*مریم آزادیان
*کارشناس معماری
در ســالیان اخیــر، بــه دلیــل گســترش شــهرها و ارزش افــزوده حاصــل از زمیــن، فضاهــای جنگلــی و زراعــی و باغ‌هــای درون و پیرامــون شــهرها بــه شـدت در معـرض تخریـب، تبدیـل و تغییرکاربـری قرارگرفتــه‌اســت. به‌دلیــل اهمیــت فضاهــای ســبز در ســاختار شــهرها، حفاظــت از فضاهــای ســبز شــهری بــه عنــوان سرمایه شــهرها و جلوگیــری از تبدیــل آن‌هــا بــه کاربری‌هــای مســکونی، تجاری، صنعتی و موارد مشابه امــری ضــروری اسـت. از ایـن رو وضـع و توسـعه قوانیـن و مقـررات کارآمـد بـه عنـوان ابـزار سـاختار تصمیم‌گیـری بـه منظـور صیانـت و حفاظـت از فضـای سـبز در جهـت تحقـق اهـداف پایـداری شـهری صـورت می‌گیـرد.
قوانین و مقررات شهری را می‌توان به عنوان مهم‌ترین نقطه ارتباط بین مدیریت شهری و شهروندان قلمداد کرد. ضــوابط مـربوط به ساخت‌وســاز نیز بی‌تردید نقش مؤثری در نیل به اهداف عــالی برنامه‌ریزی شهری، تأمین تندرستی، رفاه، زیبایی، آرامش، ایمنی و امنیت دارد و رعایت آن ضمن تأمین اهداف مذکور، موجب ارتقای‌کیفیت و افزایش عمر مفید ساختمان‌ها می‌شود. کارشناسان براین باورند که برنامه‌ریزان و طراحان شهری شهر همدان، نقش مهمی در تدوین ضوابط و مقررات بر عهده دارند. به‌طورکلی، تخلف ساختمانی عبارت است از بی‌اعتنایی به قانونمندی‌های موجود در عرصه ساخت‌وسازهای شهری، قانون شکنی در ساختمان‌سازی بدین معناست که رعایت‌نکردن قوانین ومقررات و ضوابط شهرسازی، فنی، ایمنی، بهداشتی و منظر ساختمان، به هر دلیل از سوی سازنده یا سازندگان شهری، تخلف محسوب می‌شود. فضای سبز به عنوان یکی از معیارهای توسعه پایدار شهری و تنفس‌گاه شهری محسوب می‌شود. ضمناً وجود فضای سبز در شهرها موجب ارتقای کیفیت زندگی می‌شود. در نتیجه نحوه پراکنش فضای سبز در عرصه‌های شهری هم از بعد شهرسازی و هم به لحاظ عدالت اجتماعی حائز اهمیت است. چگونگی روابط انسان‌ها با محیط، نحوه برقراری ارتباط و تأثیرپذیری در کیفیت احساسی و روانی انسان‌ها تأثیر مهم و غیرقابل انکاری دارد.
