آیین در فستیوال بین‌المللی فولکلور داغستان
گفت‌وگو با «مصطفی رشیدی مطلق» سرپرست گروه موسیقی آیین
رشیدی مطلق: اوایل تیر ۱۴۰۰ از اداره‌کل فرهنگ و ارشاد همدان به ما اطلاع دادند که جشنواره‌ای در روسیه برگزار خواهد شد. با هماهنگی و همراهی اعضای گروه، نمونه کار به تهران ارسال شد و از میان ۲۴ گروه متقاضی کشور که به دبیرخانه جشنواره تهران نمونه کار ارسال کرده بود، گروه موسیقی آیین برای حضور در این جشنواره پذیرفته و در تاریخ ۸ تیر ۱۴۰۰ گروه به روسیه اعزام شد.
*علی پاشا رجبلو
*مدرس موسیقی
«مصطفی رشیدی مطلق» از هنرمندان با اخلاق و عضو انجمن موسیقی استان همدان و متولد ۲۸ فروردین ۱۳۶۶ در همدان است. ساز اصلی او تنبور است و به سازهایی چون دف و دیوان نیز تسلط دارد و سرپرست گروه موسیقی آیین همدان نیز هست. گروه آیین از بدو تاسیس تاکنون کنسرت‌هایی در شهر همدان، تهران و جشنواره‌های داخلی و خارجی را در کارنامه هنری خود دارد. چندی پیش فستیوال بین‌المللی موسیقی اقوام در داغستان روسیه برگزار شد و گروه موسیقی آیین همدان به عنوان نماینده ایران در این جشنواره بین‌المللی حضور پیدا کرد. به همین مناسبت گفت‌وگویی با رشیدی مطلق؛ سرپرست این گروه انجام داده‌ایم که در پی می‌آید:
- کی و چگونه موسیقی را آغاز کردید؟
تحت تاثیر پدرم که دستی به ساز تنبور داشت، به موسیقی علاقه‌مند شدم و آموزش و فراگیری این ساز را در حضور پدر و به صورت خود جوش فراگرفتم. ساز اول من دف بود و در کنار این ساز تنبور را نیز آموختم. در ادامه اولین سازی که به صورت آکادمیک و در کنار آقای خادمی فرا گرفتم ساز کمانچه بود. بعدها آموزش این ساز را نزد آقای «آسو عبدالله بیگی» و چند جلسه‌ای را نیز نزد استاد «علی اکبر شکارچی» ادامه دادم. مدتی نیز برای فراگیری شناخت و مبانی اولیه نظری و عملی ساز تار نزد آقای «حسین زندی» تلمذ کردم و مدت دو سال ساز عود را نزد آقای «امین گلستانی» آموزش دیدم که در نهایت ساز تنبور را به عنوان ساز اصلی خود انتخاب کردم و اولین تجربه کنسرتی من در سال ۱۳۸۲ با گروه باباطاهر شکل گرفت .
- درباره انگیزه و تاسیس گروه موسیقی آیین بگویید.
با توجه به تجربه‌های اجرای موسیقی چه به صورت تکنوازی و چه همکاری با گروه‌های مختلف موسیقی و تجربه حضور در جشنواره‌های موسیقی را که طی سال‌ها داشتم، مصمم شدم یک گروه موسیقی را سامان بدهم. ابتدا روی انتخاب نام گروه که بتواند تمام ویژگی‌های فرهنگی ما و حس و حال‌های شخصی خودم را در این خصوص نشان دهد، مدت‌ها فکر کردم تا در نهایت به نام «آیین» رسیدم که در سال ۱۳۸۴ تاسیس گروه به سرانجام رسید.
- گروه موسیقی آیین مقامی‌نواز است یا اجراها بر اساس موسیقی دستگاهی است؟
همانطور که می‌دانید شهرما دارای موسیقی نواحی و مقامی مختص خود، به گونه‌ای که مناطق و همسایگان غرب استان همدان از آن برخوردار است، نیست. حضور ساز تنبور در شهر همدان قدمتی کمتر از صد سال دارد و در نتیجه مخاطبان زیادی ندارد و ما نمی‌توانیم صرفا در موسیقی مقامی که مخاطبانی از اقوام ترک و کرد می‌طلبد، فعالیت کنیم، از سویی نوازندگان بنامی در ساز تنبور در شهر ما پرورش یافته‌اند و به همین دلیل براساس این شرایط به تاسی از استادان قدیمی‌تر در همدان، ما نیز ساز تنبور که از سازهای موسیقی مقامی است را براساس شناخت دو موسیقی مقامی و دستگاهی، با موسیقی دستگاهی ترکیب و تلفیق کردیم. در واقع پایه در گروه آیین ساز تنبور است اما اجراها در دستگاه‌های موسیقی ایرانی است.
