*زهرا کرد
*خبرنگار
شاید به گوشمان خورده باشد، که بال زدن یک پروانه در نقطه‌ای از دنیا، می‌تواند سبب بروز طوفانی در قاره دیگر شود و این اثر پروانه‌ای خود گواه نظم ب بدیلی است که در بین تک تک اجزای این اکوسیستم برقرار است. با غلبه تکنولوژی و رشد فزاینده آن طی قرن گذشته شاهد دخل و تصرف‌هایی به ظاهر سازنده برای نوع بشر اما در نهان مخرب برای مجموعه اکوسیستم هستیم که متاسفانه زنگ هشدار عمدتا برای تغییرات محرز، بعد از اعمال تغییر در اکوسیستم به صدا در می‌آید اما تغییرات نامشخص و میکروسکوپی از چشم انسان پر مدعا مغفول مانده و زمانی متوجه آن می‌شویم که مستوجب خشم طبیعت خواهیم شد. طی دهه گذشته شاهد شیوه جدیدی از تخلیه هیجان و انرژی هستیم که ورزش نیز می‌نامدنش؛ که متاسفانه چندی پیش شاهد حضور با مجوز! تعدادی آفرودسوار در دشت میشان بودیم که گویا مجوز حضور مخربشان در دردانه الوند را مدیرکل سابق محیط زیست استان صادر کرده بود!
آفرود سواری
پدیده‌ای که این روزها زنگ خطرش برای طبیعت و اکوسیستم به صدا درآمده است، اما آیا این چرخ‌های سنگین و پرشکنج و شیار تنها سبب سر وصدا و شکستن بوته‌ها می‌شوند؟
برای آگاهی از تغییرات میکروسکوپی که آفرود بر پیکر طبیعت وارد می‌سازد و نهایتا موجب تغییرات ماکروسکوپی بر گستره حیات بکر طبیعت می‌شود با دکتر «قاسم اسدیان» رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان به گفتگو نشسته‌ایم.
انواع پوشش گیاهی
اسدیان در ابتدای گفتگو به انواع پوشش گیاهی اشاره دارد و ضمن تقسیم‌بندی آن‌ها به دو گونه طبیعی و زراعی، بیشترین تاثیر آفرود را متوجه گونه طبیعی می‌داند که بدون دریافت هیچگونه یارانه انرژی، آبیاری، کود و سمومی برگستره زمین خاکی می‌روید. حدود نود و پنج درصد گونه های دارویی و صنعتی نیز مختص اکوسیستم حساس و مهم طبیعی هستند. از طرفی با توجه به این‌که گیاهان زراعی، مشمول مالکیت شخصی هستند، کمتر دچار آسیب و دگرگونی خواهند شد و بیشترین دخل و تصرف انسانی را در گونه‌های طبیعی با دسترسی به معادن و روستاها، تردد خودروهای نقلیه مردم محلی و مسیرهای مورد استفاده عشایر شاهد هستیم که طی یک دهه گذشته آفرودسواری نیز به این موارد اضافه شده است. رفت و آمد این خودروها عمدتا در نقاط کوهپایه‌ای و بعضا در ارتفاعات هزار هشتصد تا دوهزار هشتصد متری به چشم می‌خورد. نقاطی که به علت چرای مفرط، بهره‌برداری زیاد و اصلاح نکردن و احیای مناسب آن، شاهد کاهش بیست و پنج درصدی پوشش گیاهی در آن مناطق هستیم و آن‌چه که به عنوان پوشش گیاهی در مناطق مورد تردد آفرودسواران دیده می‌شود، نمایی از گیاهان تنک، با ظاهری دفورمیته شده و کم حجم و اندازه است.
وی می‌افزاید: نکته‌ای که از دید آفرودسواران طی گشت‌های مهیجشان دور می‌ماند توجه به نوع عرصه، خاک و شیب زمین مورد استفاده است که هم اکنون با این رویه شاهد فزونی فرسایش خاک در نقاطی نظیر وهنان و حیدره قاضی خان هستیم.
