ثبت جهانی تپه هگمتانه؛ فرصت‌ها و ایده‌ها
نازنین ناصری
دانشجوی دکتری محیط زیست
ششم مرداد ۱۴۰۳ در یاد و خاطر شهروندان همدان ماندنی شد؛ چرا که در این روز مردم هگمتانه شاهد اتفاق بزرگی بودند و آن ثبت تپه هگمتانه در فهرست جهانی یونسکو بود.
با این حال به نظر می‌رسد که نباید زیاد از این امرخوشحال باشیم، شهری با قدمت ۳۰۰۰ ساله و تاریخی بر جای مانده از پادشاهان ایرانی و تمدنی بی‌نظیر چرا باید بعد از گذشت ۶۰ سال از تأسیس یونسکو در میان آثار این سازمان قرار گیرد. هگمتانه به عنوان کهن‌ترین شهر ایران محسوب می‌شود و خیلی زودتر از این سال‌ها باید در فهرست آثار یونسکو ثبت می‌شد اما به هر حال این مهم در ۶ مرداد ۱۴۰۳ به واقعیت پیوست تا کهن‌ترین شهر ایران با آثاری از حکومت‌های مختلف شامل ماد‌ها، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان در یونسکو ثبت شده و همدان را بیش از پیش به جهانیان معرفی کند. همدان با این اتفاق و با وجود تمدن‌هایی که از دوره‌های مختلف در گوشه گوشه آن به یادگار مانده، اکنون دیگر یک شهر معمولی محسوب نمی‌شود و چه بسا بعد از ثبت هگمتانه، توقع مردم محلی و جامعه ملی و بین‌المللی از آن بیشتر خواهد شد.
از سوی دیگر این اتفاق فرصت خوبی است تا بتوان از آن برای رسیدن به اهداف چند‌گانه استفاده کرد. یکی از مشکلات مردم همدان، موضوع فقر و درآمد کم است که به بخش اقتصادی_اجتماعی جامعه گره خورده است. این اتفاق مبارک می‌تواند فرصت بکار‌گیری ذهن و ایجاد ایدههای گوناگون در زمینه کسب و کار را فراهم کرده تا بتوان در جذب گردشگر و افزایش درآمد از آن استفاده کرد. جذب گردشگر یعنی درآمد بیشتر و درآمد بیشتر رضایت مردم را به دنبال خواهد داشت.
موضوع دیگر مربوط به بخش اجتماعی ثبت جهانی است. بیشتر مردم ما وقتی می‌شنوند هگمتانه ثبت جهانی شده نسبت به آن بی‌تفاوت هستند و درباره اهمیت آن از ابعاد گوناگون آگاهی ندارند.
در این زمینه موضوع آموزش شهروندی اهمیت فراوانی دارد. نگاه ما شهروندان را به شهری که در آن زندگی می‌کنیم، تغییر داده و آگاه شویم که تا چه اندازه اهمیت دارد بدانیم شهری که در آن زندگی می‌کنیم از چه تاریخ و تمدنی برخوردار بوده و چه فرهنگ غنی‌ای داشته است. چرا که وجود حکومت‌های مختلف منجر به ایجاد تنوع فرهنگی شده و وقتی تنوع در هر زمینه‌ای افزایش یابد، دوام و ماندگاری آن نیز بیشتر می‌شود.
موضوع سوم حفظ محیط زیست و داشتن کم‌ترین ردپای اکولوژیکی در زمین است. بی‌شک بدون محیط زیست هیچ عنصری معنا ندارد. یکی از خدماتی که محیط زیست به ما ارائه می‌دهد، خدمت فرهنگی شامل بهره‌مندی از اقوام گوناگون، مذاهب، آثار تاریخی_فرهنگی و ایجاد پل ارتباطی بین انسان حال حاضر و انسان زمان گذشته و پیوند آن به انسان آینده و بسیاری از خدمات فرهنگی دیگر که محیط زیست در خود جای داده و به انسان ارزانی داشته است. پس به جاست که بگوییم محیط زیست مادر فرهنگ است. امروزه مشکلات محیط زیستی ما بسیار زیاد است از بحران آب، خشکسالی، فرونشست گرفته تا ریزگرد‌هایی که منشا گوناگونی دارند. همه این‌ها نشان از ارتباط بین انسان و محیط زیست دارد. ارتباطی که متأسفانه در آن انسان اثر مخربی را بر زمین گذاشته است. اما اگر عملکرد انسان درست باشد چه بسا فرهنگ، زمینه حفظ محیط زیست را نیز فراهم می‌کند. در شهری که جهانی شده، همه ابعاد توسعه پایدار که شامل ارکان اقتصادی، اجتماعی_فرهنگی و محیط زیستی است بیش از گذشته نمود پیدا می‌کند بنابراین این شهر دیگر باید به دنبال حل مشکلات در همه زمینه‌ها باشد و در زمینه مدیریت شهری از شهرهای جهانی که در فهرست یونسکو قرار دارند، چه داخلی و خارجی الگو بگیرد. به عنوان مثال اگر به اصفهان سفر کرده باشید مدیریت شهری کار جالبی انجام داده و بنرهایی در رابطه با پاکیزگی و نظافت در شهر نصب کرده و به همشهریان خود خاطر نشان کرده که در شأن اصفهان نیست که شهروندانش زباله خود را روی زمین رها کنند و از این قبیل توصیه‌ها که در بنرهای گوناگون آورده شده است. مدیریت شهری همدان می‌تواند از این شهرها الگو بگیرد. ما در شهر مشکلات زیادی از جمله سرقت و خرابی پله‌برقی‌ها، ورود موتورسوران به پیاده‌راه‌‌ها را و … داریم. مدیریت شهری از رویکرد اصفهان در این زمینه اگر بصورت آزمایشی استفاده کند، به یقین کارایی مناسبی خواهد داشت. در زمینه حفظ و نگهداری هگمتانه نیز می‌تواند از بسیاری از ایدههای شهرهای تاریخی جهان بهره ببرد. در ابتدا هر رویکردی سخت خواهد بود اما شدنی است زیرا ثبت جهانی هگمتانه با فراز و نشیب‌های فراوانی که داشت، نشان داد تلاش، پشتکار، مدیریت و به ویژه همکاری و همدلی در هر زمینه‌ای بی نتیجه نخواهد ماند.