*مصطفی مهدیزاده
*کارشناس کشاورزی
گردشگری کشاورزی بخشی از گردشگری روستایی است که به عموم اجازه می‌دهد تا با هرگونه فعالیتی در مزارع کشاورزی آشنا شوند. این فعالیت‌ها می‌تواند شامل دیدن و لذت بردن از فعالیت‌های روستایی مانند کشاورزی، باغبانی، دامداری، برداشت محصول دست‌چین، فعالیت‌های طبیعی و جاذبه‌های مزارع باشد.
این نوع از گردشگری یک مفهوم ترکیبی از ادغام دو صنعت کامل یعنی کشاورزی و گردشگری است که به‌منظور ایجاد و گسترش بازارهای سودآور جدید برای محصولات کشاورزی و خدمات در مزرعه کسب تجربه سفر برای گردشگران در یک بازار بزرگ منطقه‌ای انجام می‌گیرد.
گردشگری کشاورزی این فرصت را به گردشگران شهری می‌دهد که از نزدیک شاهد نحوه تولید محصولات غذایی باشند. روند تولید محصولات کشاورزی از گندم و ذرت گرفته تا مشاهده و مشارکت در برداشت محصولات باغی (کمک کردن گردشگران در بحث چیدن میوه‌ها) و نحوه تولید نان، پنیر، کره و… شامل می‌شود. در کل گردشگری کشاورزی شامل استراحتگاه‌ها، سایت‌های بازار کشاورزان، تورهای گردشگری کشاورزی و سایر فعالیت‌های تفریحی و پذیرایی از مهمانان بوده که گردشگران را به حومه‌ها جذب می‌کند.
گردشگری کشاورزی در ایران نوپا و جدید محسوب شده، اما در کشورهایی که در زمینه کشاورزی فعالند قدمتی دیرینه دارد و به‌خوبی زیرساخت‌های آن فراهم شده است؛ برای مثال امکانی برای گردشگران برای کمک یا انجام فعالیت داوطلبانه در مزارع بصورت فراگیر شکل گرفته و به‌راحتی می‌توان از سایت‌های معروف ووف (WWOOF) و هلپکس (Helpx) برای ارائه خدمات و معرفی مزارع به گردشگران و داوطلبان استفده کرد.
گردشگری کشاورزی به‌منظور توصیف تعامل گردشگر با محیط کشاورزی مطرح می‌شود که بازدیدکنندگان در این شکل از گردشگری اقامت در مزرعه، صرف محصولات ارگانیک آن مزرعه و فعالیت‌های تفریحی را تجربه می‌کنند. گردشگری کشاورزی منجر به افزایش درآمد کشاورزان، اهالی و ایجاد اشتغال پایدار در روستاها می‌شود. کشاورزان و صاحبان مزارع بخش اعظم درآمد خود را از طریق کشاورزی به دست می‌آورند و ورود گردشگران به مزارع، در رونق و فروش محصولات و درآمد بیشتر کمک می‌کند.
مزارع در کشورهای پیشرو در گردشگری کشاورزی به ۶ نوع: «مزارع تعطیلات یا تفریحی، مزارع مهمان، مزارع بازدید یا تماشا، مزارع شهروند، مزارع سلامت و مزارع خودبرداشت» تقسیم می‌شوند. که با توسعه این نوع از گردشگری بسیاری از شرکت‌های معتبر جهانی به‌منظور تبلیغات برند خود با بستن قرارداد با کشاورزان تولید‌کننده ذرت، گندم یا انگور، آرم شرکت خود را با طراحی خاص در آن مزارع پیاده می‌کنند. در این صورت کشاورز نه تنها هزینه‌ای نمی‌کند بلکه حتی مبالغی نیز دریافت می‌کند.
صاحبان مزارع و کشاورزان به‌منظور جذب گردشگران و ایجاد محیط نشاط‌آور و سرگرم‌کننده برای بازدیدکنندگان فعالیت‌ها و امکانات بسیاری را فراهم کرده‌اند که می‌توان به برگزاری موزه و نمایشگاه محصولات کشاورزی، تیراندازی با کمان، تختخواب رو به مزرعه و صبحانه‌ای متشکل از محصولات مزرعه، مسیرهای پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری، راه رفتن، تماشای پرندگان، استراحت در کلبه‌های اقامتی، کاشت گل و گیاه، بریدن شاخه‌های خشک درختان، برپایی بازاری از محصولات تولیدی در مزرعه، کارگاه‌های گل‌آرایی، بازدید از انبارهای علوفه یا غلات، نمایش نحوه گلاب‌گیری یا تهیه پنیر، کره و مربا و مشارکت بازدیدکنندگان در این امور اشاره کرد.
