برگی از تاریخ پزشکی همدان

*اکبر ابراهیمی پور

*ویراستار و پژوهشگرحوزه فرهنگ

پژوهش مقطعی تاریخ به سبب پردازش به جزئیات، همواره حساسیت‌ها، وسواس‌ها و زحمت های خاص خود را دارا بوده و در تاریخ ایران زمین مقطع تاریخی(۱۳۲۰-۱۳۵۷) اهمیت فراوان و علاقمندان زیادی داشته است و انصافا کتاب «بررسی تاریخی اوضاع پزشکی و پزشکان استان همدان در دوره پهلوی دوم» به قلم دکتر منصور حیدری، رضا کرمی و دکتر علیرضا علی‌صوفی، به خوبی از پس این حساسیت‌ها برآمده و خوانندگان خود را به حس اقناع می‌رساند.

با توجه به پیشینه قوی و معتبر استان همدان در زمینه پزشکی همچنین پزشکانی با شهرت جهانی از این دیار، گرچه کتب ارزنده‌ای در خصوص تاریخ همدان در اختیار خوانندگان بود اما جای خالی پژوهشی تا به این حد جامع و مرجع احساس می‌شد. امید است که دیگر محققان راه رفته را به سرمنزل مقصود برسانند و انتشار این کتاب فتح بابی باشد برای دیگران تا به تاریخ پزشکی همدان دوران معاصر بیشتر بپردازند.

این کتاب بر آن است تا اوضاع پزشکی در دوره پهلوی دوم و به عبارتی برهه زمانی ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ ه ش را در همدان مورد بررسی قرار دهد اما نگارندگان و به ویژه جوان پویا و فعال این جمع؛ رضا کرمی بر آن شده‌اند تا با بهره‌گیری از اساتیدی چون پرویز اذکایی و پژوهش‌های ارزشمند ایشان نگاهی اجمالی به طب و طبابت و به طور کلی تاریخچه پیدایش طب از زمان باستان بپردازند. همچنین برای آماده‌سازی ذهن مخاطبان، قبل از ورود به محدوده تاریخی مورد پژوهش سعی برآن بوده که مباحثی اجمالی از زمان قاجار و دوره پهلوی اول به دست دهند.

عمده منابعی که از آن‌ها استفاده شده منابع آرشیوی، کتابخانه‌ای و تاریخ شفاهی است. به سبب احترام و پایبندی نویسندگان به حقوق معنوی تمام منابع و ارجاع مخاطب به منابعی که از آن‌ها اخذ مطلب شده، می‌توان گفت که این اثر از سندیت بسیار بالایی برخوردار است.

نگارش حاضر مبتنی بر پنج فصل است که هر فصل نیز طبعاً و به سبب حجم زیاد اطلاعات و مطالب مندرج شامل چند بخش است.

فصل اول که مروری است بر اوضاع پزشکی ایران در دوره پهلوی اول و دوم، در بخش اول آن پیشینه طبابت کشور قبل از روی کار آمدن پهلوی و امکانات پزشکی و بهداشتی در آن دوره مورد بررسی قرار گرفته و در بخش دوم به معرفی اقدامات انجام شده در دوره زمامداری رضاشاه پهلوی و مقایسه تغییرات انجام گرفته نسبت به گذشته و همچنین اصلاح اوضاع طب در این دوره و چگونگی تشکیل دانشگاه‌های جدید و نهادهای درمانی و اعزام محصلین به خارج کشور و تاثیر این عوامل به طب و طبابت در آن دوره پرداخته است.

بخش سوم به اقدامات صورت گرفته در کشور در دوره پهلوی دوم مانند طرح سپاه بهداشت و دیگر برنامه‌های دولت برای بهبود اوضاع پزشکی و مانند این می‌پردازد.

شمول و احاطه تاریخی این فصل (فصل اول) کمک شایانی به مخاطب در جهت ارتباط گیری با هدف نویسنده کرده و نگاه جامعی که کتاب را هم در زمینه طب و هم در تاریخ حلاوت می‌بخشد نیز از همین فصل سرچشمه می‌گیرد.

