*سید مجتبی حسینی
*کارآفرین و مدرس دانشگاه
۴۸ سال است که از نامگذاری پنجم ژوئن به عنوان روز جهانی محیط زیست می‌گذرد. در واقع سازمان ملل، با اختصاص تاریخی مشخص به این نام در تقویم جهانی، خواسته است تا توجه مردم و سیاست‌مداران را به این مهم جلب کرده و در راستای مسئله بسیار مهم محیط زیست، اولین گام اساسی را بردارد. ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به دلیل اهمیت این موضوع، در تقویم ایرانی نه فقط یک روز بلکه یک هفته به عنوان هفته محیط زیست نامگذاری شده است با این حال همچنان با معضلات و مشکلات زیست محیطی فراوانی روبرو است. مشکلاتی که به دلایل مختلف از جمله منفعت طلبی‌ها، مغفول واقع شده‌اند و روز به روز، گره به گره این معضلات زده شده تا جایی که بعضی از این مسائل زیست محیطی تبدیل به گره کوری شده‌اند که بازکردنشان نه غیر ممکن اما بسیار دشوار است.
استان همدان نیز سال‌هاست با چالش‌های گوناگون و فراوان زیست‌محیطی روبرو است که از آن میان می‌توان به برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و در نتیجه، ایجاد فروچاله‌ها، آلودگی هوا و افزایش ریزگردها، نبود زیرساخت‌های حمل و نقل عمومی که به مشکلات ترافیکی و افزایش آلودگی هوای استان دامن زده است، تخریب باغات و جاده‌سازی‌های نامناسب و تغییر کاربری‌ها و ساخت و سازهایی که منفعت شخص یا اشخاصی را تأمین می‌کند، هرس غیراصولی درختان، کشاورزی همچنان سنتی و مشکلات آن، برداشت بی‌رویه از معادن، برج‌سازی‌های بی‌قاعده و معضلی به نام مدیریت نامناسب پسماند که منجر به آلودگی آب و خاک شده و می‌شود، اشاره کرد.
پرسشی که همه شهروندان همدان از مردم عادی گرفته تا مسئولان و سیاست‌گذاران و سیاست‌مداران استان باید هر روز از خود بپرسند این است که چرا استانی سرسبز و غنی مانند همدان با وجود دارا بودن ظرفیت‌های بی‌شمار بالقوه و بالفعل، از منظر محیط زیست به این نقطه رسیده است؟ به راستی استانی که در گذشته‌ای نه چندان دور سرشار از باغ و فضای سبز، رودخانه‌های پرآب، منابع غنی آب‌های زیرزمینی و آب و هوایی عالی و مثال‌زدنی بوده و اکنون نیز سودای توسعه پایدار، توسعه اقتصادی و اقتصاد سبز و تبدیل شدن به برند شهر سبز پایدار را دارد، چرا و چگونه اکنون با چالش‌های متعدد زیست محیطی مواجه شده است؟ مشکلاتی که تبدیل به بحران شده و یا نزدیک به اعلام وضعیت خطر و بحرانی هستند! ما در این زمینه چه کرده‌ایم و آیا راه را درست رفته‌ایم؟ اکنون باید چه کنیم؟
استان همدان جزو استان‌های کم‌آب کشور است و یکی از بحران‌های اساسی آن، بحران آب است. حفر چاه‌های غیرمجاز و نبود نظارت کافی بر برداشت آب و در نتیجه، استخراج بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی با اهداف کشاورزی، صنعتی و مانند آن در طول سال‌های گذشته، منجر به فرونشست زمین و ایجاد فروچاله‌هایی در نقاط مختلف استان از جمله دشت‌های کبودراهنگ و فامنین شده و سایر دشت‌های استان نیز از این منظر، ممنوعه و بحرانی هستند.
کاهش منابع آبی،ایجاد فروچاله‌ها و افزایش بیابان‌زایی که خود منجر به افزایش ریزگردها و آلودگی هوا می‌شود، تنها یکی از صدها معضل زیست‌محیطی است که همدان با آن دست و پنجه نرم می‌کند! یکی دیگر از این مشکلات، برداشت بی‌رویه از معادن است. آثار تخریب کوهستان الوند در جهت تأمین منافع شخصی فرد یا افرادی در جای جای این کوهستان هویدا و آشکار و غیر قابل انکار است.
از بین رفتن مداوم درختان و تخریب باغات و اراضی و تغییر کاربری آن‌ها نیز یکی دیگر از این مشکلات است که در گوشه و کنار استان شاهد آن هستیم. خروج این اراضی از چرخه تولید زراعی و باغی، لطمات جبران‌ناپذیری را بر جای می‌گذارد زیرا حفظ زمین‌های کشاورزی و باغات از منظر امنیت غذایی، خودکفایی، اشتغال پایدار جوامع روستایی، گردشگری و بسیاری جوانب دیگر حائز اهمیت است. سوال مهم این است که چرا با وجود تصویب قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغ‌ها توسط قانون‌گذار، گاهی شاهد شکاف مشخصی بین قانون تصویب شده و اجرای آن بوده‌ایم به طوری که با وجود ضابطه‌مند کردن تغییر کاربری این اراضی و تعیین مجازات‌هایی برای برخورد با متخلفین، تخریب زمین‌های کشاورزی، باغات و فضای سبز رو به افزایش بوده و مدت‌هاست که زنگ خطر را برای فعالان و دوستداران زمین و محیط زیست همدان به صدا درآورده است.
در این میان بایسته است تا به مدیریت نامناسب پسماند نیز اشاره کنم که نشانه رشد مصرف‌گرایی و تغییر فرهنگ تولید به فرهنگ مصرف است. سوال این است که ما تا چه اندازه درباره این تغییر الگوها مقصریم و مسئولیت ما به عنوان یک شهروند، یک نماینده و یک مسئول چه بوده که انجام نداده و استانی با این پیشینه را به این نقطه بحرانی رسانده‌ایم؟ چه چشم‌انداز و برنامه‌ریزی مشخصی داشته‌ایم و تا کجا به آن عمل کرده‌ایم؟
غفلت در حوزه محیط زیست به اندازه‌ای بوده و هست که نمی‌توان بر روی آن سرپوش گذاشت، بلکه به جای مغفول گذاشتن این موضوع و تفویض مسئولیت خود به دیگران، باید به تکاپو افتاده و چاره‌ای بیندیشیم! گویی مسئولان سال‌هاست که درباره این معضلات، تنها ابراز نگرانی کرده و موضوع را به فراموشی سپرده‌اند، در غیر این صورت مشکلات محیط زیستی همدان تا به این حد گسترده و تبدیل به بحران نمی‌شد.
من با پرهیز از شعارزدگی، به تشکیل فوری اتاق فکر و استفاده از نقطه نظرات اساتید دانشگاه، پژوهشگران و فعالان محیط زیست و ارائه راهکار درباره بحران‌های زیست‌محیطی استان همدان، تأکید کرده و امیدوارم بتوانیم با ایجاد این اتاق‌های هم‌اندیشی در سایه تعامل با یکدیگر، به زنجیره منفعت‌طلبی‌ها پایان داده و با تدوین قوانین مرتبط مشوق یا بازدارنده و اصلاح الگوهای آموزشی و در نتیجه حل ریشه‌‌ای این مشکلات توسط فرهنگسازی و آموزش، راه‌حل‌های کوتاه مدت و بلند مدت ارائه کرده و با تدوین قانون‌های مرتبط، در راستای برطرف کردن هر چه سریعتر مشکلات محیط زیستی استان گام برداریم.