گردشگری کشاورزی در ایران
همان‌طور که بالاتر هم عنوان شد گردشگری کشاورزی در ایران نوپا و جدید محسوب می‌شود. البته مواردی اندک و فصلی وجود دارد که گردشگران داخلی و حتی خارجی را در چندین سال اخیر به خود جذب کرده است؛ مثل آئین گلاب گیری در قمصر کاشان و…
با مرور مواردی که در کشورهای پیشرو به فرصت‌های بی‌بدیلی برای دو صنعت گردشگری و کشاورزی تبدیل شده است، حسرت و اندوه ما را مضاعف می کند! چراکه ظرفیتی که کشاورزی و گردشگری در ایران وجود دارد، به جرأت می‌توان گفت که از موارد مشابه و موفق کشورهای دیگر، بالاتر و بهتر است، اما متأسفانه به‌درستی از سوی مسئولین فهم نشده و در زمینه آموزش و آگاهی بخشی به روستائیان و کشاورزان و ایجاد تسهیلات و زیرساخت‌های این مهم -به مانند دیگر عرصه‌ها- فوق العاده ضعیف کار شده است. درحالی‌که با این ظرفیت موجود، باید ایران جز پیشگامان و پیشروترین کشورها در گردشگری کشاورزی می‌بود.
سنگ بنای گردشگری کشاورزی وجود ظرفیت‌های کشاورزی است که از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب ایران، تنوع بی‌نظیری از کاشت محصولات زراعی و باغی را داریم که هر کدام از آن‌ها جذابیت‌های فراوانی برای گردشگران به‌همراه دارد، اما در استفاده از این موهبت کاملا دست بسته و کم‌فروغ بوده‌ایم.
از پرورش زعفران خراسان، تا توت فرنگی کردستان و از مرکبات شمال تا خرمای جنوب، از پسته رفسنجان تا انار ساوه، از گندم کرمانشاه و سیب زمینی همدان تا حبوبات آذربایجان، از برنج گیلان تا گیاهان دارویی شیراز و مثال‌های بسیار زیادی از این دست را در کنار جذابیت‌های طبیعی، پراکندگی آب و هوایی و فرهنگ و رسوم جذاب و خاص هر کدام از مناطق روستایی کشور قرار دهیم، تنها حسرت بی‌انتهایی از فرصت و سرمایه سوزی‌های بی‌انتهای مسئولین امر می‌بینیم.
گردشگری کشاورزی در همدان
استان همدان یکی از قطب‌های کشاورزی ایران به‌شمار می‌آید و سهم ۴.۵ درصدی استان در تأمین محصولات کشاورزی در حالی‌که تنها ۱.۲ درصد از وسعت کشور را در اختیار دارد، خود موید ظرفیت بالای استان است.
همدان در تولید محصولات استراتژیک نظیر سیب‌زمینی، گندم و جو نقش مهمی دارد و از لحاظ آب و هوایی و پراکندگی روستاها هم از شرایط ایده‌آلی برخوردار است.
همدان در بحث کشاورزی و در تولید برخی از محصولات، جایگاهی ویژه و شهرتی جهانی دارد. تولید محصولات کشاورزی از جمله گردو ، انگور و سیر از این دسته‌اند.
به جرأت می‌توان گفت: با توجه به ظرفیت‌های کشاورزی و تنوع محصولات، صنعت کشاورزی می‌تواند نقش موثری در رشد و رونق صنعت گردشگری داشته باشد.
هرساله با فرا رسیدن فصل برداشت محصولات کشاورزی در این استان جشنواره‌هایی متنوعی با محوریت نوع محصول برگزار می‌شود که می‌تواند زمینه خوبی را برای جذب گردشگران فراهم می‌کند (که طبیعتا کافی نیست). برگزاری جشنواره گردو، سیب، زردآلو، گیلاس و انگور از نمونه جشن‌های فصلی در بخش کشاورزی هستند که می‌تواند برای گردشگران جذاب باشد.
همان‌طور که گفته شد بخش کشاورزی در سراسر استان همدان دارای جذابیت‌های گردشگری است و به این منظور و با درنظر گرفتن تنوع زبانی، فرهنگی و قومی زیبای شهرستان‌های مختلف و همچنین محصولات کشاورزی عمده و خاص هر کدام از مناطق استان، می توان برنامه هایی جداگانه و خاص برای هر شهرستان، منطقه و یا حتی هر روستا تدوین کرد. برای مثال می‌توان این تقسیم بندی کلی را بر اساس محصولات عمده شهرستان‌های استان ارائه کرد: گردو شهرستان تویسرکان، انگور ملایر، سیب نهاوند، آلو اسدآباد، سیب‌زمینی بهار.
این نمونه‌ها بسترهای آماده بهره‌برداری در گردشگری به‌شمار می‌آیند که امیدواریم با ورود نهادهای مدنی برای آگاه‌سازی دهیاران، شوراهای روستاها و حتی خود کشاورزان از یک سو؛ و فشار به نهادهای حاکمیتی مسئول از سوی دیگر، شاهد تغییر این روند باشیم و سودمند بودن زندگی روستایی را که با توجه به فشارهای اقتصادی شدید، در سال‌های اخیر به مخاطره افتاده است را احیا کنیم.
بسیار عالی بود و آموزنده سپاس از مطالب ارزشمند شما مهندس عزیز