بازخوانی اثر ماندگار امیرمهدی بدیع در بیستوپنجمین نشست تاریخ ایران
نجوا کندری
بیستوپنجمین برنامه از سلسلهنشستهای بررسی تاریخ ایران، عصر یکشنبه ۲۱ اردیبهشتماه ۱۴۰۴ ساعت ۱۷ در شهر کتاب همدان برگزار شد. در این نشست که با اجرای حسین زندی و حضور جمعی از علاقهمندان و دانشآموختگان تاریخ همراه بود، دکتر علی مشهدیرفیع به بررسی موضوع «نقد روایتهای تاریخی؛ بازخوانی مقدمه کتاب «یونانیان و بربرها» اثر امیرمهدی بدیع» پرداخت.
▪️اهمیت کتاب «یونانیان و بربرها» برای مردم همدان
در ابتدای نشست، حسین زندی درباره چرایی اهمیت کتاب «یونانیان و بربرها» برای مردم همدان صحبت کرد. او در بخشی از سخنانش دراینباره گفت: «اهمیتش این است که امیرمهدی بدیع، نویسنده این کتاب، همدانی است. او فرزند بدیعالحکمای همدانی، یکی از پزشکان مردمی و نامدار دوران معاصر بوده که خدمات پدرش در همدان اهمیت بسیاری دارد. بدیعالحکما در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول، علاوه بر اینکه به شغل طبابت در همدان مشغول بوده، در خانه و باغ خود نیز میزبان بزرگان فرهنگ، ادب و علم کشور بوده است. بزرگان زیادی به خانهاش رفتوآمد میکردند که خوشبختانه در تاریخ مانده است. یکی از این افراد شناخته شده که بدیعالحکما میزبانش بوده، عارف قزوینی است.»
او در ادامه افزود: «علاوه بر این، وقتی قرار بوده آمریکاییها در همدان بیمارستان یا آموزشگاه و مدرسه بسازند، بدیع الحکما تشویقشان کرده و کمک میکند که در همدان این اتفاقها بیفتد. در دورهای هم باغش را در اختیار آمریکاییها قرار میدهد که آنجا بحث بهداشت و درمان را پیگیری کنند و نتیجهاش هم بعدها میشود بیمارستان اکباتان.»
▪️امیرمهدی بدیع در غربت هم غریب بود
زندی در بخش دیگری از صحبتهایش، درباره امیرمهدی بدیع و کتاب او گفت: «او از نویسندههایی بود که در غربت از دنیا رفت و در غربت هم غریب بود. مخالفین امیرمهدی بدیع، مورخین غربی بودند. سالها کتاب او را نادیده گرفتند و اجازه ندادند دیده بشود. در واقع، آن مافیایی که در هر حوزهای هست، در حوزه تاریخنویسی غربی و اروپاییها هم وجود دارد. احمد آرام دو جلد اول کتاب «یونانیان و بربرها» را پیش از انقلاب ترجمه میکند و چاپ میشود. اما بعد از انقلاب این نشر توس و آقای باقرزاده است که قدم جلو میگذارد، به زندهیاد مرتضی ثاقبفر پیشنهاد ترجمه این اثر را میدهد و واقعا این دو نفر شاهکار میکنند. اگر این کار را آقای باقرزاده در انتشارات توس انجام نمیداد، هیچوقت این کتاب چاپ نمیشد. چون امیرمهدی بدیع علاوه بر اروپا، در ایران هم غریب افتاده بود.»
▪️جرئت و جسارت امیرمهدی بدیع در نوشتن «یونانیان و بربرها»
سپس، علی مشهدیرفیع، استاد رشته ایرانشناسی دانشگاه بوعلی سینا، سخنان خود را با توضیح درباره جرئت و جسارتی که بدیع در نوشتن این کتاب داشته، آغاز کرد: «من اولازهمه میخواهم که کمی درباره جرئت و جسارتی که خود امیرمهدی بدیع به خرج داده صحبت کنم. واقعا درافتادن با روایتی که جاری است و همه یا بیشتر افراد قبولش کردهاند، کار بسیار سختی است. گاهی اوقات محققی را که با روایات عمومی در میافتد، کاملا به گوشه عزلت میبرد و جمع گروههایی که آن روایت را بازتولید میکنند یا آن روایت را قبول کردهاند، حالا چه عامدانه چه غیرعامدانه، آن شخص را بهطورکلی نادیده میگیرند. بعضی مواقع هم برعکسش میشود و آن شخص درگیری عجیبوغریبی با دنیای اطرافش پیدا میکند که گاهی واقعا از نظر روحی خردکننده است. برای همین کاری که امیرمهدی بدیعی انجام میدهد، به نظر من از منظر روایت نکته جالبی دارد.»
