*رضوان سلماسی
*عضو سابق شورای شهر همدان
این روزها بافت واجد ارزش و بناهای تاریخی شهر همدان که در طول تاریخ با ایجاد فضاهای شهری بر آداب و رسوم خاص و فرهنگ غنی مردم آن در همه حوزه‌های هنری، اجتماعی، سیاسی، ورزشی و مانند این تأثیر گذاشته و نظر بسیاری از گردشگران علاقمند به فرهنگ و هویت شهرهای قدیمی را به خود جلب کرده است. می‌دانیم بافت‌های تاریخی لزوما در شکل بناهای تاریخی معنا نشده بلکه انعکاس‌دهنده آداب و رسوم، فرهنگ شفاهی و میراث معنوی مردم شهرهاست که بی‌توجهی به آن‌ها و گسست و یا تخریب چنین بافت‌هایی به حافظه تاریخی شهروندان صدمه زده و سبب کاهش تعلق هویتی افراد نسبت به شهر خواهد شد. در مقابل، تقویت و بازسازی بافت تاریخی با محوریت تداوم تولید فرهنگ و مشارکت شهروندان می‌تواند تعلق هویتی افراد و گروه‌ها را بر اساس فضاهای شهری افزایش داده و زمینه را برای حضور گردشگران فراهم کند. تغییر رویکردهای جهانی در مدیریت بافت تاریخی شهرها با تأکید بر رهیافت بازآفرینی فرهنگ، سبب شده رویکرد اجتماعی فرهنگی در راستای تقویت و توسعه گردشگری شهری یکی از رویکردهای غالب در مدیریت بافت‌های تاریخی باشد.
نقش شهرداری‌ها در توسعه گردشگری
در اغلب کشورها، شهرداری‌ها بزرگ‌ترین نقش را در توسعه گردشگری شهری دارند و این ارگان در مناطق مختلف دنیا در سایه اختیارات و مدیریت قوی که دارد، اقدامات جدی برای جذب گردشگران به عمل می‌آورد. شهرداری ها مسئولیت شهر را به عهده داشته و با ایجاد مناظر زیبا و بازسازی فضاهای کهن شهری اقدام به جذب هرچه بیشتر گردشگران داخلی و خارجی می کنند. در ایران گرچه شهرداری‌ها نمی‌توانند در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها وارد شوند، اما می‌توانند در طراحی، آماده‌سازی و مدیریت بهره‌برداری سایت‌های گردشگری نقش مهمی داشته باشند و از آن‌جا که سازمان‌هایی محلی و مردمی هستند، می‌توانند تمام امور مربوط به این بخش را با کمک تشکل‌های مردمی به انجام برسانند. با توجه به نقش نظارتی و اجرایی شهرداری‌ها در قانون شهرداری، این سازمان می‌تواند نقش موثری در جلوگیری از تداخل کاربری های ناسازگار شهری با مکان‌های گردشگری داشته و از کاهش کیفیت این مکان‌ها در صورت تداخل با این کاربری‌ها جلوگیری کرده و باعث جذب بهتر و بیشتر گردشگران و آسایش خاطر آنان از بازدید از مکان‌های گردشگری شوند.
نگاه شهرداری‌ها به میراث فرهنگی
در حال حاضر در برخی از شهرهای ایران، شهرداران میراث فرهنگی را عامل محدودکننده شهر می‌دانند، این در حالی است که نه تنها باید این میراث قوی اقتصادی و فرهنگی را برای شهرها حفظ کنند، بلکه باید مردم را هم ترغیب به حفظ آن‌ها کنند، چراکه میراث فرهنگی شهرها در حقیقت هویت مردم است. شهر تاریخ و تمدن همدان هم از این امر مستثنی نبوده و در گذر زمان با مدیریت نامناسب و بدون مطالعه بخش زیادی از هویت و تاریخ خود را به مرور از دست داده و همچنان بر همین طبل نیز می‌کوبد و هر روز شاهد هستیم که بخشی از این بافت واجد ارزش در قالب بناهای تاریخی توسط مالکین آن‌ها تخریب می‌شود و به جای آن‌ها بناها و معابر جدید شکل می‌گیرد. این در حالی است که شورای عالی معماری و شهرسازی کشور در راستای حفظ تاریخ و فرهنگ غنی اقوام ایرانی به شهرداران شهرها مجوز ایجاد شهرداری بافت تاریخی را داده و حتی برخی از قوانین سخت‌گیرانه، ایجاد شهرداری مناطق جدید را در بافت تاریخی نادیده می‌گیرد. مرمت و احیای اصولی بافت تاریخی شهر همدان که بر اساس نقشه سال ۱۳۳۵ مصوب شده است، در کنار ثبت جهانی چند اثر تاریخی شهر نه تنها می‌تواند سیل گردشگر خارجی و داخلی را به این شهر زیبا سرازیر کند بلکه می‌تواند در راستای ایجاد مشاغل مختلف مورد نیاز گردشگران وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم را بهبود بخشیده و وضعیت زندگی آن ها را دگرگون کند.
اما متأسفانه نگاه‌های شخصی مدیریتی در کنار نبود بودجه مورد نیاز و اعتقادنداشتن مدیران به کارهای مطالعاتی و کارشناسی سبب شده است که به نام حقوق مالکانه باقیمانده بافت و بناهای ارزشمند شهر همدان هم به سوی نابودی پیش برود.
تلاش برای تحقق حق انتقال توسعه
با توجه به اعتقادی که به حفظ تاریخ و طبیعت این شهر زیبا دارم در دوره پنجم شورای شهر با پیگیری‌های فراوان و بهره‌گرفتن از نظر اساتید فن برای حفظ هویت و تاریخ شهر الوند باشکوه موضوع انتقال حق توسعه را در راستای حفظ حقوق مالکانه مطرح کردم که متأسفانه با هیچ اقبالی روبرو نشد. حق انتقال توسعه در کنار توجه به احیای بافت تاریخی و واجد ارزش همراه با تعریف کاربری‌های اقتصادی برای این بناها در راستای توسعه گردشگری همراه با ایجاد تسهیلات مورد نیاز مالکان در کنار فرهنگ‌سازی قوی در بین شهروندان می‌تواند چند جانبه هم به مالکین و هم به توسعه شهر کمک کند. بخش اعظمی از این کارها را شهرداری‌ها می‌توانند محقق کنند.
اما مدیریت شهری همدان تنها با کوچک کردن نقشه بافت واجد ارزش همدان در حد رینگ اول شهر در حقیقت کمک به نابودی سریع‌تر تتمه این بافت ارزشمند خواهد کرد. با فرهنگ‌سازی و آموزش و در سایه حفظ بافت تاریخی و تبدیل کردن بناهای موجود در آن به جاذبه‌های گردشگری به صورت مجموعه‌های اقامتی، فرهنگی، اقتصادی و به عبارتی تبدیل کردن آن‌ها به واحدهای قابل استفاده برای نیازهای عمومی شهر، این بناها می‌توانند مورد بازدید شهروندان و گردشگران قرار گرفته و به‌زودی حتی درآمد شهرداری‌ها را برای نگهداری شهر و توسعه فضاهای عمومی آن تأمین کنند. شهرداری همدان با داشتن سیاست تقویت گردشگری با حمایت کردن از تبدیل بناهای واجد ارزش به مجموعه‌های فرهنگی و دیدنی به شدت می‌تواند در توسعه شهر همدان گام‌های موثری بردارد.
امروز ما هویت و فرهنگ آینده کودکان این شهر را می‌سازیم بی توجهی به آن ضرر های غیر قابل جبرانی را ایجاد خواهد کرد.