مسیر نامتوازن
مریم رازانی
ثبت جهانی هگمتانه علاوه برشورو شوق فراوانی که برانگیخته، این پرسش را درذهن ایجاد می‌کند که پس از این و درصورت جذب گردشگرانی از کشور و سراسرعالم، وضع تردد اتومبیل و افراد پیاده دراطراف آن چگونه خواهد بود و آیا طرحی برای تسهیل رفت و آمد به این مکان تاریخی/ فرهنگی –به‌نحوی که درکوتاه‌ترین زمان قابل اجرا باشد- وجود دارد؟ آیا نظم ارتباطی عملکردیِ پیاده، سواره، مسافر، حمل کالا؛ که کلا” تردد شهری را پدید می‌آورد، قانونمند شده است؟ طبیعی ست طرح‌های ترافیکی هرشهر و به‌ویژه کلان شهرها بایستی به تناسب حال آن مورد توجه قرار گیرد و الگوبرداری دراین مورد تقریبا ناممکن است. اما نقش قوانین و رعایت آن ازجانب قانونگذار و صاحبان اتومبیل و افراد پیاده درآن مشترک است. به‌عنوان مثال تردد پیاده از آن رو که باید لزوم برنامه‌ریزی دیگرترددها را فراهم کند، بایستی در اولویت قرارگیرد. آیا عرض پیاده روهای موجود با تعداد عابران تناسب دارد یا درصورت تناسب امکان استفاده ازپیاده‌راه برای عابرپیاده فراهم است؟ پارک اتومبیل، موتورسیکلت و دوچرخه، حتی عبور گاری و وانت‌بار درپیاده‌روهای نقاط پرتردد شهر و منتهی به بازار و اماکن تاریخی نه تنها برای افراد پیاده، بلکه برای سواره‌ها هم معضلی شده. چرا که پیاده‌ها برای عبور، ناگزیر به خیابان سرازیرمی‌شوند و علاوه برخطرتصادف موجب ازدحام اتومبیل‌های شخصی و عمومی می‌شوند. بسا طرح‌هایی که می‌بایست پیش از احداث خیابان و پیاده‌راه ها اندیشیده و به اجرا گذاشته می‌شده تا این شهر چندصد هزارنفری را با معضل ترافیک روبه‌رو نکند. اما نابسامانی مراکز تصمیم‌گیری، انتصاب افراد غیربومی، متوقف شدن طرح‌ها به‌علت کسری بودجه و به کارگیری افراد غیرمتخصص، مانع از مهندسی صحیح ترافیک شهری شده. هنوز برخی معابر و خیابان‌ها را پس از آسفالت برای کارگذاری انواع کابل می‌شکافند و این، علاوه‌بر نابسامانی امورشهری، تخلفات و عدم تعهد پیمانکارها را نیزاثبات می‌کند. پرسش و دخالت دادن نظرساکنان محلات می‌تواند در پیشگیری از این موارد منشاء اثرباشد اما به خاطر لحاظ نکردن آراء آنان به ندرت و تنها با اعتراض برخی ساکنان محقق می‌شود. شرکت دادن مردم در این امور علاوه بر تأمین آسایش و ایمنی، شاخصی برای درک احترام اجتماعی است و متقابلا” آنان را به رعایت قوانین متعهد می‌کند. قانون گریزی‌های ترافیکی نظیر پارک اتومبیل در پیاده‌رو، ایجاد راه‌بندان، پیاده کردن مسافر در وسط خیابان و گاه پشت چراغ قرمز، پارک‌های دوبله و عدم استفاده از پارکینگ‌های دردسترس به بهانه انجام کارفوری از اثرات نبودِ احترام اجتماعی است. باید دید چه مقدار آسایش ساکنان خانه‌هایی که مسیراتومبیل‌ها به خاطر سبک کردن بارترافیک به کوچه‌های آنان افتاده، درنظرگرفته شده. ازسال ۱۳۲۶ که اولین کارخانه اتومبیل‌سازی تولیدات خود را روانه بازارکرد تا امروز، چند کارخانه دیگر احداث وهزاران ماشین تولید و روانه شهرها شده. آیا بافت‌های قدیمی شهرها با شرایط جدید منطبق است؟ براساس پژوهش‌های انجام شده، خیابان کشی‌های سریع و بدون مطالعه و ورود غافلگیرکننده اتومبیل ارتباط پیوسته این بافت‌ها را که درطول زمان و براساس ارتباطات اجتماعی و اقتصادی شهروندان شکل گرفته بود، از هم پاشید، دوگانگی در سیستم شبکه معابر را به‌وجود آورد و به تبع آن کارکرد بافت قدیمی را از بین برد. از آن تاریخ بود که وزارت کشور اولین نظامنامه یا آئین‌نامه رانندگی را تدوین کرد و گواهینامه رانندگی به پس از معاینه ماشین منوط شد. صدور روزانه هزاران قبض جریمه برای رانندگان متخلف و نامتناسب بودن حجم خیابان‌ها نسبت به تعداد اتومبیل، بی‌اعتنایی رانندگان به قوانینی که بسا به علت نبود یا نقص راه‌های شریانی[۱] ضمانت اجرایی ندارند را موجب می‌شود.
در زمینه کارفرهنگی کمترین سهم تولیدات به حمل و نقل اختصاص دارد. استفاده از اقدامات فرهنگی نظیرتولیدات هنری مرتبط، بیشتراز جریمه‌های گوناگون رفتارهای ترافیکی شهروندان را بهبود خواهد بخشید. اگرچه نمی‌توان چهره شهرها را که درطول سال‌های متمادی ساخته شده‌اند، به تناسب نیازمندی‌های امروز تغییرداد، اما انتقال تجربیات موفق دیگر کشورها درقالب مستندهای تلویزیونی دیدگاه وسیع‌تری به کسانی که در کار ساخت‌وساز اماکن مسکونی و تجاری هستند، خواهد داد و غیرمستقیم موجبات اصلاح ترافیک را هم فراهم خواهد کرد.
ازعمده مشکلاتی که ازده‌ها سال پیش گریبانگیرشهر شده، ساخت و ساز ساختمان های مرتفع و خیابان‌کشی دراطراف بناهای تاریخی است. این نقص صنعت گردشگری را تحت الشعاع قرارداده و دسترسی گردشگران به اماکن تاریخی را با دشواری مواجه کرده است. حال که شهر باستانی همدان و کشفیات تازه در مرکزی‌ترین خیابان‌های آن نگاه جهانیان را به این سو متمایل نموده، چه بهترکه برای دور کردن ترافیک شهری از مکان‌های موصوف هم طرحی اندیشیده و بقای آنها تحت عنوان حفاظت از سرمایه‌های فرهنگی و اقتصادی تضمین شود.
[۱] درطراحی راه‌های شریانی به فراهم آوردن نیازهای وسائط نقلیه موتوری اهمیت داده می‌شود.