در فصل دوم آن‌چه می‌بینیم معرفی زیرساخت‌های پزشکی همدان و شهرستان‌های مربوطه از سال۱۳۲۰ تا سال۱۳۵۷ است که با ذکر تاریخچه بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها و دیگر مراکز بهداشتی-درمانی حاوی اطلاعات مفید و ارزشمندی هستند.

فصل سوم فعالیت‌های پزشکی اقلیت‌های مذهبی همدان به ویژه یهودیان را با توجه به حضور چشمگیر و نقش پررنگی که در طبابت این خطه داشته‌اند،  مورد بررسی قرار داده است و به معرفی مراکز مهم آموزشی و درمانی فعال این اقلیت‌ها در پهلوی دوم و تاثیر ونقش آنان در توسعه پزشکی در همدان پرداخته است و حتی با بررسی بعضی از خانواده‌های آنان که نسل در نسل در حرفه پزشکی بوده‌اند، سعی کرده اطلاعات مفیدی به خوانندگان ارائه کند و به طور قطع می‌توان گفت که تا حد زیادی هم موفق بوده است.

در فصل چهارم به معرفی پزشکان شاغل در همدان، پزشکان غیرهمدانی شاغل در همدان و پزشکان همدانی شاغل در خارج از همدان و حتی خارج از ایران بین سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ پرداخته است. شرح‌حال و شرح اقدامات و خدمات پزشکانی مانند پروفسور توفیق موسیوند و پروفسور ساموئل رهبر که چهره‌هایی بین‌المللی محسوب می‌شوند، پزشکانی مانند دکتر باقر خویی و دکتر محمود متین که در سطح کشور از شهرت بالایی برخوردارند و دکتر محمود منصور، دکتر عبدالله جلالی، دکتر ایراندخت میرهادی که در استان شهرت داشتند  و بسیاری دیگر از نامداران استان همدان در زمینه پزشکی همگی در این فصل آورده شده است. از دیگر پزشکان استان همدان که زندگی آن‌ها در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته می‌توان به دکتر سید ابوالفضل عظیم، دکتر حمید شوشتری، دکتر مهدی ترابی، دکتر امیرحسین وزیری، دکتر حسین مسچی، دکتر یوسف راستان (ملایر)، دکتر علی مریخ پور (اسدآباد)، دکتر موسی حکیمیان (نهاوند) و دکتر شهریار بهاری(بهار) اشاره کرد که بر اساس مصاحبه حضوری با خود اشخاص یا فرزندان و بازماندگان آنان به رشته تحریر درآمده است.

فصل پنجم این نگارش که خود نویسندگان نیز به حق آن را فرجام سخن نام نهاده‌اند با تقسیم‌بندی دهه‌های مختلف به بررسی وضع بهداشت و درمان به ویژه در استان همدان پرداخته و نتیجه‌گیری مولفان نیز در این فصل گنجانده شده است.

و در آخر نیز تصاویر و پیوست‌های کتاب که بخش حائز اهمیت و جدانشدنی این کتاب را در برمی‌گیرد شامل عکس‌ها، اسناد، دست‌نوشته‌ها و نسخه‌هایی است که بسیاری از آن‌ها برای اولین بار و در این کتاب انتشار یافته‌اند که اکثراً از آرشیوهای شخصی افراد جمع‌آوری و یا با مساعدت سازمان اسناد و کتابخانه ملی مدیریت غرب کشور در اختیار نویسندگان قرار داده شده و همگی به سبب بکر بودن از ارزش تاریخی بسیار زیادی برخوردار هستند.

کتاب مذکور به همت معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم پزشکی همدان، با شمارگان ۱۰۰۰جلد ، در ۴۸۲ صفحه و با قیمت ۵۹۰۰۰ تومان منتشر شده و از طریق انتشارات دانشگاه علوم پزشکی همدان برای علاقمندان قابل تهیه است