- کدام بخش از موسیقی مقامی /موسیقی دستگاهی در اجراهای گروه آیین برجسته‌تر است؟
از یک ساز مقامی چون تنبور در اجراها استفاده می‌شود اما در نهایت اجراها براساس موسیقی دستگاهی است و آن‌جایی که ساز تنبور در بیان گوشه‌های موسیقی دستگاهی با محدودیت‌هایی در اجرا مواجه است از سازهای دیگر در کنار این ساز استفاده می‌شود.
- آیا اعضای گروه آیین که پایه‌گذار آن بودند همچنان با این گروه فعالیت دارند و یا تغییراتی در اعضای اولیه ایجاد شده است؟
خیلی جالب است که بگویم طی این ۶ سال که از زمان تاسیس گروه می‌گذرد، ۱۰ نفر از ۱۲ نفر اعضای اولیه به صورت ثابت همچنان با گروه همکاری و فعالیت می‌کنند. البته در طول این سال‌ها در کنسرت‌های اجراشده، نوازندگانی به عنوان مهمان حضور داشته‌اند و گروه موسیقی آیین را همراهی کرده‌اند .
- اخیرا گروه آیین توانست در فستیوال بین‌المللی داغستان، به عنوان نماینده کشور ایران حضور پیدا کند. چه شد که گروه آیین برای این جشنواره انتخاب شد؟
حضور در جشنواره بین‌المللی داغستان سومین تجربه حضور بین‌المللی گروه آیین بود. اولین حضور در سال ۱۳۸۶ در شهر بمبئی و حیدر آباد کشور هندوستان و دومین تجربه در فستیوال موسیقی کشور مالزی بود که گروه‌های مختلفی در بخش‌های گوناگون موسیقی از کشورهای دیگر در آن شرکت داشتند. اتفاق خوبی که در این جشنواره رخ داد از گروه‌های موسیقی کشورهای ترکیه و مراکش و ایران به خاطر کیفیت اجراها و توجه به اصالت سازها، قدردانی به عمل آمد. ۱۶ گروه شرکت‌کننده در این جشنواره اغلب از سازهای غیربومی و وارداتی و گاهی سازهای الکترونیک استفاده کرده بودند و جالب این‌که تنها گروهی که که از سازهای ملی و بومی خود استفاده کرده بود گروه موسیقی آیین از ایران بود .
اما در باره حضور در فستیوال داغستان باید بگویم اوایل تیر ۱۴۰۰ از اداره‌کل فرهنگ و ارشاد همدان به ما اطلاع دادند که جشنواره‌ای در روسیه برگزار خواهد شد. با هماهنگی و همراهی اعضای گروه، نمونه کار به تهران ارسال شد و از میان ۲۴ گروه متقاضی کشور که به دبیرخانه جشنواره تهران نمونه کار ارسال کرده بود، گروه موسیقی آیین برای حضور در این جشنواره پذیرفته و در تاریخ ۸ تیر ۱۴۰۰ گروه به روسیه اعزام شد. اعضای گروه آیین در این سفر عبارت بودند از: مهرداد وارسته (تنبور )، فرشاد فراهانی (تارباس)، سید اسحاق صادقی (کمانچه)، حسین احمدی (کوبه‌ای)، معین سروندی (تنبک) و مصطفی آزادی مقتدر به عنوان خواننده گروه که در اینجا لازم است از همراهی و همدلی همه این هنرمندان تشکر و قدردانی کنم.
- هزینه‌های سفر بر عهده خودتان بود؟
دبیرخانه جشنواره در تهران اعلام کرده بود که هزینه‌های پروازی سفر به روسیه به عهده خود گروه است اما تمام هزینه‌های دیگر در روسیه براساس تفاهم‌نامه ایران و روسیه و دبیرخانه برگزارکنندگان جشنواره، به عهده میزبان بود. البته از طرف اداره‌کل فرهنگ و ارشاد همدان در خصوص پرداخت هزینه‌های گروه قول‌هایی داده شده که امیدواریم با توجه به حضور موفق گروه موسیقی آیین در این جشنواره، عملی شود.
- چه کشورهایی در این جشنواره حضور داشتند و کیفیت اجراها در جشنواره چگونه بود؟
گروه‌هایی از کشور روسیه و کشورهایی چون تاجیکستان، آذربایجان، ازبکستان، مکزیک فنلاند و یک کشور هم از آمریکای جنوبی در جشنواره حضور داشتند. اجراها در این جشنواره شکل گرفته از یک موسیقی ترکیبی چون رقص‌ها در قالب آداب و سنن محلی بود. بخش دیگری از گروه‌ها با اجرای ساز و آواز گروهی به همراه رقص و گروه کر هنرنمایی کردند و تنها گروهی که به صورت ساز و آواز اجرا داشت گروه موسیقی آیین بود .