آفرود و سوءتغذیه گیاهان
مدیر مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی استان از تاثیر آفرود بر سطح برگ و رشد گیاه اینگونه سخن می‌گوید:
گیاهان مسئول جذب حدود شصت درصد گرد و غبارهای منتشر در طبیعت هستند، اما وقتی این میزان به واسطه حرکت آفرود افزایش می‌یابد، از توان گیاه خارج شده و سبب ایجاد لایه‌ای از خاک ِ حامل باکتری و قارچ بر بستر برگ می‌شود. این مهم سبب انسداد روزنه گیاهان و کاهش سطح فتونسنتزی آن‌ها می‌شود و این موضوع سبب کم شدن ذخیره موادغذایی، رشد و نهایتا کاستن از حجم گیاه می‌شود. از طرفی با بیتوته کردن میکروارگانسیم‌ها بر گیاه شاهد افزایش بیماری‌های گیاهی هستیم که تاب آوری و پایداری آن گونه را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
آفرود؛ عقیم‌سازی گیاهان
اسدیان از تاثیر آفرود بر زادآوری گیاهان چنین می‌گوید که رشد گیاهان به دو صورت جنسی و غیرجنسی صورت می‌گیرد که رشد جنسی با بذر منوط به پدیده ژئوتروپیسم یا زمین گرایی مثبت است و حرکت بذر از روی خاک به مقصد عمق آن، طی فعل و انفعالات خاصی رخ می‌دهد که لرزش زمین در اثر حرکت چرخ آفرودها این زمین‌گرایی را با مشکل مواجهه ساخته و نهایتا سبب تغییر و یا کاهش زاد آوری گیاهان می‌شود؛ رویدادی که هرگز به چشم انسان سلطه جو بر طبیعت نخواهد آمد.
آفرود و تغییر نورگرایی
با عبور آفرودها از روی نهالچه‌های اقلیم کوهستان نظیر گیاهان بوته‌ای، درختچه‌ای و خشبی شاهد برهم خوردن تعادل آیرودینامیکی در این موجودات هستیم؛ از طرفی به علت وجود شیره غذایی در گیاهان به راحتی دچار شکستگی نمی‌شوند، ابتدا در اثر حرکت و ضربه عامل خارجی خم شده و بخش‌هایی از گیاه از نور خورشید دور می‌ماند، سپس برای جبران این محرومیت از نور، گیاه حرکتی مخالف حرکت طبیعی خود انجام داده و طی این کش و قوس‌ها برای جذب نور بیشتر، متوجه به‌وجود آمدن ظاهر هندسی عجیب و متفاوتی نسبت به آن گونه گیاهی هستیم. و نهایتا به علت محرومیت از نور و ظعیف شدن گیاه، و با وجود حرکت‌ها و له شدگی مفرط توسط آفرودسواران، نهالچه‌ها می‌شکنند و متاسفانه پس از شکستن دیگر رشد نخواهند داشت.
تغییر در تنوع و ترکیب پوشش گیاهی
اسدیان از تاثیر مستقیم آفرود بر ترکیب و تنوع پوشش گیاهی در یک منطقه خبر می‌دهد و تصریح می‌کند: به هم خوردن تعادل زیستی گیاهان تحت تاثیر علل مطرح شده سبب پیدایش و گسترش گیاهان مقاوم و مهاجمی می‌شود که اغلب فاقد ارزش دارویی و صنعتی هستند، این در حالی است که هر روزه شاهد کاهش چشگمیر گیاهان حساس و ارزشمند پوشش گیاهی بکر در مناطق کوهستانی هستیم. با توجه به این‌که ورود یک گیاه در اکوسیستم زمینه رشد و توسعه بیست گونه دیگر را فراهم می‌کند، پر بیراه نیست که خروج یک گونه گیاهی از عرصه طبیعت نیز باعث مرگ و نیستی بیست گونه دیگر می‌شود.
چرخ دنده‌های خاک روب!
فرسایش خاک امری اجتناب‌ناپذیر اما قابل کاهش و پیشگیری است. این در حالی است که طبق آمار، نرخ فرسایش خاک در استان همدان نسبت به کل کشور یک ممیز دو دهم بالاتر است و عوامل مختلفی از جمله چرای بی‌رویه دام‌ها، و بهربرداری بدون احیا و اصلاح مراتع، شخم زدن در جهت شیب زمین و شرایط اقلیمی سرد و کوهستانی حاکم بر منطقه جغرافیایی همدان در بروز آن دخیل است.
اسدیان به حضور آفرودها و تاثیری که بر این افزایش نرخ داشته اند تاکید دارد و عنوان می‌کند: تردد ماشین‌آلات در زمین‌هایی با شیب‌های مختلف سبب سست شدن، ناپایداری، جابجایی و کوبیدگی خاک می‌شود و همین نکات به مرور زمان باعث ایجاد تغییر در بافت و ترکیب خاک منطقه می‌شود که این مهم به نوبه خود در نفوذپذیری زمین و بروز سیل نقش بسزایی دارد.
+++سوتیتر
مدیر مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی استان: نکته‌ای که از دید آفرودسواران طی گشت‌های مهیجشان دور می‌ماند توجه به نوع عرصه، خاک و شیب زمین مورد استفاده است که هم اکنون با این رویه شاهد فزونی فرسایش خاک در نقاطی نظیر وهنان و حیدره قاضی خان هستیم.