*داوود احمدی
*دانشجوی دکتری تخصصی معماری
مطابق سرشماری سال ۱۳۹۵ حدود ۲۵ میلیون خانوار در ایران زندگی می‌کنند و موجودی مسکن کشور کمی بیش از این تعداد یعنی ۲۵ میلیون و ۴۱۲ هزار واحد مسکونی بوده است. اما آن‌چه که در اختیار مصرف‌کنندگان واقعی قرار دارد حدود ۲۳ میلیون واحد است و به عبارت دیگر با ۲.۵ میلیون مسکن خالی و ۲.۱ میلیون مسکن نیمه‌خالی که حداکثر شش ماه از سال مورد استفاده قرار می‌گیرد، مواجه هستیم. از سوی دیگر مطابق طرح جامع مسکن باید سالیانه یک میلیون واحد مسکونی در ایران ایجاد شود اما رکود بخش ساختمان طی سال‌های گذشته تاثیر خود را بر تولید و عرضه مسکن ایجاد کرد و تولید به یک سوم تقاضای مطلق رسید.
مطابق پروانه‌های ساختمانی صادر شده در سال ۱۳۹۷ برآورد می‌شود که تولید مسکن در کشور حدود ۳۲۰ هزار واحد مسکونی باشد. آمارها برای شهر همدان نیز موید کاهش تولید مسکن را دارد چرا که در سال ۱۳۹۲ برای ۱ میلیون و ۶۰۰ هزار متر مربع پروانه ساختمانی در همدان صادر شده است و این میزان برای سال ۱۳۹۴ به یک چهارم نزول داشته به عبارتی در سال ۱۳۹۴ حدود ۴۵۰ هزار مترمربع پروانه ساختمانی صادر شده و طبق گزارش مرکز آمار ایران این رقم در سال ۱۳۹۸ به حدود ۳۱۰ هزار متر مربع کاهش یافته است به بیان دیگر نبود توازن در عرضه و تقاضا یکی از مهمترین دلایل افزایش قیمت مسکن در شهر همدان محسوب می‌شود. حال باید به واکاوی این موضوع پرداخت که چه عواملی به تولیدنشدن مسکن دامن زده است؟ برخی از کارشناسان تاریخی بودن این شهر و موافقت‌نکردن سازمان میراث فرهنگی در احداث منازل مسکونی جدید در بخش مرکزی و بافت تاریخی این شهر را دلیلی بر افزایش قیمت مسکن برمی‌شمارند. برخی نیز افزایش پی‌درپی قیمت مسکن در مناطق بالای شهر را به کمبود زمین، طرح تفصیلی و نبود توجیه اقتصادی مربوط می‌دانند. هم‌اکنون ساخت و ساز در قواره‌های کوچک و متوسط در مناطق بالای شهر همدان نه امکان‌پذیر است و نه صرفه اقتصادی دارد. در پایین شهر هم در جایی که زمین‌های هکتاری موجود است مجوز ساخت در قالب طرح تفصیلی فراهم نیست. بنابراین شهر به شکل عمودی توسعه پیدا می‌کند.
برخی دیگر از فعالان این حوزه نیز مدعی هستند که با سخت‌گیری‌های جدید شهرداری، نظام مهندسی، آتش‌نشانی وسلیقه‌ای شدن بسیاری از ضوابط و بخشنامه‌های روزانه، عملا حرفه‌ای‌های صنعت ساختمان در حال کنار رفتن از این بخش هستند. ضمن تایید موارد مذکور به باور نگارنده نقش مدیریت شهری در آشفتگی قیمت مسکن در نقاط مختلف شهر همدان قابل چشم پوشی نیست چراکه با سیاست‌های نادرست و خط‌کش وار موجبات شکاف عمیق قیمت شده‌اند. معماری امروز با همکاری و همراهی مدیریت شهری دست به تغییر ذائقه‌ی شهروندان زده‌اند؛ تغییری نامبارک و ناخوشایند! وقتی نگاه مدیریت شهری برتوسعه و ارزش آفرینی بر یک منطقه خاصی از شهر باشد به ناگاه بهترین خدمات نیز برای ساکنین آن منطقه عرضه خواهد شد: بهترین بوستان، بهترین مدرسه، بهترین سنگ‌فرش، بهترین آسفالت، بهترین اتوبوس، بهترین تاکسی و بهترین های دیگر. این‌جاست که «بر ساخت هویت متقابل» شکل می‌گیرد. شهروند درجه یک، شهروند درجه دو، شهروند درجه سه و… در نتیجه تکاپوی سایر شهروندان برای رسیدن به منطقه بالای شهر به اوج می‌رسد چراکه طبق ریل‌گذاری مدیریت شهری، شهر یعنی جایی که امکانات خوب و بهترین‌ها تجمیع شده است. اگر بخواهیم صریح‌تر سخن بگوییم مثلا خانه صدمتری آپارتمانی در منطقه‌ی متخصصین، استادان یا مدرس به یک خانه‌ی ویلایی یک‌ونیم طبقه در شهرک فرهنگیان ترجیح داده می‌شود. به عبارتی مدیریت شهری خالق معماری‌های «بدی» شده‌اند که «خوب» ساخته شده است، معماری‌های «گران قیمتی» که «گران‌قدر» نیستند و معماری بدیعی که تکراری هستند یا کپی ناقص و رنگ پریده‌ای که از کلان شهرهای دیگر الگو برداری شده‌اند. بنابراین این نگرش نادرست در عرصه مدیریت شهری و نبود توزیع مناسب و عادلانه امکانات شهری در همدان باعث شده است تا انبوه‌سازان در حوزه مسکن جذب مناطق بالای شهر شوند چراکه سود تمام شده حاصل از ساخت و ساز در این مناطق در بعضی مواقع چندین برابر بیشتر از سایر نواحی است.
در ادامه باید تاکید شود که معماری دیروز همدان سربلند و ارزشمند بود و به خاک شرافت می‌بخشید و به انسان نیز کرامت. به بیانی دیگر معماری دیروز «معماری» بود. اما معماری امروز به خاک قیمت می‌بخشد و به انسان نیز ثروت. در همین راستا فقدان کرامت و والایی به یکی از بارزترین مشخصه‌های معماری امروزی جامعه ما بدل شده است. بنابراین لازم است مدیریت شهری نیز با احترام به بدنه شهر به جای قیمت بخشیدن به خاک به دنبال شرافت بخشیدن به انسان باشد.
شایان ذکر است که کارشناسان معتقدند باید با وضع مالیات، همانند کشورهای توسعه یافته ۲.۵ میلیون واحد مسکونی خالی و ۲.۱ میلیون مسکن نیمه خالی را وارد بازار مصرف کرد. از سوی دیگر، وجود تعداد خانه‌های خالی نباید ما را از تولید و عرضه مسکن غافل کند؛ چرا که سالیانه حدود ۷۰۰ هزار ازدواج در کشور صورت می‌گیرد که با احتساب واحدهای فرسوده باید حدود یک میلیون واحد مسکونی در کشور ایجاد و نوسازی شود.