شب باباطاهر
زهرا کرد
۱۱ مهرماه ۱۴۰۳ مجله بخارا با همکاری انجمن صنفی کارگردانان مستند «شب سینمای مستند ایران و نمایش فیلم طاهر» را در خانه هنرمندان تهران برگزار کردند. در این برنامه که با حضور کارگردان همدانی فیلم «امیرمسعود حسینی» همراه بود، پس از پخش مستند نقد و بررسی آن توسط آقایان محمد سوری نسخهشناس و مهرداد فراهانی مستندساز صورت گرفت.
در ابتدا محمد سوری استاد دانشگاه و یکی از محققان نامآشنای تصوف جبال و همدان، ضمن گرامیداشت یاد استاد شادروان پرویز اذکایی و ذکر برخی خاطرات خود از آن استاد فقید، به مسیری که باباطاهر از اسطوره تا واقعیت طی کرده است اشاره کرد و گفت: طاهر جَصّاص / گچگر یا همان باباطاهر عریانِ ما تا حدود ۱۰ سال پیش شخصیتی مجهول در تاریخ بهحساب میآمد، ولی با انتشار کتاب “باباطاهر: شرح احوال و نگاهی به آثار ابومحمد طاهر جَصاص همدانی نوشته دکتر «نصرالله پورجوادی» این شخصیت نیمهاسطورهای و نیمهافسانهای به شخصیتی کاملاً تاریخی تبدیل شد. این نویسنده کمبود منابع تاریخی و از بین رفتن آنها را در طول جنگ و نابسامانیهای حکومتی یکی از دلایل اسطورهای ماندن باباطاهر بیان کرد. سوری ادامه داد: یکی از منابع بسیار مهمی که از باباطاهر نام برده و سند بسیار مهمی از آن دوره تاریخی همدان است،
کتاب شیرویه پسر شهردار دیلمی همدانی (درگذشته به سال ۵۰۹) است. کتابی که گمشده تاریخ همدان بهحساب میآید و از قرن ۱۰ تا امروز اثری از آن نیست. همچنین تغییر در جریانهای فکری ایدئولوژیک حاکم در ادوار تاریخی مختلف سبب نابودی منابع تاریخی شدهاست. از طرفی در کنار کمبود منابع، بیاعتنایی به منابع موجود نیز از علل مجهول ماندن شخصیتهای تاریخی چون باباطاهر است. این پژوهشگر معتقد است که عدم بررسی علمی و تحلیل درست دادههای موجود منجر به روایتهای منقطع از تاریخ و شخصیتهای ارزشمند ادوار مختلف میشود.
در ادامه نشست مهرداد فراهانی کارگردان و مستندساز با اشاره به دوبیتیهای موجز باباطاهر این فیلم را سهلِ ممتنع خواند. وی معتقد بود: فیلم طاهر روایتی طنز از شاعری جدی است. روایت از زبان کسی است که بین ما نیست و در طول تاریخ نیز با چند شخصیت از آن روبهرو هستیم.
این مستندساز ضمن غیرخطی دانستن روند فیلم به رابطه دیالکتیک بین کارشناسان فیلم اشاره کرد و گفت: وجود صدای متضاد طاهر با کارشناسان باعث میشود پس از پایان فیلم با دو طاهر روبهرو باشیم. طاهری که مردم با اشعاری به زبان محلی میشناسندش و طاهری که محققان او را فاقد دیوان اشعار میدانند.
فراهانی به رابطه دور و نزدیکی طاهر در فیلم پرداخت و معتقد بود: در طول فیلم بهکرات شاهد دور و نزدیک شدن راوی به باباطاهر هستیم. گویی قرار نیست راوی به باباطاهر برسد. شاید بتوان گفت ریشه این رویکرد در بین مردم به ترجیح اسطوره بر واقعیت برمیگردد. در پایان امیرمسعود حسینی کارگردان مستند طاهر ضمن گرامیداشت یاد دکتر پرویزاذکایی به مسئله اصلی خویش در روند ساخت این فیلم اشاره کرد و گفت: مسئله اصلی من در ساخت این فیلم شک و تردید در تاریخ است. در واقع هدفم مقابله یا تأیید نظر کارشناسان نیست بلکه در جستوجوی حقیقت هستم و لزوماً هم این جستوجو به نتیجه نخواهد رسید چرا که نفس کار جستوجوست که ما را به حقیقت میرساند.