تفکیک از مبدأ پسماند و جامعه شبکه‌ای
*سعیده آقاخانی
*مدیر روابط عمومی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان همدان
همدان، یکی از پرتراکم‌ترین استان‌های کشور و شهر همدان پرتراکم‌ترین شهر استان است. این مسئله مدیریت شهری را در موضوعات فرهنگی، اجتماعی، زیرساختی، محیط زیستی و خدماتی دچار پیچیدگی‌های خاص می‌کند که یکی از این موارد، افزایش حجم زباله تولیدی است.
این را بگذارید کنار، این چالش که طبق اعلام مسئولان، سرانه تولید زباله برای هر شهروند همدانی ۸۱۰ گرم، و ۱۶۰ گرم بیشتر از میانگین کشوری است. این تراکم جمعیت با این میزان تولید زباله، نیازمند نگاه ویژه‌ای در فرایند اجتماعی شدن مقوله مدیریت پسماند شهری در همدان است. زیرا برای مدیریت حجم زباله بیش از ۴۰۰ تن در روز، ارگان شهرداری بدون همکاری تک تک شهروندان نمی‌تواند کاری از پیش ببرد. فرهنگ شهری، یک فرهنگ مصرفی است و مصرف، حجم زباله‌ای در پی دارد که اگر کنترل، بازیافت و استفاده مجدد نشود، به مسائل محیط زیستی، هدررفت منابع طبیعی و انرژی و آلودگی‌های مضر منجر خواهد شد.
از این نظر نیاز است مدیریت شهری با توجه به فرهنگ مردم در شهر، نیازها، انتظارات و رویکردهایشان، گام برداشته و ضمن ایجاد زمینه‌ها و لجستیک مناسب، شهروندان را در مسیر تفکیک زباله از مبدأ و کاهش پسماند تولیدی روزانه سوق دهد.
اگرچه مدیریت شهری همدان بارها از طریق گردهمایی‌ها و جشنواره‌ها سعی کرده مسئله تفکیک از مبدأ پسماند را فرهنگسازی کند اما به دلیل نبود سازوکار مناسب برای جمع‌آوری پسماندهای تفکیک شده، این طرح‌ها با شکست مواجه شده و از سوی دیگر به پدیده زباله‌گردی دامن زده است. اگر تا۲۰ سال پیش، زباله‌های تفکیک شده در در خانه‌ها به وانتی‌هایی که تردد و گاه و بی‌گاه داشتند فروخته و ما به ازای آن، عایدی نصیب اهالی خانه می‌شد، اما در جامعه شبکه‌ای امروز، روابط و مقتضیات سابق حکم‌فرما نیست. شبکه، اینترنت، گوشی همراه و ارتباطات مجازی، بسیاری از امور روزانه ما را پوشش می‌دهد و مدیریت و تفکیک پسماند از این فرایند بی‌نصیب نبوده است.
وجود اپلیکیشن‌ها و استارت‌آپ‌های تفکیک پسماند از مبدأ واقعیتی است که با شبکه‌ای‌شدن جامعه، هر روز امکانات و ارتباطات بیشتری فراهم می‌آورد، اما متاسفانه همدان، از این قافله عقب مانده است.
سال گذشته اپلیکیشن تفکیک از مبدأ «بهروب» در همدان با حمایت سازمان مدیریت پسماند شهرداری، فعالیت خود را آغاز کرد اما به دلیل کامل‌نبودن فرایند ساز و کار اجرایی در شهر، و با وجود حمایت شهروندان و افزایش تقاضا برای جمع‌آوری پسماند تفکیک شده از منازل، با توقف فعالیت رو به رو شد. امروز همان اپلیکیشن در شهرهای مشهد، زابل، ارومیه و کرج توانسته با همکاری فعالان بازیافت و مدیران شهری به موفقیت‌های چشم‌گیری در زمینه تفکیک از مبدأ پسماند برسد و با توجه به این‌که بخشی از درآمد پسماند تفکیک‌شده، به حساب خانوار واریز می‌شود، فرهنگ جامعه شهری همدان نیز با این شیوه، مطابقت دارد.
اپلیکیشن‌ها، هایپرپسماندها، کتابخانه‌های بازیافت، مراکز بازیافت محلات و روش‌های خلاقانه دیگر، در صورت کامل بودن همه پازل‌های اجرایی و توجه به فرهنگ جامعه شهری، مسیر تفکیک از مبدأ پسماند را هموار کرده‌اند و لازم است، مدیریت پسماند همدان نیز شتابان‌تر از گذشته به سوی روزآمدی حرکت کند.
بدیهی است که اثربخشی آموزش و فرهنگسازی، پس از ایجاد ساز و کار کامل و پایدار، و زمینه‌های فناورانه با توجه به شرایط جامعه امروز خواهد بود و پس از ایجاد این زیرساخت‌هاست که شهروندان می‌توانند در فرایند بازیافت و مشارکت در مدیریت شهری، نقش موثر ایفا کنند.