▪️اشتباهات رایج در انتخاب روایت تاریخی
مشهدیرفیع در ادامه صحبتهای خود، به بررسی مفهوم «روایت تاریخی» پرداخت. وی پذیرش بیچونوچرا، یکجانبهنگری، تاثیر احساسات و تعصبات و عدم توجه به منابع معتبر را بهعنوان اشتباهات رایج در انتخاب روایت تاریخی معرفی کرد.
دکتر مشهدیرفیع راهکارهای مقابله با این اشتباهات در انتخاب نوع روایت را بررسی چندین منبع معتبر و مقایسه روایتهای مختلف، تحلیل انتقادی و پرسشگری درباره صحت اطلاعات تاریخی، شناخت اهداف و انگیزههای نویسندگان و مورخان در ارائه روایتها و توجه به روشهای علمی تاریخنگاری و استفاده از پژوهشهای جدید دانست.
▪️بدیع با روایت رایج «یونان متعالی» و «ایران مستبد» درافتاد
پس از پایان توضیحات مربوط به نقد روایتهای تاریخی، دکتر علی مشهدیرفیع، به بیان روایتی که امیرمهدی بدیع با آن درافتاده، پرداخت و دراینباره گفت: «امیرمهدی بدیع با یکی از رایجترین روایتها یعنی یونان متعالی و ایران مستبد و فاسد، درافتاده است. روایتی که آنقدر گفته شده که حتی توسط خود ما هم بازخوانی شده و ما هم به یکی از بلندگوهای همین روایت در بین خودمان تبدیل شدیم. در واقع امیرمهدی بدیع عملا نه فقط با آن آدمها که با خودمان هم بر سر بازخوانیای که ما از این روایت درباره یونانیها انجام میدهیم و آن ایدهای که آنها از ایران یا از ملل شرقی بازگو میکنند، درافتاده است.»
▪️بازخوانی مقدمه کتاب «یونانیان و بربرها»
سپس مشهدی رفیع درباره امیرمهدی بدیع، پژوهشگر، تاریخنگار و نویسنده ایرانی و کتاب او توضیحاتی داد. وی اهمیت کتاب «یونانیان و بربرها» را در بررسی دیدگاه مورخان یونانی درباره ایران باستان، نقد روایتهای تاریخی هرودوت، گزنفون، پلوتارک و دیگر مورخان، تحلیل تاثیر این روایتها بر تاریخنگاری غربی و بازنگری در تصویر ایران در مطالعات تاریخی مدرن عنوان کرد.
دکتر علی مشهدیرفیع در بخش پایانی سخنان خود پس از مروری بر فصلبندی کتاب «یونانیان و بربرها»، به بازخوانی بخش یکم (خطا در تاریخ) جلد اول این کتاب پرداخت. امیرمهدی بدیع در این بخش به بررسی اشتباهات مورخان در روایتهای تاریخی، نامداران یونانی در شوش و فراموشکاری مورخان و نقش تعصبات و پیشفرضهای مورخان در تحریف تاریخ میپردازد. بخش بعدی برنامه به پرسشوپاسخ حاضران و گفتوگو درباره مباحث مطرحشده اختصاص داشت.
▪️هر همدانی باید کتاب «یونانیان و بربرها» را در کتابخانهاش داشته باشد
پایانبخش بیستوپنجمین برنامه از سلسلهنشستهای بررسی تاریخ ایران، صحبتهای حسین زندی درباره اثر ماندگار امیرمهدی بدیع بود. زندی به این نکته اشاره کرد که این کتاب در دورانی که جریان و روایت چپ در دنیا غالب بود، نوشته میشود. در واقع بدیع علاوه بر درافتادن با غربیها و تاریخنگاری غربی، با تاریخنگاری شرقی که شوروی سردمدارش است، درمیافتد و یک روایت ایرانی و درستی را ارائه میدهد.
حسین زندی ضمن انتقاد از نحوه توزیع این کتاب در کشور، سخنان خود را با این جملات به پایان رساند: «من همیشه اصرارم این است که هر همدانی باید یک دوره از کتاب «یونانیان و بربرها» را حتی اگر نخواند، در کتابخانهاش داشته باشد. چون واقعا ما مدیون امیرمهدی بدیع و خانوادهاش هستیم. او علاوه بر اینکه به همدان و به فرهنگ ایرانی پرداخت، روایت دیگرگونی از تاریخ ایران و تاریخ جهان را به ما نشان داد. بدیع این راه را نشان داد و باعث شد حتی مورخان بعدی دنبال این راه بروند و این راه را ادامه بدهند.»
سلسلهنشستهای بررسی تاریخ ایران روزهای یکشنبه از ساعت ۱۸ تا ۲۰ در محل شهرکتاب همدان، برگزار و جزئیات برگزاری این نشستها به طور پیوسته از طریق کانال «همداننامه» و کانال «باهم» در شبکههای اجتماعی اطلاعرسانی میشود. شرکت در این جلسات برای همگان، آزاد و رایگان است.