نقش فضای سبز در ساختمان‌ها، بخش مهمی از فضاهای ساختمان‌سازی که برای تأمین نیازهای فردی و اجتماعی انسان‌ها و ارتقای کیفیت محیط مسکونی آن‌ها در طول تاریخ شکل گرفته‌اند، طی این تحولات تغییر کرده‌اند. امروزه یکی از مهم‌ترین بحران‌هایی که فضای شهرهایمان را تهدید می‌کند، گسستگی تدریجی بین انسان و طبیعت و بی‌توجهی به آن است درصورتی همه ما اهمیت نقش فضای سبز در ساختمان‌سازی و شهرسازی را می‌دانیم. متأسفانه به علت رشد روزافزون جمعیت و در نتیجه گسترش شهرها، بحران از دست دادن فضاهای سبز طبیعی به‌شدت رو به افزایش است. در جوامع مدرن امروزی و زندگی‌های پرمشغله افراد جامعه، طراحی فضای سبز می‌تواند نقش پررنگی در کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، سلامت جسم و روان، زیباسازی شهر را ایفا کند. میل و علاقه انسان به طبیعت و فضای سبز از سالیان بسیار کهن نشأت می‌گیرد و نشان‌دهنده اهمیت فضای سبز برای افراد جوامع است. نقش فضای سبز در ساختمان‌سازی و شهر سازی یکی از مولفه‌های مهم و حیاتی به شمار می‌رود که علاوه بر حل‌کردن مشکل آلودگی هوا، می‌تواند فواید روانی و زیست محیطی فراوانی را برای ساکنین آن به همراه داشته باشد. که از جمله آن می‌توان به مورد زیر اشاره کرد: کاهش استرس و تنش اعضای ساختمان کاهش گرمای محیط زیست و ساختمان کاهش آلودگی صوتی در ساختمان کاهش آلودگی هوا کاهش تأثیر اثرات گلخانه‌ای جذب دی اکسید کربن محیط و تبدیل آن به اکسیژن با توجه به آرمان های توسعه پایدار و نیز اصول معماری سبز لازم است. سیمای مطلوب شهری، مناظر و چشم‌اندازهایی ارزشمند و دست نخورده و تسهیلات اوقات فراغت نیز مورد بررسی و توجه قرار گیرند، برای تحقق اهداف توسعه پایدار، توجه به منابع انرژی تجدیدپذیر و استفاده از آن به منظور تأمین انرژی‌های مورد نیاز ساختمان امری ضروری است. استفاده از فناوری‌های نوین وهوشمند در صرفه‌جویی مصرف انرژی در کنار طراحی اقلیمی به توسع پایدار و توجه به نیاز نسل‌های آینده کمک بزرگی می‌کند. می‌توان با استفاده از جنبه‌های مناسب و مفید فناوری‌های جدید، راه شهر را به سوی اقدامات مربوط به ایجاد معماری سبز به چهار دسته کم‌کردن مصرف انرژی، کاهش آلودگی‌های خارجی و آسیب به محیط زیست، تقلیل سطح مصرف انرژی و استفاده از منابع و حذف آلودگی‌ها و عوامل مخل سلامتی در داخل ساختمان تقسیم می‌شود. صاحب‌نظران معتقدند نوع کاربری علاوه برتأثیر در کاهش آلودگی، باعث نشاط و شادابی جامعه نیز می‌شود.
متأسفانه اکثر شهرهای ایران به خصوص همدان در طول تاریخ و در مسیر گذر از سنت به مدرنیته مورد کم‌توجهی‌ها قرار گرفته و زیبایی و سرسبزی خود را جایگزین ساخت‌و‌سازها کرده است. در حال حاضر با توجه با افزایش جمعیت و به تبع آن تبدیل یا تغییرکاربری‌ها اگر اقداماتی در جهت حفظ یا افزایش کاربری‌های تفریحی به خصوص کاربری‌های فضای سبز شهری صورت نگیرد در آینده با بحران فضای سبز مواجه خواهیم شد.
انبوه‌کاری از فضاهای سبز در تولید اکسیژن، تصفیه و بهبود هوای شهری در همدان بسیار مؤثر هستند. با توجه به کمبود فضا درحوضه شهری همدان و بالابودن قیمت زمین، کشت فضاهای خالی ادارات دولتی و برخی اراضی بایر که به زباله‌گاه و نخاله‌گاه تبدیل شده بودند، با لحاظ موارد قانونی در چند سال اخیر در زمینه فضای سبز همدان از جمله کارهای مفید و مؤثر انجام شده است.
امید است در شهر همدان استفاده از گل‌ها و درختان بومی و قدیمی شهر برای توسعه پایدار و ایجاد فضای سبزی سازگار با هویت و تاریخ شهر بسیار مؤثر بوده است که جا دارد هرچه بیشتر ترویج و توسعه یابد.