آن را به سه قسمت پیش از ثبت، آماده‌سازی و پس از ثبت تقسیم کردم، اظهار کرد: ما در پیش از ثبت چه‌کار باید انجام دهیم. فرض کنید که می‌خواهیم سراغ ثبت اثر دوم برویم، باید این فرآیند را آسیب‌شناسی کنیم که چه‌کار باید انجام دهیم تا این اتفاق بدون چالش رخ دهد و مستلزم آن است که فرآیند ثبت جهانی هگمتانه و حتی تمام پاسخ‌هایی که در اجلاس رد و بدل شده ثبت و ضبط کنیم. فرض کنید سه اثر غار علیصدر، کوهستان الوند و زنجیره آثار مادی ( نوشیجان، یلفان) است و بین این سه اثر مطرح شده باید فرآیند را چک کنیم. پیش از ثبت، بر اساس محورهای ده‌گانه یونسکو که شامل چهار محور طبیعی و شش محور فرهنگی است، انتخاب اثر صورت گیرد. اثر انتخاب شده باید منطبق بر یک یا دو مورد از این محورها باشد.
محمدیان منصور تأکید کرد: موضوع اول این است که ما از ابتدا باید بدانیم که مسئله ما چیست و موضوع دوم آوازه و شهرت است. چیزی که به نظر من پرونده هگمتانه را ثبت کرد، شهرت اکباتان بود. یعنی کشورهای مختلفی که ممکن بود حتی پرونده را نخوانده بودند و پرسیدند موضوع چیست و در جواب اکباتان را شنیدند، چند کشور اعلام کردند که این پرونده باید سال‌های قبل ثبت می‌شد و حتی ثبت آن دیر شده است. در تمام نقشه‌های جهان کهن اکباتان و شوش از ایران در دنیا شهرت دارند که شوش ثبت شده و اکباتان امسال ثبت شد. مهم‌ترین ایرادی که ایکوموس به پرونده گرفت اصالت آن بود و گفت اصالت این منطقه از بین رفته است. زیرا خیابان‌هایی که رضا‌خان کشیده، ترکیباتی در بافت پاره پاره شده و تپه هگمتانه را دو خیابان شکافته و اصالت تپه و شهر از بین رفته است و ایکوموس قانع نشد چون اصالت بافت از بین رفته است.
مدیران و ذی‌نفعان
محمدیان منصور به موضوع خواست مدیران نیز پرداخت و گفت: تا زمانی که استاندار یک شهر و به طبع آن تمام مدیران نخواهند، ثبت جهانی شدنی نیست. چون ثبت بودجه می‌خواهد، خواست مردم باید باشد و از طرفی تمام مدیران باید پای کار بیایند. یک هفته قبل از این‌که ارزیاب بیاید برخی از مدیران عنوان می‌کردند که این کار شدنی نیست و امروز که این اتفاق افتاده جای خوشحالی دارد. موضوع دیگر مربوط به ذی‌نفعان است اگرتپه هگمتانه تنها بود، ذی‌نفعان خیلی کمتری داشتیم چون مردمی روی تپه ساکن نیستند. اما وقتی که بافت مطرح شد، ذی‌نغعان پای کار آمدند. جلساتی که در گلشن و شریف الملک داشتیم، جلسات بسیار عجیبی بود و هیچ مدیری جرات نمی‌کرد که صحبت کند. پنجاه نفر آهن‌فروش که قریب به هفتاد سال زندگی آنان را سیستم مدیریتی میراث فرهنگی و شهر آسیب رسانده و زندگی آنها را نابود کرده بود، فقط منتظر بودند مدیری بالا برود و صحبت کند تا هجمه ایجاد شود. جلسه‌ای که در کاروان‌سرای شریف‌الملک داشتیم شاید ۲۰ مدیری که آنجا بود با من تماس گرفتند که شریف‌الملک کجاست. مدیران ما نمی‌دانستند شریف‌الملک (گمرک کهنه همدان) کجاست. جاهایی از بازار رفتیم و با مردمی که سال‌هاست آنجا زندگی می‌کردند، بازدید داشتیم. با توجه به این موارد، ثبت جهانی این خاصیت را داشت تا بتوانیم مردم و مدیران را به این فضاها وارد کنیم.
وی با بیان این‌که وقت انتخاب اثری مانند بافت، غار علیصدر یا کوهستان الوند باید حواسمان باشد ذی‌نفعان را در نظر داشته باشیم، اعلام کرد: موضوع بعدی آورده اقتصادی است. چرا پاریس لوور را ثبت جهانی نمی‌کند. درحالی که یک اثر تاریخی فاخر با بهترین آثار دنیاست؟ به دلیل این‌که فروش خود را دارد و هر کس پاریس برود حتما لوور را بازدید می‌کند. ثبت جهانی برای آن آورده اضافی به ارمغان نمی‌آورد. پس باید حواسمان باشد کجا را و با چه هدفی می‌خواهیم ثبت جهانی کنیم. حفاظت و نگهداری که آیا این قابلیت را دارد که از آن حفاظت شود این‌ها در انتخاب اثر خیلی مهم است و باید دقت کنیم.
استادیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا درباره مرحله آماده‌سازی پرونده توضیح داد: وقتی که اثر انتخاب و پذیرفتیم و همچنین مدیران پای کار آمدند، به مرحله آماده سازی ورود می‌کنیم. آماده سازی دو بخش شامل پرونده و کارهای میدانی است. همه مردم و مدیران همدان تصور می‌کردند که اگر در بافت پول هزینه کنیم کار انجام شده است. اما دیدیم که ایراد ایکوموس مرمت این یا آن نبود. بلکه ایراد آن بیان مسئله بود؛ یعنی درد شما چیست، چرا این سایت را می‌خواهید ثبت کنید، چرا سراغ مورد دیگری نرفتید؟ بیان مسئله هگمتانه مشکل داشت و ایکوموس روی آن تأکید داشت. هر کاری که میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی انجام می‌دهد، یک مشاور بخش خصوصی می‌گیرد و یک سری کارشناس از داخل میراث فرهنگی کار را نظارت و رصد می‌کنند. پرونده‌های ثبت جهانی به صورت سکرت بسته می‌شود و توسط کارمندان میراث فرهنگی بدون قرارداد انجام می‌شود. آسیب این چیست؟ زمانی که دولت و مدیران عوض می‌شوند، ممکن است مدیر جدید تمایل نداشته باشد دیگر با آن کارمند کار را پیش ببرد. اینجا پرونده آسیب می‌بیند.
عدم وجود نیروی حرفه‌ای
مدیر پیشین پایگاه محوطه باستانی هگمتانه در ادامه با اظهار این‌که ما چند مشاور حرفه‌ای و کار بلد تربیت نکردیم تا قرارداد ببندیم و کار را به آنها بسپاریم و زمانی‌که مدیر یا سیستم تعویض می‌شود آن فرد همچنان موظف است که کار را انجام دهد، تصریح کرد: این یکی از آسیب‌هایی است که در ایران وجود دارد. پرونده‌های ثبت جهانی سکرت پیش می‌رود و من به عنوان مدیر پایگاه محوطه باستانی هگمتانه تا شبی که پرونده را آقای پاکت‌چی؛ سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در سازمان آموزش علمی و فرهنگی ملل متحد – یونسکو شخصا با هواپیما به یونسکو برد، پرونده را ندیده بودم و تیمی که پرونده را کار می‌کرد نسخه‌ای از آن را در اختیار ما قرار نمی‌داد. این یک آفت است و یک کار وزارتخانه‌ای می‌خواهد آن را حل کند.
محمدیان منصوردر مورد مرحله کارهای میدانی گفت: اگر آنچه که قرار است ثبت شود، متعلق به میراث فرهنگی یا متعلق به شهر باشد، کار میدانی این دو مورد فرق زیادی دارد. در کار میدانی بافت، مردم زیادی بودند که منافعشان به خطر افتاده بود و یک روز حدود ۸۰ نفر به پایگاه آمده بودند و اعتراض می‌کردند و به هیچ طریقی نمی‌شد این افراد را آرام و با آنها صحبت کرد. چرا که می‌گفتند شما راه زندگی ما را بستید. این موارد باعث می‌شود که خیلی وقت‌ها در بحث مدیریت پایگاه‌ها و محوطه‌های تاریخی بگویم که چرا آلمان مدرک رشته مدیریت پایگاه‌ها را در مقطع دکتری ارائه می‌دهد. چون این رشته‌ای نیست که شما فقط با باستان شناسی و گردشگری و با یک گروه کار را به‌صورت شیک و تر و تمیز انجام دهید. کار پیچیده‌ای است و افرادی که هفتاد سال خاندان آنها نتوانستند مرمت کنند، بفروشند، و نتوانستند زندگی کنند، شما باید در این مورد مدیریت بلد باشید که چطوری این موارد را مدیریت کنید.
وی با اشاره به این‌که در محوطه باستانی هگمتانه مباحث و رشته‌های دانشگاهی مختلفی نیاز داریم و در این سایت افراد مرتبط با رشته‌های تحصیلی خود مانند گردشگری، باستان‌شناسی، مرمت، شهرسازی و طراحی شهری، معماری منظر و خود منظر کارکردند، گفت: این به این معنی است که تنها یک فرد را به عنوان مدیر قرار دادن کافی نیست و آن مدیر باید در چندین رشته تجربه داشته باشد تا بتواند با این موضوع مواجه شود. تعداد نیروی به‌کار گرفته شده در تپه هگمتانه با ۳۲ هکتار کم و شامل پنج نیروی خدمات، تأسیسات، شست‌وشو و نظافت، مدیر پایگاه و مجموعه اداری است. اکنون وقت آن است که ما مطالبه نیرو و بودجه داشته باشیم. ثبت جهانی در حال حاضر به ما کمک می‌کند نیرو، امکانات و بودجه دریافت کنیم تا بتوانیم آن را سرپا نگهداریم. خدماتی که در یک بخش هتل خصوصی وجود دارد از تپه هگمتانه و گنج‌نامه بالاتر است. برای خرید یک بطری آب ما در تپه هگمتانه مشکل داریم.
وی در پایان با تأکید بر سه مرحله فوق در فرآیند ثبت جهانی هگمتانه، اعلام کرد: اگر بخواهیم اثر جدیدی را به ثبت برسانیم، باید این سه مورد را در نظر داشته باشیم و طبق آن پیش برویم. ما باید در دانشگاه‌ها رشته مدیریت محوطه‌های تاریخی را اضافه کنیم و پیشنهاد من به آقای دکتر محمدی فر این است که ما رشته مدیریت محوطه‌های تاریخی از پایه باستان شناسی، معماری، شهرسازی و طراحی را باید در دانشگاه‌ها اعمال کنیم. چرا که ۱۵۰ پایگاه میراث فرهنگی در ایران وجود دارد که چند مورد از آن نیز در همدان واقع شده است. در موضوع مدیریت سایت‌های تاریخی در کشورمان نه سواد آن را داریم که بطور عمومی فقط این رشته را بخوانیم و با جوانب آن آشنا شویم و نه این که نیروی آن در ادارات وجود دارد که بخواهند روی آن کار کنند.