*مهرداد نهاوندچی
*کارشناسی ارشد مدیریت محیط زیست
کاشت یا داشت؟
۱۵ اسفند ماه در تقویم ملی ما روز درختکاری و آغاز هفته گرامیداشت منابع طبیعی است. به این مناسب می‌خواهیم مروری اجمالی به این مهم داشته باشیم. در ابتدا میخواهم به این موضوع اشاره کنم که اگر نیمی از درختان که در همین همدان در ده سال گذشته، به ثمر میرسید، جای شهر همدان، الان باغ شهر و شاید هم حتی جنگل همدان را داشتیم. اما باید توجه داشت، کاشت یک قدم در فرآیند درخت شدن است و از آن مهم‌تر (داشت)، است. فقدان آب، خاک نامناسب، دما، کاشت غیر اصولی، قطع و تخریب در مراحل ابتدائی، مواردی هستند که نهال را جوان مرگ میکنند. آنقدر اهمیت مرحله داشت را درخت مهم میدانم که حتی توصیه میکنم یک سال درختی نکاریم و توان را روی درخت های کاشته شده در گذشته و درخت داری بگذاریم.
چرا در خانه‌هایمان درخت نمیکاریم؟
پیش‌تر، کاشت درخت در منازل شخصی، به عنوان یک ارزش مطرح بود. با ظهور مدرنیته و فرهنگ آپارتمان‌نشینی، این امر به مراتب کمرنگ شده است. با توجه به آلودگی هوا، تغییرات اقلیمی، ماشینی شدن و دور شدن از طبیعت، اختلالات روحی-روانی، وجود درخت میتواند به آرامش، حس مسئولیت‌پذیری به کودکان، خدمات اکولوژیکی متعدد (ایجاد سایه، تلطیف هوا و پالایش هوا)، حال بهتری برایمان رقم بزند. بنابراین، امید است در درختکاری امسال، درختکاری در داخل و جلوی منازل شهروندان، بیش از پیش باشد. توجه به کاشت پهن برگان میتواند آلودگی را برای محیط منازل ما تا حد قابل قبولی کاهش دهد. خاطر نشان میدارد، چمن و سوزنی برگان تاثیری چندانی در کاهش آلودگی هوا ندارند. «کاج» بومی ایران نیست، میوه ندارد، چوب آن دیر رشد میکند، به‌علت سمی بودن برگ‌های سوزنی کاج، پرندگان روی آن لانه نمی‌سازند یا کمتر آشیانه میکنند، در زیر چتر آن گیاهان رشد نمی‌کنند، تولید اکسیژن برگ‌های سوزنی‌شکل کاج نسبت به چنار، سرو، بلوط و نارون در حد صفر است، تنها فایده آن سبز بودن در تمام فصول است. «سنجد» به علت داشتن ویژگی‌هایی نظیر خوراکی، مصرف دارویی، اقتصادی، کم آب بر، مقاوم به خشکسالی و سازگاری با محیط، «زالزالک» به دلیل سازگاری با محیط ، بازدهی مطلوب و بالا بودن مقاومت، همچنین «افرا» به عنوان گونه کم آب بر و بومی، با رشدی سریع، برای همدان میتواند گزینه های پیشنهادی مناسبی باشند. در بین درختان میوه نیز، درختان گردو، بادام، هلو ، آلبالو ، زرد آلو برای منطقه سردسیری همدان مناسب هستند.
درخت (غیر مثمر) هم داریم؟
استفاده از واژه غیرمثمر برای درختانی که میوه نمیدهند، غلط است. چگونه میتوان به درختی که سالیانه بین ۱۰۰ الی ۱۲۰ کیلوگرم اکسیژن تولید میکند و ما با کاشت آن می‌توانیم اکسیژن مورد نیار ۱۸ نفر را در طول یک سال تأمین کنیم؛ بگوییم: غیر مثمر. بنابراین، همه درختان اگر در جای صحیح خود کاشت و داشت شوند؛ مثمر ثمر هستند.
امسال درختکاری منسجم‌تر خواهد بود
در سالهای پیش، توزیع نهال دارای ساز و کار تعریف شده مناسبی نبود. بنابراین، معمولا به همین دلیل، هرج و مرج ایجاد میشد. میزان زیادی از نهال‌ها حیف و میل میشدند. درختان عادلانه توزیع نمیشود، بسیاری غیراصولی کاشت میشدند، برخی نیز به مرحله کاشت نرسیده، جوانمرگ میشدند. در سال گذشته، سازمان فضای سبز شهرداری، سایتی را معرفی کرد که در آن شهروندان نیازهای خود را ثبت و در روزهای مقرر حواله دریافت نهال را اخذ میکردند. این ساختار، شکل بهتری به این رویداد داد. اما امسال قرار است، شهروندان، روز ۵ الی ۱۲ اسفند ماه، درخواست‌های خود را در سایت معرفی شده سازمان فضای سبز شهرداری ثبت کنند. در بازه ۱۲ الی ۱۵ اسفندماه، اطلاعات شهروندان مورد پردازش قرار میگیرد. از ۱۵ اسفند نیز نهال با کارشناس در جلوی منزل شهروندان تحویل و کاشت میشود. حداکثر تعداد نهال دریافتی ۳ عدد خواهد بود. این رویکرد میتواند در آینده، بررسی بازخورد (بررسی از وضعیت آینده نهال) را تسهیل نماید. امید است این ساز و کار، نوید بخش بازدهی بالای کاشت درختان و افزایش سرانه فضای سبز و رضایتمندی شهروندان در این حیطه باشد.
# پویش نهال-بجای-سبزه
برآورد میشود در شهرستان همدان، بیش از ۲/۲ میلیارد برای غلات سبزه سفره عید هزینه و ۲۸۰۰ متر مکعب آب مصرف میشود. از این رو، برای سومین دوره متوالی، پویشی قابل توجهی در همدان تحت عنوان: #پویش نهال-بجای-سبزه، در حال انجام است. این پویش که با هدف کاهش مصرف غلات، مصرف آب، جلب مشارکت عمومی، آموزش و فرهنگ‌سازی در زمینه حفظ محیط زیست و حضور پرشور شهروندان برای داشتن شهری سبز و زیبا را پی میگیرد. قرار است بیش از ۵۰۰۰ بذر درخت افرا، در مدارس، اصناف و در اقشار مختلف همدان به صورت رایگان توزیع شود؛ تا شهروندان بتوانند به جای سبزه عید، نهال‌های کوچکی در سفره هفت سین سال ۹۹ داشته باشند و در زمان مناسب و رشد کافی نهال، آن‌ها را را در زمین بکارند. این پویش میتواند، کاهش ایجاد پسماند غلات (در روز ۱۳ فروردین) که باعث گرفتگی منحول آب و فاضلاب و معضلات فراوان شود را در برداشته باشد. این پویش به همت سازمان فضای سبز شهرداری و همکاری تعدادی چند از سمن‌های محیط زیستی همدان (تیم لوتوس) در حال انجام است.