*رضوان سلماسی
*عضو سابق شورای شهر همدان
بررسی شاخص‌های مختلف بین‌المللی، ایران را در وضعیت تنش آبی نشان داده است. به نظر می‌رسد وضعیت نابسامان مدیریت منابع موجود آبی کشور، یکی از علل اصلی قرار گرفتن در شرایط تنش آبی به‌شمار می‌رود. اگر مدیریت منابع آب با همین روش ادامه پیدا کند ایران با مشکلات عدیده اجتماعی، سیاسی و اقتصادی روبرو خواهد شد. ضعف مدیریت و آفت بد مصرفی، منابع آبی ایران را به شدت تحت تأثیر قرارداده و آینده کشور را با بحران جدی روبرو کرده است.
فقدان رودخانه‌های دائمی و پُرآب، اتکای عمده کشور را به منابع آبی زیرزمینی زیاد کرده و مصرف بی‌رویه از همین منابع آبی، چالش‌های زیادی را برای کشور در طی سال‌های اخیر ایجاد کرده است.
با افت سطح آب، چشمه‌ها، بعد قنات‌ها و چاه‌ها خشک می‌شوند و با ادامه این روند به سمت شور شدن آب‌ها می‌رویم؛ وضعیتی که امروز همه دشت‌های ایران به آن مبتلایند. در این بین طبیعت هم نسبت به تشدید بحران آب هشدارهایی را مخابره می‌کند. آخرین اخطار طبیعت فرونشست سطح زمین است که مدتی است که زنگ خطر آن به صدا درآمده و هنوز هیچ گوش شنوا و چشم بیداری نیست.
کارشناسان بر این باورند خشکسالی واقعیت اقلیم ایران است که باید در کانون توجه مدیریتی قرار بگیرد. مطمئنا بی‌توجهی به این پدیده و با توجه به رشد نیازهای آبی کشور در بخش‌های مختلف در سال‌های آتی شدت خشکسالی سرعت خواهد گرفت.
نگاهی به آمار و ارقام
ایران دارای رتبه چهارم از بین ۴۵ کشوری است که در معرض خشکسالی شدید قرار دارد، در طی ده سال گذشته، ۹۷ درصد مساحت ایران به خشکسالی «انباشته و بلندمدت» دچار شده است و همین موضوع کاهش وضعیت ذخیره آبی کشور در مناطق مختلف را نشان می‌دهد.
بر این اساس، حدود ۹۷ درصد از مساحت کشور با درجات مختلف خشکسالی بلندمدت مواجه هستند و فقط سه درصد از مساحت کشور دارای ترسالی ضعیف و یا شرایط نرمال هستند
بررسی‌های انجام‌شده توسط کارشناسان نشان داده است که است به‌طور متوسط بیش از ۹۰ درصد مصرف آب در بخش کشاورزی ، صنایع و انرژی و بقیه مصارف عمومی است
در این راستا سهم جانمایی نامناسب بسیاری از پروژه‌ها در شهرهای مختلف و کلنگ‌زنی صنایع به شدت آب‌دوست در استان‌های کم‌آب در کنار مدیریت غلط مشکل را چندین برابر کرده است.
شرایط نامناسب همدان
در طی سال‌های گذشته همدان هم از این آسیب‌ها بی‌بهره نبوده و تصمیم‌های مدیریتی نامناسب شاید به بهانه ایجاد جایگاه استان در بین سایر استان‌ها مشکلات عدیده‌ای برای این شهر ایجاد کرده است.
ایجاد نیروگاه برق در همدان و نیاز آبی آن باعث حفر چاه های عمیق و بدنبال آن از بین رفتن آب‌های زیرزمینی منطقه و ایجاد فرونشست در دشت کبودراهنگ شد.
صنایع پتروشیمی هم دست کمی از نیروگاه نداشته و به دلیل اب بر بودن آن خشکسالی را تقویت می‌کند.
از بین رفتن باغات دامنه شمالی الوند و ساخت و سازهای بدون مجوز که گاه مربوط به ارگان‌ها و ادارات دولتی است نیز مزید بر علت است و همین‌طور اجرای پروژه‌های جاذب جمعیت بیش از ظرفیت باغات و محیط زیست اطراف شهرهای استان. نبود بارش مناسب و کافی نیز دست به دست سایر شرایط داده و بحران همدان را بیشتر کرده است. به‌طوری‌که کاهش منابع آبی باعث خزان زودهنگام درختان و همین‌طور بی‌آب شدن سد اکباتان شد به طوری‌که مردم برای در اختیار داشتن آب شرب که حق طبیعی آن‌هاست دچار چالش هستند.
تصمیم‌های غلط
امروز فرصت سعی و خطا از ما گرفته شده است. اجرای پروژه‌های مطالعه نشده و جانمایی غلط و یا حتی حمایت از آن‌ها در راستای تقویت آن پروژه حق بزرگی از مردم را بر گردن مدیران شهری می‌گذارد که اشتباه مدیریتی در تصمیم‌گیری آن را ضایع خواهد کرد.
اجرای پروژه‌های آب‌بر و بعد هزینه کرد تأمین آب آن‌ها از سایر مناطق کشور راهکار رهایی از بی‌آبی نیست. ایران کشوری است با تنوع فراوان که در هر بخش از آن متناسب با اقلیم آن بخش می‌توانست کشاورزی، صنایع و نیازهای دیگر کشور را تأمین کند. به جای جانمایی صنایع آب بر در مناطق کم آب به بهانه تقویت اقتصاد شهری اجرای آن‌ها در کنار مناطق پرآب کشور هم هزینه طرح انتقال آب را که مشکلات زیادی را برای مبدا و مقصد طرح ایجاد می‌کند، کم می‌کرد و هم اقتصاد آن مناطق را تقویت.
امروز در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته تصمیمات در جهت رشد و ارتقا شهرها بر اساس ظرفیت‌های موجود در آن‌ها و بر اساس مطالعات دقیق زیست محیطی شکل می‌گیرد و این فرق اساسی بین کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه است.
کشورهایی در حال توسعه‌ای مانند ایران به جای بهره‌برداری از تجارب کشورهای توسعه‌یافته برای کاهش هزینه‌های توسعه پایدار ترجیح به تجربه کردن تجربه‌ای آن‌ها داشته و هزینه‌های گزافی بر کشور تحمیل می‌کند که مردم عادی مجبور به دادن تاوان آن‌ها هستند و شاید هم در گیرو دار رانت و لابی‌هایی که اتفاق می‌افتد جایگاهی برای مردم وجود ندارد.
امروز با سرعت فعلی کاهش منابع زیست محیطی به ویژه آب در دنیا هر کشوری برای بقای هموطنان خود برنامه‌ریزی می‌کند چون در هنگام نیاز نمی‌تواند به سایر کشورها امید داشته باشد.
نیاز به اقدام عاجل
در حدود دو دهه یا بیشتر است که فعالین محیط زیستی کشور هشدارهای زیادی در خصوص خشکسالی ایران داده‌اند که امروز به شدت با آن‌ها مواجه هستیم و از این لحظه به بعد هرگونه بی‌توجهی و بی‌برنامگی قابل بخشش نیست و مردم از مدیران شهری حق خود را مطالبه خواهند کرد.
قبل از بیابانی‌شدن کامل ایران اقدام عاجل لازم است.