- برخورد مسئولین برگزارکننده جشنواره با گروه‌های شرکت‌کننده به چه صورت بود؟
بعد از ورود به روسیه با توجه به تائیدیه نخست وزیری داغستان، مشکل خاصی به وجود نیامد. در داغستان با گروه‌های شرکت‌کننده برخورد خوبی می‌شد و همه گروه‌های شرکت کننده در یک دهکده ساحلی اسکان داده شده بودند که خوشبختانه اسکان گروه ما در یک هتل بود. البته به خاطر دوری محل هتل از محل جشنواره و گرما، مشکلات خاص خود را داشت و گاهی بسیار خسته‌کننده می‌شد .
- ارزش نهادن و احترام به هنرمندان موسیقی در این جشنواره چگونه بود؟
یک نکته را باید در اینجا یادآوری کنم؛ گاهی ما هنرمندان مقصر هستیم و در جایی مسئولین مقصر هستند. اعتقاد من این است که هنرمندان باید در کنار هم باشند و برای هم انرژی مثبت بفرستند. در همین جشنواره اخیر، دوستان غیر هنرمند ما پیام‌های محبت آمیز بسیاری برای گروه فرستادند و بخشی از اجراها را چه به صورت گزارش تصویری و چه به صورت فایل‌های تصویری در شبکه های اجتماعی به اشتراک گذاشتند. این در حالی بود که اغلب دوستان هنری ما، به غیر از تعدادی اندک، در باره حضور گروه موسیقی آیین در این جشنواره سکوت کردند. پس در ابتدا اتفاق نظر و همدلی و حمایت بین خود هنرمندان لازم است. البته در این سفر مسئولین و متولیان برگزارکننده جشنواره با روی باز با ما برخورد کردند و در برنامه اختتامیه جشنواره که نمایندگان گروه‌های مختلف حضور داشتند، تنها کشوری که اجازه سخنرانی پیدا کرد نماینده گروه آیین بود. بنده در آن‌جا ابتدا از کشور ایران و سپس از اصالت قدمت و تاریخ و فرهنگ همدان، مطالبی بیان کردم که معاون فرهنگی جمهوری داغستان تندیس جشنواره را به گروه آیین اهدا کرد. این در حالی بود که بقیه گروه‌ها خودشان می‌رفتند و تندیس را از ایشان می‌گرفتند. معاون فرهنگی شهرداری نیز وقتی متوجه حضور یک گروه موسیقی ایران در جشنواره شده بود از گروه در یک رستوران پذیرایی کرد و روز بعد با اعضای گروه برای دیدن بازار شهر ما را همراهی کرد .بعد از بازگشت به ایران، متاسفانه فقط تعداد محدودی از دوستان هنری تماس گرفتند و ابراز خوش آمدگویی کردند و بقیه دوستان هنری که ارتباط دوستی و رفاقت هم با آن‌ها وجود دارد هیچ عکس‌العملی در این خصوص نداشتند.
- در این جشنواره گروه و یا نفرات برگزیده‌ای انتخاب شدند؟
با توجه به تنوع و تفاوت‌های فرهنگی گروه‌های شرکت‌کننده در این جشنواره، جشنواره به صورت رقابتی برگزار نشد و داوری هم صورت نمی‌گرفت. هر چند معمولا کارشناسان موسیقی حضور داشتند و درباره کیفیت اجراها با یکدیگر گفت‌وگو می‌کردند. وقتی ما مهمان رایزن فرهنگی ایران در روسیه بودیم، وی گزارش کاری شفاهی از اجراهای گروه آیین بیان کرد که نشان از رضایت‌مندی این کارشناسان از اجراهای گروه آیین داشت. یکی از ویژگی‌های گروه آیین در این جشنواره استفاده از لباس‌های متفاوت در هر اجرا بود که این موضوع نیز مورد توجه این کارشناسان قرار گرفته بود .
- سخن پایانی؟
این‌که امیدوارم همدلی و رفاقت همه هنرمندان موسیقی در شهر ما هر روز بیشتر شود و آرزو می‌کنم حتی برای یکبار هم شده هنرمندان ما بتواننند در یک رقابت و جشنواره موسیقی در خارج از کشور شرکت کنند و در این اتفاق خواهند دید دایره و وسعت موسیقی چقدر بزرگ و گسترده است و حوزه فعالیت‌های ما در این راستا چقدر کوچک و محدود است .